گویا عثمانی پا به جنگ نهاده است. خبرهای رسیده حاکی از آن است که امروز عثمانی به بندر «اُدسا»ی روسیه تاخته است. با پخش این خبر، هیاهوی عجیبی در بوشهر پیچید.

در کنسولگری عثمانی در اینجا ازدحامی برپا شده است. بازرگانان ترک نگران از رویدادهایی که در پیش است در کنسولگری تجمع کرده و خواهان کسب اطلاعات جدی راجع به حوادث روی داده هستند. خبر تاختن عثمانی به ادسا به نوعی جنگ دیگری را در بوشهر میان کنسولگری‌های روسیه و عثمانی آغاز کرده است و هر دو کنسولگری می‌کوشند با دادن خبرهایی که نمی‌توان اصلا به آنها اعتماد کرد، جو موجود در بوشهر را به نفع خود درآورند. خبر حمله عثمانی به ادسا موج شگفتی در میان مردم پدید آورده است. مردم مسلمان سرکوب شده این خبر را نخستین گام انتقام‌جویانه مسلمانان علیه کفار روسی تلقی می‌کنند.

نفرت از روس‌ها با آنکه هیچ گاه پای هیچ سرباز روسی به این تکه از ایران نرسیده است، بر پایه میل به انتقام از آنها در چشم‌های مردم دیده می‌شود. این موضع‌گیری ضدروسی می‌تواند اگر جنگ به‌زودی پایان یابد، به نفع ما در مبارزه‌مان با روسیه بر سر ایران ختم شود. باید به فکر پاسخگویی به اعتراضات پنهان ایرانی‌ها درباره پیمانی که با روسیه در ۱۹۰۷ بسته‌ایم، باشیم.

پنج‌شنبه ۲۶ اکتبر ۱۹۱۴

بازتاب نبرد در ایران

عثمانی وارد جنگ شد و هیاهو به اوج رسید. اینجا همه‌چیز به‌هم ریخته است. آرامش ظاهری و ترَک خورده چند روز اخیر از میان رفته است. خلیج‌فارس نخستین بازتاب ناآرامی را لمس می‌کند. نمایندگی‌های سیاسی و پادگان‌های کوچک استقرار نیروهای ما در منطقه در معرض خطر بومیان تحریک شده‌اند. عبور پنهان کشتی‌های حامل اسلحه قاچاق ترددهای موجود در خلیج‌فارس را با خطر مواجه کرده است. خبرهایی مبنی بر جنب و جوش در ایل‌های خمسه و قشقایی می‌رسد.

اصلا نمی‌توان به عملکرد و واکنش آنها اطمینان داشت. با آنکه ماموران و فرستادگان ما تلاش لازم را از هر سویی برای همراه ساختن آنها با ما انجام داده‌اند، ولی هر حادثه‌ای می‌تواند سران آنها را برخلاف قول و وعده‌های پنهانشان به سویی دیگر بکشاند. اگر آنها دل به همراهی با عثمانی و آلمان ببندند، همه ساخته‌های ما در این منطقه نابود خواهد شد و راه‌های ایستادگی در برابر نفوذ آنان در خلیج‌فارس و حرکتشان به سوی هند از دستمان خارج خواهد شد. باید تلاش گسترده‌ای در راه ایجاد و حفظ آرامش در مسیر دریایی هند به خلیج‌فارس و بندرهای معشور و بوشهر انجام دهیم و از همه نیروهای آشکار و پنهان خود برای همراه ساختن یا حداقل رویارو نگشتن ایل‌ها و قبیله‌های فارس با ما استفاده کنیم.

شنبه 4 نوامبر 1914

گزارش کنسول انگلیس در جنوب از اوضاع ایران در جنگ جهانی اول، ترجمه دکتر افشین پرتو، به نقل از پژوهشنامه خلیج‌فارس (دفتر ششم)