عصر یخبندان اینترنت در ایران

سونیتا سرا‌ب‌پور

از زمان ورود اینترنت به کشور این تکنولوژی پرمخاطب با پستی و بلندی و اظهارنظرهای فراوانی روبه‌رو بوده است. در حالی که در اکثر کشورهای پیشرفته دنیا صحبت از انتقال اطلاعات با سرعت گیگابایتی است اما در ایران مسوولان وزارت ICT همان سرعت ۱۲۸کیلوبیتی را نیز برای کاربران زیاد و بدون مشتری عنوان می‌کنند. در بین تمامی مشکلاتی که در سیستم اینترنتی کشور اعم از کیفیت پایین خدمات‌دهی، سرعت پایین اینترنت، قطعی متناوب خطوط و... وجود دارد. یکی دیگر از مشکلات اساسی این حوزه بالا بودن قیمت این خدمات و هزینه زیاد آن برای کاربران است. هر چند در ابتدای امر، مسوولان قیمت اینترنت در کشور را مناسب دانسته و اعلام کرده بودند که حداقل تا پایان سال با هیچ کاهش قیمتی مواجه نخواهیم بود اما در جدیدترین اقدام گویا وزیر ICT از بالا بودن قیمت اینترنت و ناراضی بودن کاربران مطلع شده و طی فراخوانی از شرکت‌های فعال در این حوزه خواستار ارائه راهکاری برای کاهش قیمت اینترنت شده است.

فراخوانی برای کاهش قیمت

به گفته کارشناسان، یکی از علل اصلی عدم گسترش استفاده از سرویس اینترنت در کشور هزینه‌های بالای آن نسبت به درآمد سرانه اشخاص است که همین امر به نوبه خود باعث شده است که ایران از نظر استفاده از اینترنت جایگاه مناسبی را در رتبه‌بندی جهانی به خود اختصاص ندهد؛ در حالی که میزان دسترسی اینترنت در خاورمیانه در حدود ۵۰درصد است؛ اما این میزان در کشور ما به کمتر از ۲۰درصد می‌رسد.

شاید رتبه پایین کشور ایران در میان سایر کشورها و مخصوصا کشورهای منطقه‌ای باعث شده است که وزیر ارتباطات بعد از ۳سال فعالیت به تکاپو بیفتد و با اعلام فراخوان و تشکیل جلسه با حضور مدیران شرکت PAP حداقل یکی از مشکلات موجود بر سر راه رشد اینترنت در کشور را حل کند.

در این جلسه از شرکت‌های دارای پروانه PAP خواسته شده تا در خصوص امکان تامین پهنای باند اینترنت توسط آن شرکت‌ها، قیمت پیشنهادی خود را جهت تحویل از نقاط دروازه بین‌المللی شرکت ارتباطات زیرساخت به سازمان تنظیم مقررات ارائه کند. این گزارش حاکی است: شرکت‌های دارای پروانه خدمات انتقال داده‌ها از طریق ماهواره نیز از جمله شرکت‌هایی هستند که از آنها درخواست شده تا به منظور گسترش اینترنت در کشور و کاهش قیمت تمام شده این خدمات، پیشنهاد‌های خود را ارائه دهند براساس نامه‌ای که از سوی محمود خسروی، معاون وزیر و رییس سازمان تنظیم مقررات برای این شرکت‌ها ارسال شده از آنان خواسته شده است تا پیشنهادهای خود را در خصوص امکان تامین اینترنت توسط آن شرکت‌ها با استفاده از تجهیزات ماهواره و قیمت موردنظر برای عرضه این خدمات ارائه کنند.

براساس این گزارش، شرکت‌‌های مذکور تا تاریخ دوم شهریورماه فرصت دارند تا پیشنهادهای خود را ارائه کنند و در صورت ارسال نکردن پاسخ طی مدت مقرر، به منزله تمایل نداشتن آن شرکت به فعالیت مذکور قلمداد خواهد شد.

معاون نظارت سازمان تنظیم مقررات نیز با بیان اینکه در ماه‌های گذشته این سازمان از شرکت‌‌های فعال در این حوزه خواسته بود تا در صورت تامین پهنای باند ارزان‌تر نسبت به قیمت دولتی پیشنهاد‌های خود را به رگولاتوری ارائه دهند تاکنون پیشنهادی در این باره به این سازمان داده نشده است.

در همین رابطه و برای آشنایی با پیشنهادهایی که شرکت‌های فعال در این حوزه قرار است اعلام کنند با آنها تماس برقرار کردیم؛ اما هیچ‌کدام از این شرکت‌ها حاضر به پاسخگویی و اعلام سیاست‌گذاری‌های خود برای کاهش قیمت اینترنت در بازار نشدند و اعلام کردند که در این جلسه حضور نداشته‌اند. البته در این بین شرکت‌هایی هم بوند که از این فراخوان اطلاعی نداشتند و اظهار کردند که تاکنون هیچ نامه‌ای از طرف سازمان تنظیم مقررات در این زمینه دریافت نکرده‌اند؛ اما شرکت «آزاد نت رسانه» تنها شرکتی بود که دراین زمینه حاضر به پاسخگویی شد.

محمدرضا خادمی، عضو اینترنتی سازمان نظام صنفی و مدیر عامل این شرکت با اظهار بی‌اطلاعی از فراخوان وزارت ICT می‌گوید: در این فراخوان یا جلسه نامی از شرکت‌های ISDP که وظیفه اصلی آنها تامین پهنای باند است، برده نشده و بیشتر به شرکت‌های PAP که تعریف کارشان ربطی به پهنای باند ندارد و در واقع آنها ارائه‌دهنده دسترسی هستند، توجه شده است.

خادمی در ادامه می‌افزاید: آن طور که از شواهد برمی‌آید دولت تصمیم دارد از شرکت‌‌های موردنظر پهنای باند لازم را خریداری و در مرحله بعد خودش آن را به فروش برساند که این کار بی‌فایده‌ای است چرا یک کار باید دوبار انجام شود. در حالی که می‌توانند به راحتی تنها گذرگاه اطلاعاتی (gateway) کنترل خودشان انجام و بعد آن پهنای باند را بین شرکت‌های بخش‌خصوصی که دارای پروانه هستند، توزیع کنند.

به اعتقاد خادمی اینکه در این فراخوان تنها شرکت‌های PAP مورد خطاب قرار گرفته‌اند که هیچ ربطی هم به پهنای باند ندارند (البته به جز چند شرکت) کار غیرمعقولی است.

خادمی همچنین در ادامه در مورد راه‌های کاهش قیمت اینترنت اظهار می‌دارد که وقتی رقابت در این بازار آزاد باشد، خود به خود قیمت‌ها شکسته می‌شوند و به تعادل می‌رسند.همچنین یکی دیگر از عوامل کاهش قیمت اینترنت شکسته شدن انحصار توزیع پهنای باند و تنظیم بازار است که از بین رفتن مجموعه این عوامل باعث می‌شود قیمت واقعی اینترنت در کشور مشخص شود.

به گفته اکثر کارشناسان، یکی از اصلی‌ترین دلایل گرانی قیمت اینترنت در کشور انحصار توزیع پهنای باند است که باعث افزایش قیمت خدمات اینترنتی می‌شود. یکی از معضلات اصلی، انحصاری بودن توزیع پهنای باند در دست دولت است که سبب عدم رقابت میان ارائه‌دهنده این سرویس و در نهایت کیفیت پایین خدمات شده است.بنا بر اظهارات پورخصالیان، کارشناس IT تا زمانی که بازار عرضه پهنای باند اینترنت یا گلوگاه ارتباطی کشور ما با دنیای بیرون فقط از طریق شرکت ارتباطات زیرساخت یا یک شرکت دولتی باشد، هیچ کس حتی خود مدیران نمی‌توانند به قیمت واقعی اینترنت پی ببرند.

پورخصالیان در ادامه می‌گوید: «باید این بازار به شکل آزاد و رقابتی و شفاف درآید تا بتوان گفت چه قیمتی با چه هزینه‌ای به کاربران تعلق می‌گیرد تا در نتیجه قیمت نهایی و رقابتی مشخص و تا زمانی که چنین شرایطی برای بازار صورت نگیرد، تنها یک شرکت دولتی دست به توزیع پهنای باند بزند هیچ کس نمی‌تواند اشرافی به هزینه‌ها و کاهش قیمت داشته باشد.»

به گفته پورخصالیان، یکی از راه‌هایی که باعث می‌شود قیمت‌گذاری به صورت شفاف در این بازار مشخص شود استفاده از سیستم حسابداری صنعتی یا سیستم حسابداری قیمت تمام شده است. از طریق این سیستم میزان هزینه‌ها مشخص و با مدیریت خاص کاهش قیمت صورت می‌گیرد. همچنین هزینه هر یک از سرویس‌ها به طور جداگانه و شفاف مشخص می‌شود. در چنین شرایطی شرکت‌ها می‌توانند با ایجاد رقابتی سالم دست به کاهش و به تعادل رسیدن قیمت بزنند.

این کارشناس در ادامه فراخوان وزارت ICT برای کاهش قیمت اینترنت را بیهوده می‌داند و می‌افزاید: «وزارت ICT باید یک سیاست کل روی این بازار اتخاذ کند و آن اینکه آیا دولت می‌خواهد در این بازار با به دست گرفتن توزیع پهنای باند حرف اول و آخر را بزند یا این تصمیم را دارد که تنها در نقش یک نظارت‌کننده این بازار را مقررات‌زدایی و عملیات توزیع را به بخش خصوصی بسپارد تا زمانی که وزارتخانه دست به آزادسازی و مقررات‌زدایی نزند و اجازه فعالیت به خرده‌فروش‌ها را دهد نه تنها انحصار شکسته نمی‌شود، بلکه قیمت اینترنت هم کاهش پیدا نمی‌کند.»

مقایسه قیمت اینترنت ایران با سایر کشورها

در حالی که در اکثر کشورهای پیشرفته یا حتی کشورهایی که شروع پیشرفت و نوسازی آنها با شروع پیشرفت و نوسازی ایران یکی بوده است، سرعت اینترنتی ۲ مگابایتی وجود دارد؛ اما در ایران، وصل شدن به اینترنت چه با سرعت ۱۲۸ کیلوبیتی و چه از طریق دایل‌آپ فرقی ندارد؛ چراکه به دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌های مناسب، کاربران مدام با قطعی اینترنت روبه‌رو‌ می‌شوند.

شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت در حالی در مقابل این خدمات بی‌کیفیت قیمت‌های گزافی از کاربران خود می‌گیرند که در اکثر کشورها علاوه بر ارائه خدمات باکیفیت آن هم با قیمت مناسب چند ماهی نیز برای جلب رضایت خریداران خود اینترنت رایگان به آنها ارائه می‌دهند.

برای تصدیق این گفته‌ها کافی است جست‌وجوی کوتاهی در اینترنت داشته باشید و میزان سرعت و قیمت اینترنت در ایران را با سایر کشورها مقایسه کنید.

به عنوان مثال Awalnet سرویس‌دهنده‌ای در عربستان است که کاربرانش اینترنت با سرعت Kا۶۴ را با قیمت ماهانه حدود ۱۴هزار تومان در اختیار دارند، برای سرعت ۴M کافی است ماهانه ۳۱۵هزار تومان بپردازند. البته هر دوی این سرویس‌ها به همراه یک ماه استفاده رایگان عرضه می‌شوند.

سرویس‌دهنده اتصالات در امارات سرعتKا۲۵۶ را با قیمت ماهانه ۲۶هزار تومان ارائه می‌دهد و برای سرعت ۲m کاربرانش ماهی ۹۰هزار تومان می‌پردازد.

همچنین کاربران مصری شرکت SOFICOM یا EGYNET برای همین سرعت به ترتیب ۱۶هزار تومان و ۹۰هزار تومان پرداخت می‌کنند.

در ترکیه کاربران با پرداخت ماهی ۱۲هزار تومان به اینترنت با سرعت یک مگ دسترسی دارند و برای سرعت ۴مگی کافی است ماهانه حدود ۵۹هزار تومان به سرویس‌دهنده SMILE بپردازند.

مالزی از دیگر کشورهایی است که اینترنت را با قیمت پایینی به مشتریان خود به فروش می‌رساند. یک شرکت ارائه‌دهنده اینترنت در مالزی اعلام کرده که به کاربران خود پهنای باند با خطوط پرسرعت ۲۲۴ مگابیت بر ثانیه را با قیمت تنها ۵۸/۱دلار در ماه یعنی چیزی در حدود هزار و ۵۰۰تومان عرضه می‌کند.

این ISP برای اجرای پروژه این فن‌آوری که BPL نام دارد ۱۴میلیون دلار هزینه کرده و قرار است ۴۰۰هزار مسجد و ۶۰میلیون کاربر را در سراسر مالزی به خطوط و پرسرعت این پهنای باند مجهز کند.

در پاکستان نیز که در حال حاضر تعداد کل مشترکان حقیقی و حقوقی اینترنت پرسرعت از ۱۳۲هزار نفر فراتر نمی‌رود، قیمت اینترنت ۵۱۲کیلوبیتی نامحدود همراه با نصب رایگان ۱۷هزارتومان، اینترنت یک مگابیتی نامحدود همراه با نصب رایگان ۲۸هزار تومان، اینترنت دومگابیتی نامحدود همراه با نصب رایگان ۷۲هزار تومان است.

در ایران اما قیمت‌ها متفاوت است، کافی است به سایت چند ISP مراجعه کنید تا متوجه شوید مثلا قیمت یک سرویس Kا۲۵۶ در ایران بین ۴۵ تا ۴۹هزار تومان است که تقریبا دو برابر امارات، ۳برابر مصر، ۱۲برابر ترکیه و ۱۶ برابر مالزی است. شاید چنین مقایسه‌ای باعث شده است که مسوولان وزارت ICT برای بالا بردن میزان دسترسی به اینترنت به فکر کاهش هزینه‌های پهنای باند باشند.

بنابر اطلاعیه که سال گذشته از طرف مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر شده سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان کشور باید با درک صحیح از بازار اینترنت موجود در کشور و همچنین کیفیت نامناسب دسترسی کاربران به اینترنت در جهت حذف انحصار پهنای باند، رانت‌های دولتی را حذف کنند و با ایجاد یک بستر حقوقی مناسب بخش دولتی را از امور اجرایی و بازرگانی (خرید و فروش) پهنای باند منع کرده و جایگاه و شان دولت را به عنوان سیاست‌گذار، قانون‌گذار و ناظر بر حسن اجرای مقررات حفظ کنند.

همچنین در عین حال به بخش خصوصی در جهت حضور در یک بازار رقابتی سالم کمک کنند. به گفته اکثر کارشناسان اگر چنین اتفاقی روی دهد می‌توان امیدوار بود که وجود چنین بازار رقابتی کامل و سالمی موجب کاهش قیمت‌ها و بهبود کیفیت خدمات بخش‌خصوصی شود.