رشد کند هوشمندسازی مدارس در ایران

دنیای اقتصاد، لیدا ایاز: در کنار استفاده از تجهیزات تکنولوژیک جدیدی که این روزها در همه ابعاد زندگی ما رشد یافته‌اند آموزش‌های سنتی و قدیمی مدارس نیز تحت تاثیر تکنولوژی‌های نوین قرار گرفته و مسوولان آموزشی در سراسر دنیا تلاش می‌کنند با به‌کارگیری روش‌های جدید و هوشمند، جذابیت در فرآیند یادگیری را افزایش دهند.

این امکان از سال ۸۴ در کشور ما نیز در دست بررسی قرار گرفت تا مدارس کشور به تدریج به سمت هوشمند شدن تجهیز شوند. اما آنچه در ۱۰ سال گذشته نشان داده حاکی است با وجود تلاش‏های صورت گرفته روند هوشمندسازی در مدارس ایران به کندی پیش رفته است، چراکه مسوولان وزارت آموزش و پرورش می‌گویند با یکی از مهم‌ترین چالش‏های این روزهای دیگر وزارتخانه‌ها مواجهند؛ تامین اعتبار. بر اساس آمار این وزارتخانه تنها برای آموزش معلمان کلاس‌های هوشمند به ۸۰ میلیارد تومان هزینه نیاز دارد که تا امسال تنها ۵ درصد آن تامین شده است.

آمارهای وزارت آموزش و پرورش همچنین نشان می‌دهد ۱۶۰ هزار کلاس هوشمند در مدارس کشور وجود دارد که باید تا پایان امسال به بیش از ۲۰۰ هزار کلاس برسد. کلاس‌هایی که در ۶۴ هزار مدرسه وارد فرآیند هوشمندسازی شده‌اند.

با آغاز سال تحصیلی جدید بررسی وضعیت مدارس هوشمند در کشور و استفاده از روش‌های تکنولوژیک یکی از مباحثی است که طرح آن در نظام آموزشی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. به همین مناسبت با محمود حبیبی، معاون فناوری مرکز برنامه‌ریزی منابع انسانی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش گفت و گو کردیم.

در حال حاضر ساخت مدرسه‌های هوشمند در چه مرحله‌ای است؟ چند مدرسه هوشمند وجود دارد؟

تعاریف متفاوتی از مدرسه هوشمند وجود دارد. بر اساس مواردی که در شیوه‌نامه هوشمندسازی وزارت آموزش و پرورش مدنظر قرار گرفته است ما مدرسه‌ای تحت عنوان هوشمند نداریم بلکه در حال حاضر روند هوشمندسازی آغاز شده است نه ایجاد مدارس هوشمند. این موضوع طی یک فرآیند آغاز می‌شود مثلا اینکه مدارس سنتی که هیچ ابزار الکترونیکی ندارند از جایی وارد فرآیند هوشمندسازی می‌شوند و روندی را طی می‌کنند که در آخرین مرحله به مدرسه هوشمند می‌رسد. این مدارس از نظر ما در پنج سطح مختلف تقسیم‌بندی شده است. مدرسه نیمه‌الکترونیک، الکترونیک، نیمه هوشمند، هوشمند و هوشمند پیشرفته. درباره هوشمندسازی مدارس اغلب نقدهایی که وارد می‌شود این است که انتظار دارند مدارس ما به آن سطح آخر از هوشمندسازی رسیده باشد درحالی‌که مدارسی که به آن سطح از هوشمندسازی رسیده باشند در کل کشور خیلی محدود است.

بحث هوشمندسازی از کی آغاز شده ؟

از ابتدای سال‌های ۸۹ و ۹۰ بود که بحث هوشمندسازی مدارس را شروع کردیم که البته فاز دوم بود و فاز اول که در سال ۸۴ آغاز شده بود بحث برسر هوشمندسازی مدارس بود و نه ایجاد مدارس هوشمند.

تا پایان سال ۹۴ برنامه وزارت آموزش و پرورش این است که ۲۰۵ هزار و ۲۱۵کلاس هوشمند در مدارس ایجاد شود که تا این لحظه حدود ۱۶۰ هزار کلاس محقق شده و بر اساس برنامه‌هایی که در استان‌ها در ۶ ماه آینده وجود دارد این آمار باید به ۲۰۰ هزار کلاس برسد. این ۲۰۰ هزار کلاس متعلق به ۴۵ هزار مدرسه است. از ۱۰۵ هزار مدرسه موجود در کشور حدود۶۴ هزار مدرسه وارد فرآیند هوشمندسازی شده‌اند و آن ۲۰۰ هزار کلاسی که قرار است تا پایان سال به فرآیند هوشمندسازی ملحق شوند در این۴۵ هزار مدرسه تعریف شده‌اند که در این صورت میانگین کلاس‌های هوشمند برای هر مدرسه به حدود ۴ کلاس می‌رسد که البته ممکن است برخی مدارس بیشتر از ۴ کلاس و برخی کمتر از این تعداد باشند.

آن تعداد مدرسه‌ای که همه کلاس‌هایش هوشمند هستند در چه مرحله‌ای قرار می‌گیرند؟

رتبه‌بندی تنها بر اساس تجهیزات نیست. شیوه‌نامه هوشمندسازی مدارس روال امتیازدهی مشخصی دارد. یک بخش تجهیزات است که کلاس‌ها باید تجهیز شده باشند، بخش عمده‌ای از آن استفاده از این تجهیزات است و آموزش‌هایی که برای معلمان دیده شده است. ارائه محتوای الکترونیکی و استفاده از ابزارهای فناوری و کاربردهای واقعی آن، سیستم‌های اتوماسیون اداری مدارس که تا چه میزان از فناوری اطلاعات استفاده می‌شود؛ به همه این قابلیت‏ها امتیاز داده می‌شود که اگر به سطح قابل قبولی برسد به مرحله مدرسه هوشمند رسیده است. این امتیاز باید به ۳۰۰ یا بیشتر برسد.

چه تعداد مدرسه در مرحله هوشمند پیشرفته هستند؟

در آماری که از استان‌ها داریم مدرسه هوشمند پیشرفته نداریم، اما مدرسه هوشمند وجود دارد. مدارسی که به مرحله قابل قبولی از هوشمندسازی رسیده باشند اکثرا در شهرهای بزرگ و به صورت محدود هستند.

مدل ایده‌ال و استانداردی که وزارت آموزش و پرورش برای مدارس هوشمند در نظر گرفته چه نوع مدلی است؟

در وزارت آموزش و پرورش ما به دنبال این نیستیم که فضای مدرسه را با فضای مجازی جایگزین کنیم. ما به این موضوع معتقدیم که آموزش باید حتما به صورت چهره به چهره انجام شود و هوشمندسازی را مکمل آموزش‌های فعلی می‌دانیم نه فقط در سیستم آموزش. در کل دنیا اثبات شده که آموزش فیزیکی و چهره به چهره راندمان بهتری نسبت به آموزش مجازی دارد و طبیعتا این موضوع نمی‌تواند با ابزارهای دیجیتالی جایگزین شود، اما در شیوه نامه هوشمندسازی برای این موارد به عنوان آموزش مکمل امتیاز در نظر گرفته شده است.

این نکته‌هایی است که به نظر می‌رسد باید در شیوه‌نامه اولیه هم گنجانده می‌شد؟

یکی از مشکلات ما برای اجرایی کردن این شیوه‌نامه بحث‌های اعتباری است. به عنوان مثال بحث توانمندسازی کارکنان را داشتیم که با عنوان آموزش‌های ضمن خدمت شناخته می‌شوند اما به‌دلیل اینکه اجرای این طرح‌ها هزینه‌بر است و به‌دلیل وضعیت اعتباری نامناسب در دو، سه سال اخیر که تقریبا همه وزارتخانه‏ها با آن درگیر هستند، محقق نشده است. از کل میزان اعتباری که برای توانمندسازی نیروی انسانی مدارس در حال هوشمند در نظر گرفته بودیم حدود ۴ تا ۵ درصد محقق شده است.

چقدر اعتبار در نظر گرفته بودید؟

به ازای هر معلمی که به کلاس هوشمند می‌رود یک دوره ۹۶ ساعته در نظر گرفته بودیم، یعنی اگر ۲۰۰ هزار کلاس هوشمند داریم باید ۲۰۰ هزار معلم داشته باشیم که باید به هر معلم ۹۶ ساعت آموزش داده شود که در مجموع به ۲۰ میلیون نفر ساعت می‌رسد. میانگین هزینه آموزش ضمن خدمت برای هر ساعت نفر ۴ هزار تومان است که با این احتساب چیزی حدود ۸۰ میلیارد تومان اعتبار برای این کار نیاز است که در چند سال اخیر محقق نشده است. این به معنی این است که از هر ۱۰۰ کلاس تنها ۴ کلاس یا خوش‌بینانه ۵ معلم موفق شده‌اند آموزش‌های لازم از جمله تولید محتوا را ببینند، طبیعتا انتظار هم باید این باشد که از ۴ تا ۵ درصد از این تجهیزات استفاده واقعی بشود. هرچند در عمل بیشتر از این میزان است چون بسیاری از معلم‏ها به این آموزش‌ها بسنده نکرده‌اند و خود این آموزش‌ها را فراگرفته‌اند یا مدیران از اعتباراتی که از استان‌ها و مناطق و خیرین به دستشان رسیده برای این بخش‌ها استفاده کرده‌اند.

در مدرسه‏هایی که کمتر مجهز به فناوری‌های هوشمند هستند آیا به دانش آموزان برای تهیه وسایلی همچون تبلت یا لپ‌تاپ تاکید شده است؟

به هیچ عنوان تاکیدی بر اینکه دانش‌آموزان این دست از تجهیزات را خریداری کنند، نیست. این موضع رسمی از طرف وزارت آموزش و پرورش است و هیچ تاکید یا الزامی وجود ندارد که حتما دانش‌آموز تبلت بخرد. حتی در کلاس‏های هوشمند هم مدارس حق ندارد به اولیا اجبار کنند که پولی بابت کمک به هوشمندسازی پرداخت کنند. اتفاقی که در روند هوشمندسازی مدارس افتاده این گونه است که در بسیاری از شهرهای بزرگ مدارسی که در مسیر هوشمندسازی هستند دو کلاس در نظر گرفته‌اند و اولیا را مختار به انتخاب کرده‌اند. در نوع اول کلاس‌های سنتی با آموزش فیزیکی است و هیچ اجباری هم برای حضور در کلاس هوشمند نیست، اما در نوع دوم به اولیا گفته شده اگر می‏خواهید دانش آموزانتان در کلاس هوشمند حضور داشته باشند انتظار این است که کمک کنید. این با اجبار کردن فرق دارد.

مسلما همه خانواده‏ها دوست دارند فرزندانشان آموزش‏های هوشمند داشته باشند. اینجا دانش آموزان اجبارا به دو دسته تقسیم می‌شوند آنها که توان کمک کردن و مجهز آمدن به کلاس را دارند و آنها که این توان را ندارند.

برای کلاس‌هایی که وزارتخانه نسبت به هوشمندسازی شان اقدام کرده نیاز به کمک خانواده‏های دانش آموزان متمول نیست در این کلاس‌ها هر دو طیف می‌توانند از این امکانات استفاده کنند، اما در کنار این کلاس‌ها مدیران مدارس شیوه‌هایی به‌کار می‌برند برای افزایش بازدهی مدارسشان که این امر ناپسندی هم نیست کسی که می‌تواند کمک کند این کار را انجام دهد و در این امر هم هیچ اجبار و الزامی نیست. این کمک‌ها از سوی اولیا و خیرین از قدیم هم وجود داشته که همه با اختیار انجام می‌شده است.

درباره استفاده از تبلت و لپ‌تاپ در مدارس چه دستورالعملی وجود دارد؟

برای استفاده از تبلت و لپ‌تاپ شخصی در مدرسه در حال حاضر دستورالعمل مشخصی نداریم. طبق عرف استفاده از تکنولوژی‌های هوشمند مثل گوشی و... در مدارس ممنوع است مگر اینکه تجهیزاتی باشد که مدرسه در اختیار دانش آموزان قرار داده یا از پیش برنامه‌ریزی کرده است. مثلا طرح تبلت را به‌عنوان یکی از ابزارهای فناوری ارتباطات و اطلاعات از سال ۹۲ شروع کردیم آن هم نه به صورت عمومی، بلکه در شهر تهران سه مدرسه و هر مدرسه دو کلاس به صورت پایلوت به تبلت مجهز کردیم و آن هم به صورتی نبود که دانش آموزان آن را تهیه کنند بلکه صرفا برای این بود که اثرش را در روند یاددهی و یادگیری دانش آموزان بسنجیم و بعد از اجرای پایلوت این طرح بازخوردی از نتیجه کار گرفته شد که دارای مشکلات و مزایای خاص خود بود که هنوز در حال مطالعه است و هنوز این طرح را به صورت کلی اعلام نکردیم که تبلت می‌تواند به کلاس درس وارد شود. در حال حاضر چند مدرسه چه هوشمند و چه در فرآیند هوشمندسازی به اینترنت متصل است؟

مدارس مجاز به استفاده از شبکه ملی اطلاعات و اینترنت ملی مجاز هستند و طبق مصوبه‌ای که وجود دارد مدارس مجاز به استفاده از اینترنت در کلاس درس نیستند. البته مدرسه می‌تواند برای کاربردهای خود از اینترنت استفاده کند اما در کلاس به خاطر مشکلات فرهنگی که وجود دارد این مجوز در حال حاضر وجود ندارد. در همین زمینه تفاهم نامه‌ای با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات داشتیم و تا سال گذشته ۴۴ هزار نقطه به «ADSL» و شبکه ملی اطلاعات و سرویس‌های داخلی متصل شده و می‌توانند از این امکانات استفاده کنند. از سال گذشته تا کنون تفاهم نامه جدیدی منعقد شده که هنوز سیر اجرایی شدنش در حال انجام است. ما طبق برنامه موظف هستیم که کل مدارس مان را متصل به اینترنت کنیم، ولی تاکنون ۵۰ درصد از مدارس کل کشور متصل به شبکه ملی اطلاعات هستند.