یک جدال اقتصادی
محمد گلشاهی، حسین توکلیان
امروزه اقتصاد و سیاست نه دو مقوله جدا بلکه به‌عنوان دو بازوی مکمل عمل می‌کنند. آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا با اهرم اقتصاد بسیاری از خواسته‌های سیاسی خود را به کشورهای دیگر دیکته می‌کند. این امر نشان‌دهنده پیوند هر چه بیشتر اقتصاد و سیاست است. کشور ما ایران نیز که خود را آماده اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌های غرب کرده است به واسطه هجوم عده‌ای به سفارت عربستان گرفتار جنگ سیاسی - اقتصادی دوباره‌ای شد. این اتفاقات به قطع روابط اقتصادی دو طرف به‌طور کامل منجر شد به‌طوری که در آخرین اقدام هیات دولت ثبت سفارش کالا از کشور عربستان را ممنوع کرد.
محمد گلشاهی، حسین توکلیان
امروزه اقتصاد و سیاست نه دو مقوله جدا بلکه به‌عنوان دو بازوی مکمل عمل می‌کنند. آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا با اهرم اقتصاد بسیاری از خواسته‌های سیاسی خود را به کشورهای دیگر دیکته می‌کند. این امر نشان‌دهنده پیوند هر چه بیشتر اقتصاد و سیاست است. کشور ما ایران نیز که خود را آماده اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌های غرب کرده است به واسطه هجوم عده‌ای به سفارت عربستان گرفتار جنگ سیاسی - اقتصادی دوباره‌ای شد. این اتفاقات به قطع روابط اقتصادی دو طرف به‌طور کامل منجر شد به‌طوری که در آخرین اقدام هیات دولت ثبت سفارش کالا از کشور عربستان را ممنوع کرد. برای درک بهتر تاثیرات این جنگ سیاسی و اقتصادی به بررسی میزان تجارت کشورمان با کشور عربستان و نیز کشورهای بحرین، سودان و جیبوتی به‌عنوان کشورهای پیرو عربستان در قطع روابط سیاسی پرداخته و اقلام عمده صادراتی و وارداتی را عنوان می‌کنیم.
تجارت در سال ۱۳۹۴: براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران طی ۹ ماهه اول سال ۱۳۹۴ مجموعا در حدود ۹/ ۲۶ میلیارد دلار کالا به کشورهای مختلف صادر شده است که سهم چهار کشور عربستان، سودان، جیبوتی و بحرین از کل صادرات کشور حدود ۵/ ۲۲۱ میلیون دلار معادل ۸۲/ ۰ درصد از کل صادرات کشور را تشکیل می‌دهد. صادرات به کشور عربستان با ۳/ ۱۶۲ میلیون دلار رتبه ۱۸ و صادرات به کشورهای سودان، جیبوتی و بحرین به ترتیب رتبه‌های ۳۹، ۴۹ و ۶۶ از جدول ۱۴۶ موردی را دارا هستند. طی ۹ ماهه نخست سال ۹۴ به میزان ۲/ ۳۰ میلیارد دلار واردات صورت گرفته که سهم کشورهای فوق‌الذکر معادل ۱/ ۲۰ میلیون دلار بوده که حدود ۴/ ۰درصد واردات را شامل شده است. کشورهای بحرین و عربستان به ترتیب با ۵/ ۶۶ و ۹/ ۵۲ میلیون دلار رتبه‌های ۳۴ و۳۷ و کشورهای سودان و جیبوتی با ۶/ ۰ و ۰۲/ ۰ میلیون دلار رتبه‌های ۱۰۴ و ۱۲۶ جدول ۱۳۰ موردی واردات را در اختیار دارند. همچنین اگر به تراز بازرگانی که حاصل تفاضل صادرات از واردات است توجه کنیم خواهیم دید که به‌رغم تراز منفی بازرگانی کشور در ۹ ماهه نخست سال ۱۳۹۴ که معادل ۲/ ۳ میلیارد دلار است تراز بازرگانی ایران با ۴ کشور مذکور در حدود ۱۰۱ میلیون دلار مثبت است که در این بین تراز ایران با کشورهای عربستان، سودان و جیبوتی به ترتیب با ۴/ ۱۰۹، ۸/ ۳۷ و ۷/ ۱۳ میلیون دلار مثبت است که نشان‌دهنده صادرات بیشتر ایران به این کشورها نسبت به واردات است. همچنین تراز تجاری ایران با بحرین ۴/ ۵۹ میلیون دلاری منفی است که نشان‌دهنده واردات بیشتر از این کشور نسبت به صادرات است.
تعرفه‌های صادرات و واردات: برای بررسی دقیق تر صنایعی که بیشترین تاثیر را از این فعل و انفعالات سیاسی می‌گیرند به بررسی تعرفه‌های صادراتی می‌پردازیم. طی 9 ماه نخست سال ۹۴ حدود 2/ 95 میلیون دلار از صادرات به عربستان مربوط به محصولات نیمه تمام از آهن و فولاد غیرممزوج و 5/ 24 میلیون دلار نیز مربوط به شمش از آهن و فولاد غیرممزوج است که در مجموع 7/ 73 میلیون دلار مجموع صادرات به عربستان را تشکیل می‌دهد. 1/ 17 میلیون دلار از صادرات به سودان مربوط به سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین است و در رتبه‌های بعدی قیر نفت 3/ 9 میلیون دلار و تراکتورهای کشاورزی با 8/ 2 میلیون دلار قرار دارند که به ترتیب 4/ 44، 3/ 24 و 3/ 7 درصد از صادرات به این کشور را تشکیل می‌دهند. صادرات به جیبوتی شامل ۴ تعرفه است که صادرات قیر نفت با ۱۲ میلیون دلار حدود 5/ 87 درصد صادرات به این کشور را شامل می‌شود و ۱۰ درصد هم مربوط به سایر مخلوط‌های قیر است که ارزشی در حدود 3/ 1 میلیون دلار را دارا است. عمده اقلام صادراتی به بحرین سایر کف‌پوش‌ها از پشم، فرش و گلاب است که 8/ 28 درصد صادرات به کشور بحرین را مجموعا به ارزش 1/ 2 میلیون دلار تشکیل می‌دهند. همچنین از جداولی که در صفحه 5 آمده، می‌توان دریافت صادرات سایر مخلوط‌های قیر به جیبوتی ۵۰درصد کل صادرات این محصول را تشکیل می‌دهد. همچنین صادرات شمش آهن و فولاد و محصولات نیمه‌تمام آهن و فولاد به عربستان نیز به ترتیب 85/ 26 و 70/ 25درصد کل صادرات این محصول را تشکیل می‌دهد.
از سوی دیگر در 9 ماه نخست سال جاری واردات از بحرین شامل دو تعرفه عمده است که سنگ‌آهن به هم فشرده با 3/ 33 میلیون دلار و سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به‌جز بنزین با 6/ 29 میلیون دلار به ترتیب 1/ 50 و 5/ 44 درصد از کل صادرات این کشور به ایران را تشکیل می‌دهد. تنها محصول وارداتی از جیبوتی چرخ‌های دندانه‌دار به ارزش تنها ۲۲ هزار دلار است. همچنین محصولات وارداتی از سودان نیز شامل سه قلم است که دانه‌های کنجد با ۵۸۲ هزار دلار، صمغ عربی با ۷۰ هزار دلار و خازن‌های ثابت برای مدار با ۱۳ هزار دلار هستند. عربستان نیز طی 9 ماه نخست سال‌جاری ۱۶ میلیون دلار درب آسان‌بازشو قوطی، 1/ 6 میلیون دلار قوطی آلومینیومی نوشابه و نوشیدنی به این کشور صادر کرده است، ضمن اینکه 9/ 8 میلیون دلار سایر پلی‌اتیلن گرید لوله را به کشور ما صادر کرده که به ترتیب 2/ 30، 4/ 11 و 9/ 16 درصد کل واردات ایران از عربستان را تشکیل داده است. براساس جدول ۵ به نظر می‌رسد کشور ما ۹۳درصد از کل سایر روغن‌های سبک خود را از بحرین وارد می‌کند، همچنین درب آسان‌بازشو قوطی آلومینیومی و قوطی آلومینیومی نوشابه و نوشیدنی وارداتی از عربستان نیز به ترتیب 7/ 77 و 2/ 57 درصد از کل واردات این محصولات را تشکیل می‌دهد. اگر به مقایسه جداول ۴ و ۵ بپردازیم خواهیم دید که از نظر صادراتی سهم کالاهای عمده ما در صادرات به چهار کشور اشاره شده تنها 8/ 7 درصد از کل صادرات این اقلام را شامل می‌شود، در حالی که در رابطه با واردات این رقم 8/ 29 درصد است که نشان‌دهنده آن است که به رغم عدم وابستگی ما در زمینه صادرات، در زمینه واردات کشور ما باید به فکر جایگزینی بابت تهیه کالاهای فوق باشد. این نکته را باید اضافه کرد که کشور ما با برداشته شدن تحریم‌ها، بازارهای جدیدی را برای واردات و صادرات محصولات خود پیدا خواهد کرد که بی‌گمان قطع تجارت با عربستان و سایر وابستگان آن را جبران خواهد کرد، ضمن آنکه میزان وابستگی دو کشور به هم چندان تاثیرگذار بر اقتصاد یکدیگر نمی‌باشد. البته کشور امارات به‌عنوان یکی از حامیان عربستان سعودی مبادلات مالی گسترده‌ای با ایران دارد که با توجه به کاهش سطح روابط ایران با این کشور به سطح کاردار باید به دنبال تعیین جایگزینی برای این کشور برای مبادلات کالایی بود. در مجموع به نظر می‌رسد اثرات سیاسی اقدام عربستان و سه کشور دیگر بیش از اثرات تجارتی آن باشد و در این زمینه پیامدهای دیپلماتیک و سیاسی آن را باید به‌طور جدی‌تری مورد توجه قرار داد.
ارسال نظر