ارزیابی چهار سیاست کلیدی

آشیش کومار سن
پژوهشکده آتلانتیک

توافق اتمی ایران و قدرت‌های جهانی که در یک سال گذشته به‌طور کامل اجرا شد، امیدهایی را برانگیخت که ایران شاید به خواسته دیرینه‌اش در پیوستن به سازمان تجارت جهانی برسد. این کشور در سال 1996 این کار را آغاز کرد اما با مخالفت‌های آمریکا و دیگر اعضای این سازمان مواجه شد. 9 سال بعد، این سازمان مجددا با رسیدگی به تقاضای ایران در این زمینه موافقت کرد و در سال 2005 ایران عضو ناظر این سازمان شد. بر اساس این گزارش، کشورها باید برای عضویت در سازمان تجارت جهانی، تجارت و راهبردهای خود را با قوانین این سازمان وفق دهند. ایران تا سال 2009 موارد مورد نیاز چون امور حقوقی و جزئیات مقررات را برای عضویت فراهم کرد اما تنش با جامعه بین‌المللی به‌خاطر برنامه اتمی و اعمال تحریم‌ها بر اقتصاد این کشور، تلاش‌های ایران برای پیوستن به این سازمان را متوقف کرد. البته در سال 2015 این تنش سرانجام حل و منتهی به برجام شد.

مانع شدن از الحاق ایران به WTO

بر این اساس، گشایش ایجاد شده بین ایران و جامعه بین‌الملل در حل مساله هسته‌ای موید این بود که عضویت این کشور در سازمان تجارت جهانی با اجماع محکمی از سوی جهان مواجه می‌شود اما ایران هنوز با مشکلات عمده حقوقی داخلی و موانع اجتماعی برای تجارت آزاد تحت قوانین سازمان تجارت جهانی مواجه است و تحلیلگران و مقام‌های ایرانی از عضویت این کشور در سازمان یاد شده به‌طوری که در ‌آینده نزدیک برای ایران نافع باشد، مطمئن نیستند. گروهی از قانون‌گذاران دو حزب عمده سیاسی آمریکا سال گذشته کاخ سفید را در مخالفت با پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی تحت فشار گذاشتند و عنوان کردند که این امر موجب محدودیت در توانایی آمریکا در وضع تحریم‌هایی علیه ایران در آینده می‌شود. «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری منتخب نیز به شدت از توافق اتمی ایران انتقاد کرده و بسیاری از مشاوران او نیز دیدگاه منفی درباره ایران دارند. با چنین وضعیتی پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی با مشکل مواجه خواهد شد.

پایان تجارت آزاد؟

سیاست‌های اقتصادی دونالد ترامپ می‌تواند موجب بزرگ‌ترین تغییر در مبادلات تجاری آمریکا با جهان برای دهه‌ها شود. او تهدید کرده که تعدادی از توافق‌های مبتنی بر تجارت آزاد کنونی (که معتقد است موجب شده آمریکایی‌ها کارشان را از دست دهند) را لغو خواهد کرد؛ از جمله توافق بین آمریکا، کانادا و مکزیک. آقای ترامپ حتی پیشنهاد خروج آمریکا از سازمان تجارت جهانی را مطرح کرده بود. او از زمانی که انتخابات را برد، مشغول تهدید شرکت‌ها به خصوص شرکت‌های خودروسازی بوده و از جمله گفته که مالیات محصولاتی که در مکزیک تولید می‌شود را ۳۵ درصد افزایش خواهد داد. در این زمینه (و البته زمینه‌های دیگر) چین هدف اصلی او است.

پایان سیاست چین واحد

اوایل دسامبر بود که یک مکالمه تلفنی بین دونالد ترامپ و تسای اینگ ون، رئیس‌جمهوری تایوان، سیاست چهار دهه اخیر آمریکا را نقض کرد. چین، تایوان را یکی از استان‌هایش می‌داند و انکار کردن استقلال تایوان یکی از از اولویت‌های مهم سیاست خارجی چین است. بنابر سیاست چین واحد، تایوان بخشی خودمختار از خاک چین محسوب می‌شود. کاخ سفید از سال ۱۹۷۹ با رعایت سیاست چین واحد، به خواست این کشور احترام گذاشته و روابط دیپلماتیک مستقیمی با تایوان نداشته است. رئیس‌جمهور جدید آمریکا اخیرا گفت که «همه چیز از جمله سیاست چین واحد قابل مذاکره است.» اما چین در پاسخ گفت این موضوع قابل مذاکره نیست. این موضوعات موجب شده تا آینده روابط دو قدرت برتر اقتصادی دنیا با تردیدهای جدی روبه‌رو شود. آقای ترامپ البته نشانه‌هایی از عملگرایی را نیز در رابطه با مسائل مربوط به چین نشان داده است. او که قبلا چین را به اخلال در نرخ ارز متهم کرده بود، حالا می‌گوید که اول با آنها مذاکره خواهد کرد.

خروج آمریکا از «شراکت فراآتلانتیک»

دولت جدید آمریکا اعلام کرد، استراتژی تجاری‌اش به منظور حمایت از فرصت‌های شغلی برای مردم آمریکا را با خروج از پیمان تجاری، «شراکت فراآتلانتیک» که 12 کشور در آن عضویت دارند، آغاز خواهد کرد. بر اساس بیانیه‌ای که مدت کوتاهی پس از مراسم تحلیف دونالد ترامپ از سوی کاخ سفید منتشر شده آمده است آمریکا همچنین «کشورهایی را که موافقت‌نامه‌های تجاری را نقض می‌کنند و در این فرآیند به فرصت‌های شغلی آمریکایی آسیب می‌زنند، تحت فشار قرار خواهد داد.» این بیانیه می‌افزاید: ترامپ همچنین خود را متعهد به مذاکره مجدد در مورد پیمان آزاد تجاری آمریکا (نفتا) می‌داند که در سال 1994 به امضای 3 کشور آمریکا، کانادا و مکزیک رسیده است.

در ادامه این بیانیه آمده است: «برای مدت‌های طولانی، مردم آمریکا ناگزیر بودند پیمان‌های تجاری‌ای را بپذیرند که منافع حلقه قدرت داخلی و نخبگان واشنگتن را بر مردان و زنان سختکوش این کشور ترجیح می‌داد.» «در نتیجه، شهرهای کارگری شاهد تعطیلی کارخانه‌های خود و منتقل شدن مشاغل با درآمدهای بالا به خارج از کشور بودند، در حالی که مردم آمریکا با کسری تجاری رو به افزایش و پایه تولیدی ویران شده، مواجه بودند.»کاخ سفید خاطرنشان کرده که «موافقت‌نامه‌های سفت و سخت و عادلانه» در زمینه تجارت می‌تواند برای رشد اقتصاد آمریکا و بازگشت میلیون‌ها فرصت شغلی به داخل آمریکا به کار گرفته شوند. «این استراتژی، با خروج از پیمان شراکت فراآتلانتیک و اطمینان یافتن از اینکه پیمان‌های جدید تجاری به سود کارگران آمریکایی بسته می‌شوند، آغاز می‌شود.»

تحول در روابط با روسیه

آقای ترامپ هنگام کارزار انتخاباتی‌اش، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه را رهبری قوی نامید که دوست دارد با او ارتباط خوبی داشته باشد. این البته پیش از آن بود که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا، روسیه را به هک کردن ایمیل‌های اعضای حزب دموکرات متهم کند. اتهامی که آقای ترامپ هم سرانجام آن را قبول کرد. دونالد ترامپ پیش‌تر این اتهام‌ها را تکذیب کرده و گفته بود «اخباری جعلی» هستند. او همچنین با زیر سوال بردن این پرونده گفته بود که سازمان‌های امنیتی آن را با اهداف خاصی منتشر کرده‌اند. ترامپ می‌گوید که به پوتین (و آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان) اعتماد خواهد کرد، هرچند که هشدار هم داده که این اعتماد «ممکن است اصلا هم ادامه پیدا نکند.»

رئیس‌جمهوری جدید آمریکا از یکسو می‌گوید تحریم‌های کشورش علیه روسیه را «دست‌کم برای مدتی» حفظ می‌کند اما از سوی دیگر در مصاحبه‌ای پیشنهاد می‌دهد که تحریم‌ها می‌تواند در صورت انجام «یک توافق خوب» با روسیه که شامل کاهش میزان تسلیحات هسته‌ای باشد، برداشته شود. روابط روسیه و آمریکا مدتی است که با نوسان‌هایی همراه بوده، به خصوص به دنبال عملکرد اوباما در اوکراین، سوریه و حمله سایبری روسیه. به این ترتیب روابط آمریکا و روسیه حالا در وضعیتی قرار دارد که با توجه به عملکرد آقای ترامپ می‌تواند با تغییرات عمده‌ای روبه‌رو شود.

تغییر سیاست‌های اقلیمی

رئیس‌جمهوری جدید آمریکا گفت که ۱۰۰ روز پس از رسیدن به قدرت، توافق اقلیمی پاریس را «لغو» خواهد کرد و با تمام قدرت تلاش می‌کند تمام آنچه باراک اوباما در رابطه با کاهش گرمایش زمین ساخته را وارونه کند. آقای ترامپ بارها نظر دانشمندان در مورد تاثیر بشر در تغییرات اقلیمی را رد کرده و آن را «تخیلی» نامیده است. مانند بسیاری موارد دیگر او در این زمینه نیز نظر قبلی‌اش را تعدیل کرد و در نوامبر به نیویورک تایمز گفت متوجه شده که «ارتباطاتی» بین فعالیت‌های انسان و تغییرات اقلیمی وجود دارد و گفت به‌جای بیرون کشیدن آمریکا، «نگاهی» به توافق پاریس می‌اندازد. البته اگر ترامپ از توافق پاریس خارج هم شود، آمریکا قانونا تا چهار سال موظف به پذیرش تعهدات این توافق است. هر چند که منتقدان می‌گویند رویکرد ترامپ بر عملکرد کشورهایی که تمایلی به کم کردن میزان گازهای گلخانه‌ای خود ندارند، تاثیر منفی خواهد گذاشت.