فرصت یا تهدید؟
تحریم‌ها تاکنون
اکوسیستم استارت‌آپی ایران همواره از شرایطی خاص و ویژه نسبت به دیگر نقاط جهان برخوردار بوده است. از این رو تاکنون شاهد موفقیت‌های بسیاری در حوزه استارت‌آپ‌های ایران بوده‌ایم که بسیاری از کشورهای جهان به دلیل شرایط عادی از داشتن آن محروم بوده‌اند. از طرف دیگر تحریم‌های چندساله و نداشتن ارتباط گسترده با جهان در شرایطی که تکنولوژی در حال بین‌المللی‌سازی تمامی بخش‌های اقتصادی است، ضربات سنگینی را به ما وارد ساخته که شاید بسیاری از آنها به خوبی مورد بررسی قرار نگرفتند. در ادامه برای به دست آوردن دیدی بهتر نسبت به این موضوع به چندین مثال از تاثیرات منفی تحریم‌ها در حوزه تکنولوژی که می‌توانند تاثیر مستقیمی روی استارت‌آپ‌های ما داشته باشند، اشاره خواهیم کرد. همچنین پس از آن چندین مثال از استارت‌آپ‌های موفق را مورد بررسی قرار داده که با استفاده از این شرایط توانستند به موفقیت‌های بسیار چشمگیری دست یابند.
تاثیرات منفی تحریم‌ها تحریم‌های مالی
این تحریم‌ها شاید مشهود‌ترین و قابل لمس‌ترین تحریم‌های سال‌های اخیر باشد. عدم دسترسی به ابزار پرداخت معمول دنیا باعث شده است که بسیاری از افراد و استارت‌آپ‌ها توانایی خرید ساده مواد آموزشی یا ابزار مورد نیاز استارت‌آپ‌های خود را نداشته باشند. خرید بسیاری از پلاگین‌ها، نرم‌افزار‌ها، دوره‌های آموزشی پیشرفته در حوزه تکنولوژی و... امری بسیار سخت است. به‌عنوان مثال این محدودیت میتواند باعث دسترسی نداشتن افراد به منابع آموزشی و در نتیجه عدم دسترسی استارت‌آپ‌ها به افراد متخصص در تکنولوژی روز دنیا شود. اما این موضوع در دو سال اخیر با افزایش سرمایه‌گذاری و پیشرفت بسیار زیاد حوزه کریپتوکارنسی‌ها شاید بیش از پیش خود را نشان داد. ارائه پروژه‌های مختلف و شروع کار استارت‌آپ‌های بسیار در این حوزه در سطح جهان یکی از مواردی است که در دو سال اخیر بیش از هرچیز چهره شرکت‌های استارت‌آپ دنیا را تغییر داد. با استفاده از کریپتوکارنسی‌ها موضوع جذب سرمایه برای بسیاری از پروژه‌های پیشرفته به سادگی میسر شد و از این رو پیشرفت‌های بسیاری در حوزههای مختلف مخصوصا شبکه‌های غیرمتمرکز اتفاق افتاد. به‌عنوان مثال می‌توان به شبکه اجتماعی مبتنی بر بلاک‌چین Steemit، فضای اشتراک ویدئو به‌صورت غیرمتمرکز d.tube و... اشاره کرد. با تسهیل موضوعات پرداخت به‌صورت بین‌المللی شاهد شروع کار استارت‌آپ‌های بسیار زیادی در کشورهای مختلف جهان همچون هند و پاکستان بودیم. ایده‌های نو در این حوزه طی دو سال اخیر به دلیل جذب سرمایه ساده در حد خارق‌العاده‌ای افزایش یافت. به‌عنوان مثال یکی از استارت‌آپ‌های این حوزه bitrefill.com با ارائه امکان شارژ سیم‌کارت تلفن همراه برای تقریبا تمامی کشور‌ها با استفاده از پرداخت کریپتوکارنسی‌ها توانست به سود و شهرت بسیار زیادی دست یابد. اما متاسفانه این حوزه با تمامی فرصت‌های خود اگرچه باعث تسهیل موضوعات پرداختی شد و در آغاز به‌عنوان راه‌حل نهایی مشکلات پرداخت در ایران به نظر آمد اما با وجود تحریم‌های بسیار مشخص شد که این فضا برای استفاده استارت‌آپ‌های ایران چندان مناسب نیست. مثال آن میتواند پروژه کریپتوکارنسی ونزوئلا Petro باشد. این کشور که با شرایط مشابه تحریم‌های ایران دست و پنجه نرم می‌کند در تلاش بود با ارائه کریپتوکارنسی Petro مبتنی بر ذخایر نفتی و معدنی خویش بتواند به موفقیت دست یابد. اما به زودی به دلیل تحریم‌های مختلف ارائه و فروش این کریپتوکارنسی با مشکلات بسیاری روبه‌رو شد و در نهایت چندان موفق عمل نکرد. مجموعه تحریم‌های اکثر صرافی‌های بین‌المللی کریپتوکارنسی، تقریبا امکان فعالیت ساده استارت‌آپ‌های ایرانی را در این حوزه غیرممکن ساخته است و در روز‌های اخیر خبرهایی مبنی بر احتمال اعمال تحریم از سوی صرافی چینی کریپتوکارنسی‌ها Binance نیز به گوش می‌رسد. این تحریم به علاوه تحریم‌های Poloniex و Bittrex و بسیاری از صرافی‌های بین‌المللی دیگر، دسترسی ایرانیان را به این حوزه تا حدود بسیاری دچار مشکل می‌کند.
تحریم‌های آموزشی و فنی
این تحریم‌ها شاید نسبت به تحریم‌های مختلف مالی چندان مورد توجه قرار نگرفته است اما تاثیرات منفی آن میتواند بسیار وسیع‌تر و بدتر از تحریم‌های مالی باشد. عدم دسترسی به آموزش‌های مختلف بین‌المللی، در نهایت باعث کاهش افراد متخصص در زمینه تکنولوژی روز دنیا می‌شود که میتواند باعث کاهش سطح عملکرد استارت‌آپ‌ها و رقابت‌پذیری بین‌المللی آنها شود. به‌عنوان مثال Coursera.com با دوره‌های بسیار زیاد آموزشی همراه با ارائه مدارک مختلف به کلی از دسترس ایرانیان به دلیل تحریم‌ها خارج است. همچنین این اواخر Google سرمایه‌گذاری‌های مختلفی را روی موضوعات آموزشی برای تربیت افراد متخصص در حوزه تکنولوژی کرده است. این سرمایه‌گذاری‌ها برای توانا کردن افراد برای فعالیت در بازارکار جدید انجام می‌شود. شرکت Google در راستای این اهداف با شرکت بزرگ خرده‌فروشی Walmart قرارداد همکاری برای تربیت افراد متخصص انعقاد کرده است. Google با ارائه پروژه Grow with Google قدم مهمی در این حوزه برداشت. این پروژه با ارائه آموزش‌های بسیار سطح بالا و تخصصی قصد دارد افراد متخصص را برای دنیای جدید تربیت کند که می‌توانند استارت‌آپ‌های موفقی را در آینده پایه‌گذاری کنند یا در استارت‌آپ‌های دیگر شروع به کار کنند. اما متاسفانه Grow with Google از همان آغاز ایرانیان را برای استفاده از دوره‌های اصلی خود تحریم کرد.
در حوزههای مختلف فنی نیز ما تحریم‌های بسیار زیادی را تجربه می‌کنیم که از جمله آن می‌توان به Google Cloud Machine Learning Engine اشاره کرد. این ابزار به برنامه‌نویس‌ها و محققان اجازه استفاده از سیستم یادگیری ماشین برای انجام کارهای تحقیقاتی یا خدماتی را می‌دهد. یادگیری ماشین یکی از مهم‌ترین عرصه‌های پیش‌روی دنیای تکنولوژی است که استارت‌های بسیاری در آینده حول آن شکل خواهند گرفت و پیش‌بینی می‌شود که درآمد این حوزه در سال‌های آینده رشد بسیار چشمگیری داشته باشد اما ایرانیان به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانند به یکی از پیشرفته‌ترین ابزار این موضوع یعنی Google Machine Learning Engine دسترسی داشته باشند.
مثال‌هایی از تاثیرات مثبت تحریم‌ها
اگرچه تحریم‌ها تاثیرات منفی بسیار زیادی را روی اکوسیستم استارت‌آپ‌های ایران گذاشته است، اما خالی از فرصت نیز نبوده است. عدم دسترسی به بسیاری از سرویس‌ها سطح بالای بین‌المللی فضا را برای بسیاری از استارت‌آپ‌های درون ایران باز گذاشت تا با ارائه سرویس‌های مشابه بتوانند به موفقیت‌های بسیاری دست یابند. به‌عنوان مثال تحریم شرکت amazon باعث شد تا فروشگاه‌های اینترنتی بسیار موفقی در ایران به وجود آیند. عدم وجود رقابت بین‌المللی باعث می‌شود که بسیاری از استارت‌آپ‌های ایران بتوانند از فضای بسیار مناسب ساده برای رشد و دستیابی به موفقیت استفاده کنند. در سال‌های اخیر نیز کریپتوکارنسی‌ها با وجود تمامی مشکلاتی که تحریم‌ها برای آنها در ایران به وجود آوردند تبدیل به فرصتی بسیار خوب برای استارت‌آپ‌ها در ایران شده‌اند که همچنان چندان مورد استفاده قرار نگرفته است. به‌عنوان مثال می‌توان به امکان ساخت فروشگاه اینترنتی در Openbazar (فروشگاه اینترنتی غیرمتمرکز که امکان تحریم شدن را ندارد) اشاره کرد که میتواند فرصت‌های بسیاری را به استارت‌آپ‌های مختلف دهد.
تحریم‌های جدید علیه ایران
در روز‌های اخیر اختلال در استفاده از API نقشه گوگل برای وب‌سایت‌های با دامنه ir شاید یکی از مهم‌ترین نشانه‌های شروع تحریم‌های جدید در حوزه تکنولوژی بود که میتواند مستقیما اکوسیستم استارت‌آپ‌های ایران را متاثر کند. اگرچه این اختلال همچنان به‌صورت رسمی از طرف گوگل به‌عنوان تحریم جدید مورد تایید قرار نگرفته است، اما گمانه‌زنی‌ها این موضوع را تایید می‌کنند. موضوعی که بیش از هرچیز فضای استارت‌آپ‌های ایران را تیره کرده است عدم پیش‌بینی دقیق موارد تحریم‌های جدید در حوزه تکنولوژی است. بسیاری بر این نظر هستند که تحریم API نقشه گوگل شاید میتواند شروعی بر تحریم‌های مختلف در این حوزه باشد که بی‌شک میتواند ضربات سختی را بر اکوسیستم استارت‌آپی ایران وارد آورد. اگر چه این تحریم‌ها شاید در آینده بتوانند همچون بسیاری از تحریم‌های دیگر به‌عنوان یک ایده مورد استفاده قرار گیرند. پرکردن خلأهای به وجود آمده توسط تحریم‌ها همواره توانسته است باعث موفقیت بسیاری از استارت‌آپ‌ها در ایران شود.
تاثیر تحریم‌های طولانی مدت بر اکوسیستم استارت‌آپی ایران
اگرچه در کوتاه مدت می‌توان فرصت‌های بسیاری را برای استارت‌آپ‌ها به دلیل تحریم‌ها دید، اما در طولانی مدت تاثیرات منفی این تحریم‌ها به شکل‌های بسیاری میتواند باعث ایجاد مشکلات گوناگون برای اکوسیستم استارت‌آپی ایران شود.
جدا شدن ایران از فضای رقابتی دنیا در کوتاه‌مدت میتواند فرصت رشد استارت‌آپ‌های نوپا بدون داشتن رقبای بزرگ بین‌المللی را دهد، اما در طولانی مدت به دلیل فضای بسته و نبود رقبای جدی بین‌المللی ممکن است بسیاری از این استارت‌آپ‌ها در یک سطح باقی بمانند و با پیشرفت‌های روز حرکت نکنند و در نهایت امکان رقابت بین‌المللی را نداشته باشند. موضوع دیگر که میتواند عمیقا پیکره استارت‌آپی ایران را مورد تاثیر قرار دهد عدم دسترسی به منابع آموزشی و فنی در حوزه تکنولوژی‌های بسیار نوین همچون یادگیری ماشین است که در آینده میتواند امکان رقابت استارت‌آپ‌های ایرانی در این حوزههای مهم و پرسود را کاملا با مشکل مواجه سازد.
ارسال نظر