بازگشت به «قیام و قعود»
این موضوع نه‌تنها امروز که توانسته‌ایم به‌عنوان نماینده مردم به مجلس راه‌یابیم، بلکه از پیش از انتخابات مدنظر ما بوده و بر این باور بوده‌ایم که نیاز شکل‌گیری سازوکار و مکانیزم قانونی برای شفاف‌شدن آرای نمایندگان مجلس شورای‌اسلامی احساس می‌شود، زیرا یکی از مطالبات جامعه آن است که مردم در جریان مواضع نمایندگانی که برای قانون‌گذاری و نظارت بر اجرای قانون به پارلمان فرستاده‌اند، قرار گیرند. تحقق این امر کمک شایانی به شکل‌گیری فضای اعتماد میان مردم و نمایندگان مجلس و همچنین تقویت آن می‌کند. از سوی دیگر، شفاف شدن آرا، آسودگی نماینده از مخفی بودن رای و نظرش درباره مسائل مختلف را از بین می‌برد و به این ترتیب، نماینده می‌داند که رای و نظر او محرمانه و مخفیانه نیست و شفاف‌بودن این آرا، حق و مطالبه مردم به‌عنوان موکلان آنان است. نکته آن است که مقوله شفافیت آرای نمایندگان، موضوعی تازه پدیدار شده نیست؛ چه آنکه سال‌هاست مذاکرات مجلس شورای‌اسلامی و اظهارنظر نمایندگان در جلسات علنی، از رادیو برای مردم پخش می‌شود و خبرنگاران رسانه‌های مختلف با حضور یافتن در این جلسات، آنچه در مجلس می‌گذرد را در قالب خبر، گزارش و گفت‌وگو پوشش می‌دهند و در جریان مصوبات مختلف پارلمان قرار می‌گیرند. از این‌رو می‌توان گفت که آرا و نظر نمایندگان مجلس هم‌اکنون نیز تا حدودی شفاف است و دسترسی به آن برای مردم به سهولت امکان‌پذیر است، اما در عین حال می‌توان مدعی شد که این شفافیت هنوز کامل نیست، زیرا اگرچه نظر بسیاری از نمایندگان در جلسات علنی به‌واسطه اظهارنظر در قالب دفاع از مواد طرح‌ها یا لوایح یا مخالفت با آنها مشخص می‌شود، اما در نهایت مردم به وضوح نمی‌دانند که کدام نماینده درباره یک موضوع مشخص چگونه رای داده است. آنچه این موضوع را به یکی از ضروریات تبدیل کرده، آن است که در برخی موارد مشاهده شده که نمایندگان بنا به دلایلی، متفاوت از مواضع آشکار خود درباره یک موضوع رای داده‌اند. بر این اساس، به باور بسیاری از مردم و حتی نمایندگان، آرای نهایی در مجلس نیز باید روشن و شفاف شود تا از تفاوت موضع‌گیری و رای نمایندگان جلوگیری شود و اگر در مواردی به‌عنوان موافق یا مخالف یک طرح یا لایحه اظهارنظر می‌کنند، در جریان رای‌گیری نیز رای مطابق با اظهارنظر و مواضع اعلامی خود داشته باشند.
البته شفافیت آرای نمایندگان، چند دوره‌ای است که به‌دلیل تغییر مکانیزم رای‌گیری از قیام و قعود به آرای در صندوق و پس از آن آرای الکترونیکی، از بین رفته است. در اولین ادوار مجلس، نمایندگان آرای خود را با قیام و قعود اعلام می‌کردند و از این منظر، آرا مخفی نبود. بنابراین می‌توان گفت، که شفافیت آرا در مجلس پیش از این نیز مسبوق به سابقه بوده و موضوع جدیدی نیست.
نکته‌ای دیگر اینجا قابل ذکر است. برخی منتقدان به این موضوع، بر این باورند که شفافیت آرا در برخی موارد به صلاح کشور نیست. این نقد را می‌توان وارد دانست. از این‌رو به‌نظر می‌رسد اگر مجلس یازدهم به‌دنبال تصویب طرحی برای شفاف‌کردن آرای نمایندگان است، باید این مساله را نیز مورد توجه قرار دهد و برای این امر تدبیری بیندیشد. گرچه، پیش‌نویس طرحی با این عنوان در مجلس یازدهم تدوین شده و بسیاری از نمایندگان از موافقت خود با این موضوع خبر داده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد این طرح نیازمند موادی است که در آن مکانیزمی برای آرای نمایندگان درباره برخی مسائل کشور ازجمله مسائل امنیتی درنظر گرفته شود تا آنجا که به‌دلیل ملاحظات عمومی، محرمانه‌بودن آرای نمایندگان، برای مسائل امنیتی کشور ضروری است، از آشکار شدن این آرا جلوگیری شود. البته باید توجه داشت، که این موضوع تنها باید در مواردی خاص صورت پذیرد و از تسری این رویکرد به موضوعات مختلف باید پرهیز کرد.
با این حال، این نکته تنها موردی نیست که منتقدان طرح شفافیت آرای نمایندگان بر آن تاکید دارند؛ طرحی که منتقدان جدی دارد و آنان نکات مختلفی را درباره آن مطرح می‌کنند و دلایل و استدلال‌هایی برای نقد این طرح دارند، که می‌تواند قابل تامل باشد. به‌نظر می‌رسد اگر تدوین طرحی برای شفاف‌شدن آرای نمایندگان بدون اغراض جناحی و سیاسی در دستور کار نمایندگان قرار دارد، باید نکات و استدلال‌های منتقدان نیز مورد توجه قرار گیرد تا آنچه تدوین و در صحن علنی تصویب می‌شود، اثرگذار باشد و هرگونه شائبه‌ای درباره تسلط رویکردهای سیاسی و جریانی را از بین ببرد. همچنین طرحی در این زمینه به تصویب برسد، که با درنظر گرفتن ابعاد مختلف موضوع، تا حد ممکن از تبعات منفی احتمالی شفاف شدن آرای پارلمان‌نشینان بکاهد.
با در نظر گرفتن همه جوانب درباره شفاف‌شدن آرای نمایندگان و در صورت تصویب طرحی جامع و همه‌جانبه‌نگر در این زمینه در مجلس شورای اسلامی، می‌توان ادعا کرد که شفافیت آرا در پارلمان می‌تواند یکی از راه‌هایی باشد که به بازگشت اعتماد عمومی به‌عنوان یک سرمایه اجتماعی، کمک کند. زیرا یکی از مهم‌ترین مسائل در پیشبرد فعالیت‌های پارلمانی از سوی نمایندگان مجلس، وجود اعتماد میان مردم و وکلای آنان است. شفافیت آرا، می‌تواند میزان مسوولیت‌پذیری یک منتخب به‌عنوان نماینده مجلس درباره مسائل ملی و منطقه‌ای را تا حد زیادی برای موکلانش روشن سازد. همچنین مردم در جریان آرای نمایندگان درباب مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، نمایندگان نیز با شفاف شدن آرا، در آرا، اظهارنظر، موضع‌گیری‌ها و قرار گرفتن در جایگاه موافق یا مخالف طرح‌ها و لوایح، با دقت و وسواس بیشتری عمل می‌کنند و این موضوع، خود می‌تواند روند قانون‌گذاری و نظارت بر اجرای قانون را بهبود بخشیده و بستر مناسبی برای تصویب قوانین ضروری، قوی و قابل‌اجرا فراهم کند.
