لزوم اصلاح یک سازو‌کار ناکارا
براساس گزارش حسابهای ملی سلامت سال ۱۳۹۸ که بهار امسال منتشر شد، بیش از ۱۷۸هزار میلیارد تومان در بخش سلامت کشور هزینه شد که تقریبا معادل ۷درصد تولید ناخالص داخلی کشور است. این هزینهها به‌واسطه بخش عمومی (دولت و بیمهها و...) یا بخش خصوصی (پرداخت مستقیم از جیب خانوارها و بیمه‌های خصوصی و...) تامین‌می‌شوند. در این سال، پرداخت مستقیم از جیب خانوارها به بیش از ۳۷درصد رسید. به منظور رسیدن به عدالت در سلامت باید سهم پرداخت از جیب خانوارها کاهش یابد که سیاستگذاران سلامت توصیه می‌کنند، برای دستیابی به این هدف، سهم بخش عمومی در این حوزه افزایش یابد. سازمان تامین‌اجتماعی نیز به‌عنوان بخش عمومی غیردولتی نقش مهمی در هزینههای سلامت اجرا می‌کند. سهم سازمان تامین‌اجتماعی از کل هزینههای سلامت در سال ۱۳۹۸ حدود ۲۵هزار و ۲۰۰میلیارد تومان بوده است که تقریبا ۱۵درصد هزینههای سلامت کشور را پوشش می‌دهد؛ این در حالی است که در جهان، اصلی‌ترین منبع تامین مالی سلامت، صندوق‌های بیمه اجتماعی هستند و در رتبه بعدی، بودجه عمومی دولت‌ها قرار دارند. به عبارت دیگر، براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود ۳۵درصد هزینههای سلامت جهان به‌واسطه صندوق‌های بیمه اجتماعی تامین می‌‌‌شوند.
عمده هزینههای سلامت کشور (بیش از ۸۵درصد) در سه‌بخش بیمارستان، خدمات سرپایی (ویزیت) و دارو (و تجهیزات پزشکی) هزینه میشود. در واقع، حدود ۴۰درصد هزینهها به بیمارستان اختصاص می‌یابد، حدود ۳۰درصد خدمات سرپایی است و تقریبا ۱۵درصد در بخش دارو و تجهیزات پزشکی هزینه میشود.
در اصلی‌ترین بخش هزینههای سلامت کشور یعنی بیمارستان، براساس گزارش حسابهای ملی سلامت سال ۱۳۹۸بیش از ۶۸هزار میلیارد تومان هزینه شده که ۱۶هزار و ۴۰۰میلیارد تومان را سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت کرده است. به عبارت دیگر، ۲۵درصد کل هزینههای بیمارستانی در کشور را سازمان تامین‌اجتماعی پوشش می‌دهد که نشان‌دهنده نقش مهم بیمه تامین‌اجتماعی در خدمات بستری در کشور است. همچنین این گزارش نشان می‌دهد، مجموعه وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی، جمعا ۱۴هزار میلیارد تومان در این بخش هزینه کردهاند. سازمان بیمه سلامت کمی بیش از ۸هزار و ۵۰۰میلیارد تومان و بیمه‌های تکمیلی نیز حدود ۴هزار و ۷۰۰میلیارد تومان در بخش بیمارستان هزینه کردهاند. خانوارها با پرداخت بیش از ۱۷هزار و ۷۰۰میلیارد تومان، حدود ۲۶درصد هزینههای بیمارستانی کشور را به صورت پرداخت از جیب تامین کردهاند.
این داده‌ها نشان می‌دهد که اگر سازمان تامین‌اجتماعی در این بخش هزینه نکرده بود، قسمتی از آن به سهم خانوار منتقل می‌شد و پرداخت از جیب افزایش می‌یافت. در بودجه درمان سازمان نیز ۶۵درصد هزینههای درمان سازمان تامین‌اجتماعی به بیمارستان‌ها اختصاص پیدا کرده است و خدمات سرپایی با ۱۷درصد و دارو و تجهیرات پزشکی با ۱۶درصد در رتبه‌های بعدی هزینه‌ای سازمان قراردارند. در بخش سرپایی نیز ۵۴هزار میلیارد تومان در نظام سلامت کشور هزینه شده است. سازمان تامین‌اجتماعی در سال ۹۸، ۴هزار و ۲۰۰میلیارد تومان هزینه کرده که حدود ۷درصد کل هزینههای سرپایی کشور و تقریبا معادل سازمان بیمه سلامت بوده است. پرداختی خانوارها در این سال بیش از ۲۲هزار و ۷۰۰میلیارد تومان بوده است. این امر نشان می‌دهد که در این قسمت، صندوق‌های بیمه‌گر کمتر هزینه کردهاند.
در سومین بخش اصلی هزینههای سلامت، یعنی حوزه دارو و تجهیزات پزشکی، خانوارها تامین‌کننده اصلی هزینه بوده‌اند و دولت و سازمان‌های بیمه‌گر در این بخش کمتر مداخله کردهاند. به عبارت دیگر، در سال ۹۸ بیش از ۳۶هزار میلیارد تومان در بخش دارو و تجهیزات پزشکی هزینه شده است که خانوارها بیش از ۲۵هزار میلیارد تومان پرداختند و دو سازمان بیمه‌گر اصلی، یعنی سازمان تامین‌اجتماعی حدود ۴هزار میلیارد تومان و سازمان بیمه سلامت ۲هزار و ۸۰۰میلیارد تومان هزینه کردهاند. همچنین قسمت عمده هزینههای درمان تامین‌اجتماعی توسط کارفرما تامین میشود (۶۵درصد). دومین منبع تامین هزینههای سلامت سازمان تامین‌اجتماعی، وجوه پرداختی توسط خانوار به عنوان پیش‌پرداخت حق بیمه است (۲۲درصد) و مابقی را بخش عمومی (دولت و...) تامین می‌کند (۱۳درصد).
با توجه به مطالب گفته‌شده به نظر می‌آید، به منظور تحقق عدالت در سلامت و کاهش پرداخت از جیب خانوارها، با وجود تنگناهای بودجه‌ای دولت، در تامین مالی نظام سلامت نقش بیمه‌های اجتماعی می‌تواند افزایش یابد. همچنین در سیاستگذاری در تخصیص بودجه، توجه ویژه به هزینههای دارویی و سرپایی خانوار (عمق پوشش پرداختی) توسط سازمان تامین‌اجتماعی می‌تواند راهگشا باشد.
