بودجه واقع‌بینانه است؟

بیژن رحیمی دانش مشاور سابق رئیس سازمان برنامه و بودجه بودجه سال آینده به خوبی و به صورت علمی تهیه شده است و در این یادداشت به چند شاهد که این مدعا را تایید می‌کنند، اشاره خواهم کرد. اگر قرار باشد دو ویژگی مهم بودجه ۹۴ را بیان کنم می‌توانم واقع‌بینی و شفافیت آن را مثال بزنم. بودجه سال آینده بر اساس واقعیت‌های اقتصادی کشور تهیه و تدوین شده است. ارقام به کار رفته در این بودجه منافاتی با شرایط حاکم بر اقتصاد کشور ندارد. البته برخی ممکن است از قیمت نفت ۷۲ دلاری ایراد بگیرند و کاهش‌های هفته‌های اخیر و رسیدن قیمت هر بشکه نفت به ۶۰ دلار را مثال بزنند و نتیجه بگیرند که این بودجه واقع‌بینانه نیست. در پاسخ به این انتقادها می‌توان گفت که آستانه تحمل اقتصاد دنیا در برابر کاهش قیمت نفت تا حدی معین است و اگر نفت از قیمتی پایین‌تر بیاید کل کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده متضرر خواهند شد. بنابراین با توجه به پیش‌بینی‌های صورت گرفته می‌توان گفت نفت ۷۲ دلاری منطقی است و در صورت محقق نشدن درآمدها می‌توان بر اساس اولویت‌بندی‌هایی هزینه‌ها را مدیریت کرد.

اولا قیمت نفت در زمانی که بودجه نوشته می‌شد هنوز به اندازه کنونی کاهش پیدا نکرده بود و پیش‌بینی ۷۲ دلاری که در بودجه در نظر گرفته شد در آن زمان که بودجه نوشته می‌شد واقع‌بینانه بود اما اکنون که قیمت نفت به زیر ۶۰ دلار در هر بشکه رسیده است، تحقق این پیش‌بینی قدری دور از واقعیت به نظر می‌رسد. یکی از محل‌های ابهام این بودجه بیشتر به واسطه رقم در نظر گرفته شده در خصوص تراز واگذاری و تملک مالی است. یعنی ۲۰ هزار میلیارد تومان که دو برابر رقم مشابه در بودجه سال ۹۳ در نظر گرفته شده است.

انتشار اوراق مشارکت به میزان ۱۰ هزار میلیارد تومان نیز، روش خوبی است که اگر در جامعه نهادینه شود، نتایج خوب آن بیشتر هویدا خواهد شد، اما شاید قسمتی از آن محقق نشود.

درباره تلاش برای کاهش وابستگی نفتی، قبلا قانونی تصویب شده بود که هر سال میزان واریز به صندوق ذخیره نفتی ۳ درصد افزایش پیدا کند، اما با توجه به شرایط بحرانی فعلی این سهم در بودجه همان ۲۰ درصد باقی خواهد ماند. به نظر من بهتر است که این ۱۲ درصد مابه‌التفاوتی که به حساب صندوق ذخیره ارزی واریز نمی‌شود، از صندوق وام گرفته شود تا مثلا اگر در یک سال نرخ دلار بالا رفت این قرض به صندوق بازگردانده شود. با اعمال این تغییر در عمل هیچ فرقی ندارد و در بودجه سال ۱۳۹۴ هیچ تغییری ایجاد نمی‌شود، اما فرهنگ‌سازی می‌شود که دولت عادت نکند تا دستش را در جیب مردم کند.

گرچه پر واضح است که مقداری عدم تحقق در بودجه وجود دارد، اما این روش بودجه‌نویسی نسبت به حالت دیگر که از ابتدا بودجه عمرانی را کاهش دهیم بهتر است؛ زیرا دولت تمام سعی خود را برای تحقق این بودجه انجام دهد، اگر به هر دلیلی عدم تحقق داشتیم، بودجه بخش‌های عمرانی را قدری کاهش دهیم.

در بودجه ۱۳۹۴ یک تغییر بنیادین و اصولی وجود دارد که به نظر می‌رسد یک گام برای عملیاتی کردن بودجه است و آن، اینکه در این لایحه بودجه قیمت تمام شده خدمات نیز نوشته شده است. در واقع اگر قیمت تمام شده خدمات هر دستگاهی مشخص باشد می‌توان به میزان بهره‌وری آنها به ایشان بودجه تخصیص داد و این همان معنی بودجه عملیاتی است که چندین سال است قصد داریم در نظام جمهوری اسلامی آن را محقق کنیم. برای رسیدن به بودجه‌ریزی عملیاتی لازم است برخی دیگر از زیرساخت‌ها نیز فراهم شوند از جمله ثبت و نگهداری حساب‌‌ها و دارایی‌های دولت.