منصور شمس‌احمدی*

سال‌ها است، حسابداران رسمی، اساتید دانشگاه و دیگر کارشناسان مالی و مدیریت مزایای نظام راهبری شرکت‌ها (حاکمیت شرکتی) را در سخنرانی‌ها، مقالات و کتاب‌های خود بر‌شمرده‌اند. اما شاید باور عمومی بر این بوده است که جای بحث این مطالب فقط سمینارها و کلاس‌های درس است. سوء‌جریان‌های اخیر در برخی بانک‌ها موجب شده است که مباحث حاکمیت شرکتی از کلاس‌های درس به فضای اقتصادی راه یابد. تقویت کنترل‌های داخلی و تفکیک مسوولیت رییس‌ هیات مدیره و مدیر عامل که مورد تاکید ریاست محترم بانک مرکزی قرار گرفته است تنها بخشی از نظام راهبری است نه همه آن.

نظام راهبری سازمان‌ها، مجموعه‌ای از قوانین، مقررات، نهادها و روش‌هایی است که چگونگی اداره و کنترل سازمان را در بر‌می‌گیرد.

وجود هیات مدیره فعال و پاسخگو، ترکیب مناسب اعضای موظف و غیرموظف هیات مدیره، استقرار ساختار کنترل داخلی موثر و کارآ، نبود امکان اتخاذ تصمیمات استراتژیک و نظارتی توسط یک نفر (مدیر‌عامل)، وجود حسابرسی داخلی متخصص با استقلال رای و تشکیل کمیته حسابرسی مسوول و نه تشریفاتی از ویژگی‌های این نظام راهبری است. هیات مدیره مسوول استقرار و حفظ کنترل‌های داخلی است و باید در این مورد پاسخگو باشد. کمیته حسابرسی از اعضای غیر‌موظف هیات مدیره تشکیل شده و مسوولیت انتخاب حسابرسان داخلی و مستقل، نظارت بر عملکرد حسابرسان داخلی و حصول اطمینان از استقرار کنترل‌های داخلی موثر را بر عهده دارد. بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و شرکت‌های پذیرفته شده در بورس باید دارای نظام راهبری مناسب باشند. به منظور حفظ استقلال بیشتر کمیته حسابرسی در بانک‌ها، ضروری است، در هر کمیته حسابرسی حداقل دو نفر با تخصص مالی و حسابرسی، ترجیحا از بین حسابداران رسمی شاغل در حرفه حسابرسی حضور داشته باشند. حسابرسان داخلی باید دارای تخصص و تجربه کافی بوده و حداقل مدیر واحد حسابرسی داخلی عضو یک جامعه حرفه‌ای باشند. (در شرایط موجود، ضرورت تشکیل انجمن حسابرسان داخلی خبره کاملا محسوس است). واحد حسابرسی داخلی باید به طور مستمر سیستم‌های کنترل داخلی را ارزیابی کند. در صورتی که قرار باشد فرآیند جدیدی به فرآیند‌های موجود اضافه شود (مثلا صدور ال‌سی داخلی) این واحد باید از ابتدا در جریان این فرآیند قرار گیرد و اطمینان حاصل کند که کنترل‌های داخلی مناسب برای این فرآیند در نظر گرفته شده و سپس با اجرای آزمون کنترل‌های لازم از موثر بودن آنها مطمئن شود. حسابرسان داخلی باید به طور دائم حجم فعالیت‌ها (به عنوان مثال حجم فعالیت‌های شعب در بانک‌ها) را بررسی کرده، در صورت مشاهده نوسانات غیر‌عادی، رسیدگی‌های خود را گسترش داده و گزارش تخلف‌ها را مستقیما به کمیته حسابرسی اطلاع دهند. کمیته حسابرسی باید با توجه به مسوولیت خود موضوع را به هیات مدیره اطلاع داده و جریان رسیدگی به تخلف را پیگیری کند. گزارش کمیته حسابرسی همراه با گزارش هیات مدیره به مجمع عمومی ارائه می‌شود. بانک مرکزی و سازمان بورس اوراق بهادار باید نظارت کنند که نظام راهبری مناسب در بانک‌ها و شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس استقرار یافته و موثر بودن این نظام را ارزیابی کنند. در حال حاضر، متاسفانه به جز معدودی از بانک‌ها و شرکت‌های بورسی، بقیه فاقد نظام راهبری مناسب و موثر هستند و بنابراین باید به کشف اتفاقی و شانسی سوء جریان‌ها در واحد‌های اقتصادی دل بست.

این نوشته هم می‌تواند، مانند سایر نوشته‌هایی که در این زمینه منتشر شده است، برای مطالعه دانشجویان، در آرشیو روزنامه باقی بماند.

*حسابدار رسمی