چرا به‌رغم رشد قیمت سهام، بازارهای آتی بورس کالا رشد چندانی نداشته‌اند؟
نقیض رشد بازارهای مالی
اغلب عرف بر این بوده که نوسان قیمت‌ها در غالب بازارها همچون بازارهای مالی یا بازارهای کالایی شباهت بسیاری داشته اما در وضعیتی که جرقه‌های قیمتی مهمی در بازار سهام برای روز گذشته تجربه شد، بازار آتی رشد نرخ چندانی نداشته گویی احتمال خروج نقدینگی از کالایی‌ها به سمت بازار سهام ایجاد شده است. رشد نکردن قیمت‌ها در بازارهای کالایی را می‌توان یک سرعت‌گیر احتمالی در برابر بازار سهام مطرح کرد آن‌هم در شرایطی که بهای نیمایی ارز حتی به ۲۰ هزار تومان هم رسیده که می‌تواند محرک رشد قیمتی بزرگی برای کالایی‌ها باشد حتی اگر اثر آن را با تعویق در بازارهای مختلف مشاهده کنیم. نزدیک شدن به فصل برداشت و همچنین رشد نکردن بهای آزاد ارز از مواردی است که پتانسیل رشد معوق قیمت کالایی‌ها را فراهم می‌کند.
پیچیدگی‌های عجیب آتی زعفران
شایان کرمی، کارشناس بازار بورس کالا درخصوص شرح وقایع مردادماه بازار آتی به «دنیای اقتصاد» گفت: قیمت گواهی‌های زعفران نگین بین ۹ هزار و ۳۰۰ تومان تا ۱۱ هزار و ۶۰۰ تومان در نوسان بودند. عرضه کم‌حجم محصولات در سطح بازار موجب شد که تقاضا برای زعفران نگین بورسی بیشتر شود. به‌طوری که انواع گواهی‌های سپرده زعفران نگین ۲ هزار و ۳۰۰ تومان رشد قیمت را تجربه کرد. در کنار این موضوع با اعلام تعاونی روستایی برای فروش انواع زعفران‌های خود نظیر محصول نگین و پوشال و سایر زعفران‌ها از طریق مزایده آن هم مزایده بیش از ۶۰ تن زعفران در انواع مختلف و به‌صورت یکجا، موجب افزایش سطح عرضه و عقب‌نشینی بازار گواهی سپرده از سطح قیمتی ۱۱ هزار و ۶۰۰ تومان به ۹ هزار و ۴۰۰ تومان را رقم زد. حتی سررسیدهای آتی که اخیرا توانسته بود رشد قیمت تا حدود ۱۴ هزار و ۸۰۰ تومان برای سررسید آبان‌ماه را تجربه کند، با این اعلام این خبر افت قیمت ۳ هزار و ۷۰۰ تومانی را تجربه کرد و به سطح ۱۱ هزار و ۱۰۰ تومان رسید. این مزایده انجام نشد و مجددا شاهد عرضه تدریجی زعفران در رینگ فیزیکی بورس کالا بودیم، اما باز هم این عرضه محرک موثری برای بازار نبود به‌طوری که از ۵/ ۱ تن عرضه زعفران، تنها ۲۵۰ کیلوگرم زعفران نگین با قیمت پایه ۱۱هزار و ۲۰۰ تومان مورد دادوستد قرار گرفت و انواع زعفران‌ها از جمله سرگل، پوشال و پوشال مرغوب بدون معامله و بدون خریدار باقی ماندند. با توجه به آنکه درحال حاضر تکلیف محصولات نزد تعاونی و مطالبات تولیدکنندگان زعفران هنوز مشخص نشده است بهای زعفران در سطح بازار فیزیکی از ثبات نسبی برخوردار است. هرچند که میزان عرضه زعفران پوشال به شدت بالا است و زعفران نگین از نوع مرغوب با تقاضای خوبی روبه رو شده است به‌طوری که بهای آن نیز رشد قابل قبولی را در سطح بازار فیزیکی تجربه کرده است. اما برای محصول زعفران نگین معمولی و استاندارد بورسی ثبات قیمت وجود دارد.
در معاملات آتی و گواهی سپرده زعفران دورنمای بازاری با ابهاماتی همراه شده است. درحالی که به انتهای فصل زعفران نزدیک می‌شویم، تکانه‌های بازار را تجربه می‌کنیم. به‌طوری که قیمت سررسیدهای آتی و گواهی‌های زعفران هر روز شاهد نوسان‌های منفی به مثبت یا مثبت به منفی بوده و با حجم بالای دادوستد همراه هستند.
افت جذابیت خرید نزدیک‌ترین سررسید پسته
کرمی در ادامه به محصول پسته پرداخت و به خارج شدن سررسید مردادماه بازار آتی اشاره کرد و گفت: با توجه به آنکه محصول پسته در سطح بازار فیزیکی با عدم عرضه و افزایش تقاضا مواجه بود و به فصل برداشت محصول سال جدید نزدیک می‌شویم، رشد قیمت در سررسید مردادماه تا کانال ۱۵۰ هزار تومان بر هر کیلوگرم اتفاق افتاد. اما سررسید مهرماه این رشد قیمتی را ادامه نداد و با خروج سررسید مردادماه، به‌عنوان آخرین سررسید پسته‌های سال گذشته، با افت قیمتی همراه شد. درحال حاضر گواهی سپرده پسته فندقی در هر سه انبار شرایط باثباتی را طی می‌کند و قیمت آن حوالی ۱۴۰ هزار تومان در هر کیلوگرم است. اما قیمت بازار فیزیکی آن به مراتب پایین‌تر است. سررسید آتی این محصول نیز بین کانال ۱۴۰ تا ۱۳۰ هزار تومان در نوسان است.
کرمی به چشم‌انداز بازار محصولات کشاورزی اشاره کرد و گفت از آنجا که به انتهای فصل زعفران و پسته نزدیک می‌شویم و بارهای جدید وارد بازار می‌شوند انتظار داریم که به مرور با کاهش تقاضا برای محصولات سال گذشته روبه‌رو شویم. اما برای محصولات سال جاری و ابتدای فصل برداشت احتمالا تکانه‌های قیمتی بازار به مراتب افزایش خواهد یافت.
کاهش تکانه‌های قیمتی سکه بورسی
این کارشناس بازار در مورد گواهی سپرده سکه طلا بیان کرد اخیرا در سکه‌های بورسی شاهد محدودیت دامنه نوسانی هستیم، از این‌رو جذابیت گواهی سپرده‌های بورسی در خزانه بانک‌ها کاهش یافته و همین مساله سبب افت حجم معاملات سکه شده است. بررسی بهای طلای جهانی نشان می‌دهد که رشدی تا کانال ۲ هزار دلار را تجربه کرد اما نتوانست در این سطح باقی بماند. با توجه به تقاضای فصلی طلای جهانی و مرور رفتار فصلی آن معمولا از انتهای شهریورماه تا شروع سال جدید میلادی یعنی اوایل دی‌ماه شاهد افت بهای طلای جهانی خواهیم بود. البته بحث انتخابات آمریکا و کشف واکسن کرونا که این روزها از داغ‌ترین خبرهای جهان هستند را نیز باید در تحلیل‌های خود وارد کنیم و سپس به نتیجه‌گیری دورنمای بازار بپردازیم زیرا ممکن است مقداری از سرمایه‌ها به سمت بازار کامودیتی‌ها یا بورس سوق پیدا کنند. درکنار همه این موارد، نسبت بهای دلار به ریال در کانال نسبتا باثباتی قرار گرفته است و در نرخ ۲۳ هزار تومان تثبیت شده است. این امر سبب شده که بهای سکه این روزها با نوسان کمتری همراه شود. به دنبال این موضوع گواهی سپرده سکه طلا با وجود اینکه دامنه نوسانی محدود دارد، تکانه‌های کمتری را به خود می‌بیند.
حذف سکه آتی، اشتباه بزرگ
خروج سکه از بستر معاملات آتی در بورس کالا آن هم به اتهام تاثیرگذاری بر قیمت نقدی سکه، سبب شده است که فشار معاملاتی این بازار بر محصولات کشاورزی به ویژه زعفران وارد شود. از این رو «دنیای‌اقتصاد» برای بررسی معاملات آتی و اتفاقاتی که در این بازار در حال وقوع است به گفت‌وگو با دکتر فرزان سهرابی، کارشناس معاملات آتی پرداخته است.
سهرابی در شروع صحبت خود به معاملات آتی سکه و اشتباه حذف این کالا از بازار آتی پرداخت و گفت: نزدیک به دو سال است که بازار معاملات آتی بدون حضور سکه که جذاب‌ترین کالاهای این بازار به شمار می‌رفت، به حیات خود در بورس کالا ادامه می‌دهد. از این رو تنها کالاهای کشاورزی همچون زعفران و زیره و پسته (با حجم معاملات مختلف و دارایی پایه متنوع) باقی مانده‌اند که سبب شده است، توزیع نرمال ریسک در این بازار اتفاق نیفتد. بر این اساس بازار معاملات آتی با عدم‌اعتماد ناشی از حضور واسطه‌گران بزرگ یا به اصطلاح بازارگردانی افراد دارای سرمایه‌های عظیم، مواجه شده و نگاه به این بازار در مقایسه با آتی سکه متفاوت است. وی ادامه داد، به‌رغم آنکه برای شکل‌گیری بازار آتی سکه زحمات زیادی از سوی کارشناسان این حوزه صورت گرفته بود و حتی در مقاطع زمانی که بهای ارز تکانه‌های افزایشی را تجربه می‌کرد، توانسته بود قیمت سکه طلا را تا میزان قابل قبولی کنترل و حتی پیش‌بینی کند اما با حذف معاملات سکه از این بازار آن‌هم به جای آنکه بررسی‌های لازم برای کارکرد صحیح آن انجام گیرد، به نوعی صورت مساله پاک شد. در تمام دنیا مدل قیمت‌گذاری معاملات آتی متاثر از قیمت دارایی پایه آن است که در معاملات آتی سکه، منظور سکه نقدی است. با کنار گذاشتن سکه از بازار آتی، شفافیت معاملات سکه از بین رفت و سبب شد که به‌جای انجام دادوستدهای این کالا در بستر شفاف بورس کالا، که به وضوح مشخص می‌شد هر کد ملی چه میزان خرید داشته است، این‌گونه معاملات به خارج از شبکه بورس هدایت شد. در حالی که در بستر معاملات آتی دادوستدها به شکلی شفاف و بر مبنای بنیه علمی پیگیری می‌شود نکته بسیار مهم این است که گرچه معاملات آتی که در بورس کالا انجام می‌شود منطبق با قوانین بین‌المللی است اما باید بپذیریم که این مقررات نیز نیازمند به‌روزرسانی هستند.
بار اصلی معاملات آتی بر دوش زعفران
پس از خروج سکه طلا از مجموعه کالاهایی که در بازار آتی معامله می‌شد، شرایط این بازار به وضعیت معاملاتی پیشین بازنگشت. از این‌رو سبب شده که فشار اصلی بر بخش کشاورزی و به ویژه تولیدکنندگان زعفران باشد. فرزان سهرابی به معضل اکنون زعفران پرداخت و بیان کرد، درحال حاضر مشکلی که در بازار آتی وجود دارد مربوط به زعفران است که با وجود نزدیک شدن به فصل برداشت جدید، هنوز مساله مازاد تولید وجود دارد؛ زیرا به‌خاطر محدودیت‌های صادراتی ناشی از شیوع ویروس کرونا، بخش زیادی از صادرات این محصول تحت‌تاثیر قرار گرفت و بر بازار داخلی تاثیر معنی‌داری گذاشته است. در ماه‌های گذشته تصمیم‌سازان این حوزه در کنار تعاونی‌های روستایی تلاش بسیاری در جهت ایجاد رونق در دادوستدهای مربوط به این محصول کرده‌اند، تا بهای این محصول تا جایی افزایش یابد که حداقل بتواند هزینه‌های تولید آن را پوشش دهد؛ زیرا با توجه به ایجاد تورم و افزایش قیمت در عموم بخش‌های اقتصادی، قیمت زعفران نه‌تنها افزایش نیافته که با کاهش محسوسی نیز همراه شده است. برخی معتقدند که این روند کاهشی قیمت که در محصول زعفران اتفاق افتاده مربوط به افزایش ظرفیت تولید در کنار کاهش فرصت‌های صادراتی است. اما این توجیه نشان از سیکل معیوب دادوستد دارد که به دلیل سیاست‌گذاری اشتباه در بخش تولید رخ داده است زیرا مسوول این عوامل کشاورز نیست که اکنون زیان ناشی از آن متوجه او شده است. در مقاطعی از زمان کشاورزان ترغیب به افزایش تولید شده‌اند، اما اکنون سیاست‌های صادراتی پاسخگوی این میزان تولید نبوده و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و مشکلات انتقال وجه نیز مزید بر علت شده و تولیدکنندگان زعفران را تحت‌تاثیر قرار داده است.
کارکرد معاملات آتی
وی افزود: یکی از وظایف اصلی معاملات آتی، ایجاد رونق در بخش کشاورزی است. در بورس‌های معتبر دنیا نظیر شیکاگو، لندن و نیویورک کاملا مشخص است که معاملات آتی، قیمت‌گذاری گندم را در جهان انجام می‌دهد و معاملات آتی این پتانسیل را دارد تا با کشف قیمت صحیح، تولیدکنندگان را به تولید محصولی ترغیب کنند که در بازار از جذابیت بالای معاملاتی برخوردار است. اما متاسفانه این موضوع در بستر معاملات آتی ما هنوز به‌صورت کامل و جامع محقق نشده است و برتری تولید بر تقاضای واقعی، سبب شده که با اثرگذاری معکوس فشار ناشی از آن بر دوش کشاورز بیفتد. باید پذیرفت عموم افرادی که در بازار آتی فعالیت دارند، کشاورز و تولیدکننده یا حتی مصرف‌کننده نهایی نیستند بلکه افراد سرمایه‌گذاری هستند که تمایل دارند سرمایه عظیم خود را برای کسب سود به این بازار بیاورند. در زمان راه‌اندازی معاملات آتی در قرن نوزدهم قرار بر این بود مسیری ایجاد شود که از طریق آن عطش سفته‌بازان از بخش تولید به بازار قانونمند و شفاف هدایت شود تا از صدمه زدن به بخش تولید جلوگیری شود. البته این صحیح نیست که عموم مشکلات موجود در بازار آتی زعفران را به بورس کالا و بستر معاملاتی آن مربوط بدانیم اما به نظر می‌رسد که بورس کالا این قابلیت را دارد که قوانین و مقررات را طوری به‌روزرسانی کند که بخش نوسان‌گیری دادوستدها کمتر انجام شود.
بازبینی ساز و کار معاملات در بازار آتی
نباید تصور کنیم بورس کالا تنها متولی زیرساخت معاملات است و سایر موارد را باید به بازار سپرد، زیرا چنین تفکری با فلسفه بورس کالا مغایرت دارد. آغاز کار بورس کالا راه‌اندازی زیرساخت است و سپس با قوانین و مقرارت مشخص و مدون، بر پایه مطالعه تطبیقی با نمونه بورس سایر کشورها که به آزمون و خطای این قوانین پرداخته‌اند، می‌تواند به مدیریت صحیح بازار آتی به ویژه اصلاح نوسان‌گیری‌های بازار بپردازند. زیرا معاملات آتی باید نمایانگر آینده بازار باشد به این معنی که کشاورزان با توجه به انتظار بازار، تولید خود را برنامه‌ریزی کنند.
بازار آتی در واقع نیازمند توزیع نرمال ریسک است. به‌عنوان مثال اینکه بعد از چند روز مداوم صف فروش بودن بازار، در معاملات آتی به یکباره تغییر فاز ایجاد شده و صف خرید می‌شود به هیچ عنوان در هیچ جای دنیا قابل قبول نیست. چند سال پیش آیین‌نامه این بازار نوشته شده و نقص‌های آن تاکنون برای اهالی بازار سرمایه که هوشمندانه عمل می‌کنند آشکار شده است. به‌عنوان مثال؛ طبق قانونی که در دنیا بر معاملات آتی وضع شده است، افرادی که دادوستدهای بیشتری در بازار انجام می‌دهند ملزم به گزارش آنها هستند تا از این روش شفافیت بر این بازار حاکم شود. نمونه این شفافیت به خوبی در سایر کشورها پیاده می‌شود به‌طوری که در مجلات گوناگون نظیر وال‌استریت ژورنال مظنه‌های قیمت معاملات فیوچر (Future) برای سال‌های ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰ اعلام شده است تا از نوسان‌دهی سودجویانه برخی از افراد در بازار جلوگیری شود. از این رو بر مبنای مدل‌های سری زمانی و الگوریتمی اقدام به پیش‌بینی بازار کرده‌اند و انتظارات بازار را در این مقاطع زمانی در آینده اعلام کرده‌اند.
