گروه بورس کالا- ایران در حال حاضر بدون اینکه برنامه خاصی داشته باشد، خودبه خود به قطب تولید و صادرات قیر در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه تبدیل شده است. این در حالی است که طی سال‌های گذشته قیر در دنیا مجددا جایگاه مهمی پیدا کرده است. در همین حال حدودا ۱۱۳ میلیون تن حجم نقل و انتقال و مبادلات قیر در دنیا است که از این مقدار حدود ۲۷ میلیون تن مبادله در آمریکا، همین مقدار در اروپا و در آسیا انجام می‌شود. ما با تولید حدود ۵/۴ میلیون تن قیر در آسیا جایگاه خوبی داریم.

پیش از این عربستان و مصر قطب‌های تولید قیر بودند که در حال حاضر واردکننده‌اند. کل ظرفیت صادراتی بحرین هم حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن است و ما با ظرفیت صادراتی حدود یک میلیون و سیصد هزار تن که به راحتی می‌توان آن را به یک میلیون و ششصد هزار تن رساند در جایگاه برتر هستیم. این در حالی است که ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تن هم از بازارچه‌های مرزی انتقال پیدا می‌کند؛ چرا که قیمت داخلی در بازار حدودا ۱۰۰ هزار تومان پایین‌تر از قیمت صادراتی است.

در حال حاضر قیمت‌های قیر منطقی است و برای پالایشگاه‌های داخلی، تولید قیر با صرفه تر و سود آورتر از فیول یا سایر فرآورده‌ها است. حتی اگر راه‌سازی در دنیا توسعه پیدا نکند، برای نگهداری جاده‌ها همین میزان قیر مصرف می شود، پس بازارهای جهانی هم حفظ می‌شوند. وجود منابع نفت سنگین و نیمه سنگین در ایران برای تولید قیر بسیار مناسب است. مشکلی که بعد از واگذاری به بخش خصوصی با آن مواجهیم، سرمایه‌گذاری کم در زیرساخت‌هایی مثل مخازن، کشتی‌ها یا بسته‌بندی‌های جدید است.

در همین حال مصرف داخلی ما بیش از دو ونیم میلیون تن است که اصلا منطقی نیست و باید بسیار کمتر از این باشد، در حالی که ترکیه زیر یک میلیون تن مصرف می‌کند. باید مصرف داخلی را کاهش داد و به فکر بازارهای صادراتی بود.

بر سر بازار قیر چه آمد؟

از سوی دیگر خبرهای ضدو نقیض بسیاری طی ماه‌های اخیر در خصوص شرکت‌های عرضه کننده قیر در بازار مطرح بود. این خبرها از فروش قیر صادراتی در بازار داخل شروع شد و تا ورشکستگی برخی از این شرکت‌ها هم پیش رفت. گر چه این شرکت‌ها مدام موضوع فروش قیر صادراتی در بازار داخل را تکذیب کرده‌اند، اما اتفاقات بازار قیر را طی ماه‌های گذشته همزمان با رشد قیمت دلار نمی‌توان نادیده گرفت.

حمید حسینی، عضو هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی در این باره می‌گوید: شرکت‌های عرضه‌کننده قیر بسیار موفق بودند. این شرکت‌ها در توسعه بازار، کیفیت محصول و افزایش صادرات کشور بسیار موفق عمل کرده‌اند و حتی به عنوان مثال نفت جی

تا دو سال پیش، بیش از صد میلیارد تومان سود دهی داشت.

اما متاسفانه با تغییراتی که در مدیریت برخی شرکت‌ها انجام شد، در نتیجه آن صادرکنندگان با سابقه و خوشنام در این چرخه واسطه بازی و سفته‌بازی که راه افتاده بود، از بازار خارج شدند و بازار عمدتا دست کسانی افتاد که محصول را مدت‌دار و با ضمانت‌نامه می‌خریدند و در بازار به صورت نقد می‌فروختند و این محلی شد برای سفته بازی و تامین مالی برای عده‌ای.

مثلا قیر را ۵۰۰ دلار می‌خریدند و ۴۰۰ دلار می‌فروختند. البته باید دید پشت فروش ارزان‌تر قیر از سوی این گروه چه منطقی حاکم بود که حاضر می‌شدند قیر را ۵ تا ۱۰ درصد زیر قیمت بفروشند؟ به هر حال برای معامله‌گرانی که تصمیم به خرید از بورس می‌گرفتند، قیمت‌هایی که عرضه‌کننده‌ها برای کالایشان در نظر می‌گرفتند، قابل رقابت نبود و اگر هم نمی‌خواستند از این گروه خرید کنند، به اجبار از بازار خارج می‌شدند یا در صورت خرید از این گروه اعتبار صادراتی شان را از دست می‌دادند، چون صادرات به نام آنها انجام نمی‌شد. این اتفاقات در یک سال و نیم گذشته باعث شد تا همه صادرکنندگان خوشنام و قدیمی کشور، از بازار صادراتی قیر خارج شوند. عده‌ای در این شرکت‌ها، با دادن ضمانت نامه‌های غیر معتبر، حدود ۱۵۰ میلیارد تومان اختلاس کردند.

علاوه بر این حتی کالاهایی را به عنوان وثیقه گذاشته بودند که ده برابر قیمت واقعی ارزش‌گذاری شده بود. سوءمدیریت در شرکت‌های عرضه‌کننده قیر و سوء استفاده عده‌ای از این ماجرا باعث شد تا این شرکت‌های موفق و با سابقه بدهی‌های بسیار سنگینی را متحمل شوند. این در حالی است که قطعا این مساله باید توسط نهادهای امنیتی آسیب شناسی شود. البته به نظر می رسد تیم جدیدی که آمده بتواند با سابقه تجاری که دارد با کمک صادرکنندگان موفق، بازارهای صادراتی را نیز دوباره احیا کند.