گروه تاریخ اقتصاد- دومین بخش از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی در روز یکشنبه، 17 آبان 1286 شمسی را می‌خوانید؛ گفت‌وگو درباره تعیین اولین بودجه مالی سالانه مملکت: وکیل‌التجار: بدوا تشکر خودم را به اعضاى کمیسیون تجدید می‌نمایم، خصوصا به جناب وثوق‌الدوله و انظار اعضاى کمیسیون را متوجه می‌کنم در باب تسعیر که تخمینا ملاحظه کرده‌اند، گویا کم ملاحظه شده است فقره دیگر عمل تذکره است آنچه در راپورت بود؛ در حقیقت از یک محل بود و حال آنکه در خارج از تجار مقیمین تقریبا پنج تومان و از عمله‌ها دو تومان می‌گیرند. اینها باید ملاحظه شود قریب به یک کرور از تبعه ایران در خارج هستند سابق هم عرض کردم نمی‌دانم چطور شده که این ملاحظه نشده است. وثوق‌الدوله: آنچه را که کمیسیون نوشته خیلى ملاحظه کرده است در باب تسعیر امسال کمتر ملاحظه شده به واسطه این است که امسال جنس فراوان است و قیمت جنس تفاوت کرد. در باب تذکره هم اعضاى کمیسیون ملتفت بشوند و باید تحقیق شود و در بودجه بیاید.

آقا سید حسن تقى‌زاده: در مساله تذکره به موجب اطلاعاتى که خودم دارم نمی‌توانم تأیید قول وکیل‌التجار را بکنم، ولى باید همه بدانند اینکه در کمیسیون منظور شده است بر حسب صورتى است که از طرف وزارت امور خارجه داده شده است و باید خیلى بیش از این باشد؛ این شصت و هفتاد هزار تومان چیزى نیست، اگر به طور صحیح ضبط شود اضعاف آنچه قلم داده‌اند خواهد شد، چیزى که هست ترتیب صحیحى در بین نیست، مثلا در اسلامبول می‌گویند چند هزار هستند، اما از پنج هزار زیادتر تذکره نمی‌گیرند، بعضى از قلم مى‌افتد یا اینکه مقیم نیستند؛ با این حال باز هم باید بیش از اینها باشد.
وزیر مالیه: چون به سلامتى این اول بودجه است که به مجلس آمده است لازم است بعضى نکات توضیح شود و اینکه بعضى چیزها کمتر جمع شده! همه جا معمول است که یک اندازه جمع را کمتر برآورد می‌نمایند و خرج را زیادتر می‌نویسند که در آخر سال اسباب زحمت نشود، درخصوص جنس بعضى جاها است که برگشت شده، البته تفاوت برگشت منظور خواهد شد، ولى در بعضى جاها هم که سابقا جنس تسعیر شده به واسطه این بود که آنجا جنس کم بوده یا نبوده، باید ملاحظه اینها هم بشود، اما در باب تذکره همینطور است که گفته شد، بنده هم یک اندازه اطلاع دارم و آن هم یکى از کارهاى کلى و چشمه‌هاى ثروت ما است که انشاءالله باید تحت قاعده کلى درآید. ما هم درصدد اصلاح بودیم با وزیر امور خارجه مذاکره شد که اینقدر خیلى کم است و قرار شد که اول مرکز اصلاح شده، بعد جاهاى دیگر اصلاح شود.
آقا سید محمد جعفر: تسعیر در بعضى جاها است که اگر به آن میزانى که تسعیر شده است برگردانند تمام آن آب و خاک به آن قیمت نمى‌ارزد.
آقا سیدحسن تقى‌زاده: باید راى گرفت در بودجه مملکتى.
آقا میرزا ابوالحسن خان: اول باید راى گرفت در مخارج سلطنتى.
آقاى حاج امام جمعه: اولا در باب تذکره چون ما تعداد نفوس نداریم خیلى اشتباه می‌شود، دو جا است که تبعه ایران در آنجا خیلى هستند یکى اسلامبول و یکى قفقازیه، ولى مقیمین کم هستند؛ اکثر می‌روند و باز عودت می‌کنند. آنجاهایى که خیلى اقامت می‌کند سه نقطه است؛ یکى عراق عرب و یکى قفقاز و یکى اسلامبول که تذکره معمول نیست. روی‌هم رفته عقیده بنده این است که مقیمین دویست هزار بشود، این مثلا میزان اشخاصى است که اقامت دارند، ولى عابرین فقط در راه آذربایجان لااقل سالى دویست هزار نفر می‌شود از نفرى هم دو تومان گرفته شود خیلى می‌شود و این برآورد که شده خیلى کم است در اینکه گفتند راى گرفته شود بدیهى است که عمده کار مجلس همین است. جناب وثوق‌الدوله این اصلاح را دو قسم کرده؛ یکى آنچه اضافه شده در این حرفى نیست و یکى هم آنچه کسر شده از بابت مخارج سلطنتى آن هم محل حرف نیست؛ زیرا که اگر زیاد نباشد کم هم نیست، اما در باب سایر ارباب حقوق اگرچه در این راى من تنها هستم، ولى می‌گویم تا یکى یکى معلوم نشود نمی‌توانم راى بدهم، سابقا هم گفتم اگر راپورت را روزبه روز مى‌آوردند گرفته می‌شد بهتر بود و چون حالا هم وقت گذشته است، اگر بخواهیم یکى یکى را ملاحظه نموده، راى بگیریم طول خواهد کشید، تولید اشکال می‌شود، پس امسال همینقدر به طور کلى راى گرفته شود، فقط براى ایشان، ولى در سال آتیه باید یکى یکى به مجلس آمده راى گرفته شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان: اگر اعتراض بر کمیسیون مالیه باشد باید اعضاى کمیسیون جواب بدهند و در این بین کسى صحبت نکند.
وثوق‌الدوله: فرمایش آقاى حاج امام جمعه خیلى صحیح است، الان هم ارائه دادن تمام بودجه هیچ محظورى ندارد، الا آنکه وقت گذشته و اما اینکه فرمودید راى براى امسال باشد مسلم است. این راى براى امسال است و از براى سنوات آتیه یکى به یکى به مجلس خواهد آمد.
آقاى حاج امام جمعه: اینکه آقاى وثوق‌الدوله فرمودند صحیح است؛ الان اینکه مقصود این است ما حقوق مردم را هر سال جرح و تعدیل نمی‌کنیم! اینکه می‌گوییم یکى به یکى به مجلس بیاید و راى گرفته شود براى این است که همیشگى باشد.
آقا سید حسن تقى‌زاده: به موجب قانون اساسى بودجه هر سال باید جرح و تعدیل شود و راى گرفته شود، آنچه همیشگى است قانون است، بودجه هر سال جرح و تعدیل می‌شود.