راهکارهای حل چالش‌های حمل‌ونقل ریلی

گروه بنگاه‌ها،ملیحه ابراهیمی: در تدوین استراتژی صنعت ریلی و ترسیم چارچوب و برنامه‌های اجرایی «یکپارچه‌سازی زنجیره تامین صنعت از طریق ایجاد یک کنسرسیوم برای هدایت تولیدکنندگان ناوگان و تجهیزات ریلی»، «ایجاد صندوق توسعه صنعت ریلی» و «تجاری‌سازی و واگذاری واحدهای تولیدی موجود بخش خصوصی» از جمله راهکارهای مرکز پژوهش‌های مجلس برای رفع چالش‌های صنعت حمل‌ونقل ریلی در ایران است. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی کارشناسی به بررسی چالش‌های صنعت حمل‌ونقل ریلی و راهکارهای رفع این معضلات در ایران پرداخته است.

در این گزارش آمده است: حمل‌و‌نقل ریلی از جمله شیوه‌های مرسوم حمل‌و‌نقل زمینی است که واجد صرفه‌های اقتصادی بالا از نظر مصرف انرژی و ایمنی است. هر چند در گذشته به لحاظ سرعت کم قطارها، بهره‌گیری از ظرفیت راه‌آهن بیشتر به منظور جابه جایی کالا و مواد استفاده می‌شد. اما در سال‌های اخیر به دلیل گرانی حمل‌و‌نقل هوایی و نارسایی شبکه حمل‌و‌نقل جاده‌ای خصوصا ضریب ایمنی پایین راه‌ها و افزایش سرعت و بهبود امکانات رفاهی قطارها، حمل‌و‌نقل ریلی از استقبال روز افزونی برخوردار و جایگزین مناسبی برای حمل‌و‌نقل جاده‌ای شده است.

حمل‌و‌نقل ریلی نسبت به حمل‌و‌نقل جاده‌ای دارای مزیت‌های نسبی متعددی از قبیل ظرفیت بالای جابه‌جایی، مصرف کم انرژی، سهم ناچیز در آلودگی زیست‌محیطی و آلودگی صوتی، ضریب ایمنی، رفاه و راحتی بیشتر و همچنین استهلاک، هزینه تعمیر و نگهداری کمتری است. مزیت‌های نسبی حمل بار با راه‌آهن در مسافت‌های طولانی موجب شده است تا مراکز عمده عرضه و تقاضای بار، نظیر بنادر، صنایع و معادن و تاسیسات ذخیره‌سازی مانند سیلوها و انبارهای بزرگ کالا و مواد، به خطوط ریلی متصل شوند.

چالش‌های صنعت حمل‌و‌نقل ریلی

چالش‌های صنعت حمل‌و‌نقل ریلی کشور در دو بخش نقاط ضعف ذاتی و نقاط ضعف خاص صنعت حمل‌و‌نقل ریلی کشور قابل طبقه‌بندی است.

الف) نقاط ضعف ذاتی

- پایین بودن نرخ بازگشت سرمایه برای جلب مشارکت بخش غیردولتی

- هزینه بالای احداث، بهره‌برداری و تعمیر و نگهداری

- انحصاری بودن صنعت حمل‌و‌نقل ریلی اعم از تجهیزات، نیروی انسانی و...

- وابستگی بالا به خریدهای خارجی و ارزبری بالای خرید ریل، ناوگان، علائم و تجهیزات و امکانات وابسته

- طولانی بودن مسیر در مقایسه با جاده به دلیل مشخصات فنی و هندسی ویژه

ب) نقاط ضعف خاص حمل‌و‌نقل ریلی در ایران

- نظام قیمت‌گذاری در حمل‌و‌نقل ریلی (تعرفه)

* محدودیت در تعیین تعرفه بخش مسافری

* مشخص نبودن قیمت تمام شده خدمات حمل‌و‌نقل ریلی

* بالا بودن هزینه تمام شده خدمات ریلی و هزینه‌های دسترسی به شبکه ریلی

توصیه‌ها و راهکارهای پیشنهادی جهت حصول به اهداف سند چشم‌انداز

در جهت حصول به اهداف سند چشم‌انداز و مرتفع کردن مشکلات فراروی صنعت حمل‌و‌نقل ریلی موارد زیر پیشنهاد می‌شود:

۱- تدوین استراتژی صنعت ریلی و ترسیم چارچوب و برنامه‌های اجرایی برای حصول به اهداف سند چشم‌انداز.

۲- یکپارچه‌سازی زنجیره تامین صنعت از طریق ایجاد یک کنسرسیوم (یا یک شرکت مادر تخصصی) برای هدایت تولیدکنندگان ناوگان و تجهیزات ریلی به‌منظور تخصصی کردن تولید در بین واحدهای موجود و حصول به مقیاس اقتصادی در تولید ناوگان و تجهیزات ریلی.

۳- ایجاد «صندوق توسعه صنعت ریلی» به‌منظور کمک به تولیدکنندگان ناوگان و تجهیزات ریلی در تامین مالی پروژه‌ها و فراهم کردن امکان ارائه تضامین موردنیاز در مناقصات داخلی.

۴- پیشنهاد تشکیل «کمیته سیاست‌گذاری صنعت ریلی» به‌منظور سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی در صنعت ریلی، متشکل از وزرای صنایع و معادن، راه و ترابری، کشور و مسکن و شهرسازی و نمایندگان انجمن صنفی تولیدکنندگان ناوگان و تجهیزات ریلی، انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌و‌نقل ریلی، اتاق بازرگانی، کارشناسان مستقل با دعوت رئیس کمیته و نمایندگان کمیسیون‌های عمران و صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی.

۵- بازنگری در ساختار سازمانی و مهندسی مجدد فرآیندهای تولیدی، لجستیکی و سازمانی به‌منظور افزایش قدرت رقابت از طریق افزایش بهره‌وری و کاهش قابل‌توجه هزینه‌ها و زمان تحویل سفارش‌ها.

۶- بسترسازی برای حصول به جایگاه اول در منطقه از طریق مشارکت فعال تولیدکنندگان داخلی در مناقصات بین‌المللی و توسعه صادرات با نام تجاری داخلی یا مشترک.

۷- بسترسازی برای تبدیل شدن به پایگاه نخست تحقیق و توسعه، طراحی، آزمون و خدمات مهندسی حمل‌و‌نقل ریلی در منطقه.

۸- تجاری‌سازی و واگذاری واحدهای تولیدی موجود که در قالب مدیریت و مالکیت دولتی رقابت‌پذیر نیستند به بخش خصوصی.

۹- کمک‌‌ به توسعه و تشویق تقاضای حمل‌و‌نقل ریلی از طریق:

الف) کاهش هزینه‌های دسترسی به شبکه ریلی.

ب) اعمال سیاست مشابه حمل‌و‌نقل جاده‌ای در راه‌آهن درخصوص تامین هزینه‌های تعمیر و نگهداری خطوط توسط دولت.

۱۰- معادل‌سازی تعرفه‌های دسترسی به شبکه ریلی و جاده‌ای و ایجاد زمینه رقابت سالم بین ریل و جاده به نفع اقتصاد ملی.

۱۱- معادل‌سازی تعرفه‌های تامین ناوگان و تجهیزات ریلی با ناوگان تجاری جاده‌ای از طریق افزایش تعرفه واردات ناوگان به‌صورت CBU (در مورد محصولاتی که قابلیت تولید در داخل کشور دارند) و تعدیل تثبیت تعرفه‌های SKD و CKD به‌منظور افزایش قدرت رقابت تولیدکنندگان داخلی و تاکید بر تداوم تامین نیاز شرکت‌های بهره‌برداری. درخصوص تشخیص قابلیت تولید محصولات موردنظر، تصمیمات «کمیته سیاست‌گذاری صنعت ریلی»، مبنای اقدام قرار گیرد.

۱۲- اتخاذ تصمیمات مناسب در روش ورود کالاهای مستعمل (شامل واگن، لکوموتیو و سایر اجزا و قطعات).

۱۳- افزایش جذابیت برای حضور بیشتر شرکت‌های خصوصی در بخش حمل‌و‌نقل ریلی از طریق اجرای تعهد تامین حداقل ۳۰۰ کیلومتر ترافیک در روز برای شرکت‌های خصوصی حمل بار توسط راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و کمک به شکل‌گیری و توسعه تقاضای صنعتی پشتیبان.

۱۴- فراهم کردن امکان تامین‌مالی برای حمل بار در تناژ بالا (در رابطه با حمل مواد معدنی، فولاد، سنگ‌آهن و ...)

۱۵- اعطای تسهیلات بانکی از محل صندوق توسعه ملی متناسب با نیاز ناوگان حمل‌و‌نقل ریلی به شرکت‌های حمل‌و‌نقل ریلی و تعدیل و تصویب مناسب نرخ تسهیلات برای حمایت از حمل‌و‌نقل ریلی کشوری و ترغیب و تشویق سرمایه‌گذاری در این حوزه.

۱۶- تلاش در جهت حداکثر بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری‌های موجود در صنعت ریلی و هدایت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به مشارکت با واحدهای موجود و ایجاد محدودیت در صدور مجوزهای جدید در زمینه تولید ناوگان برحسب مورد توسط «کمیته سیاست‌گذاری صنعت ریلی».

۱۷- تسهیل تامین ضمانت‌نامه پیش‌پرداخت و ضمانت‌نامه‌های اجرای تعهدات.

۱۸- ایجاد تفاهم‌نامه‌های کاربردی همکاری بین راه‌آهن و بانک‌های عامل.

۱۹- اتخاذ تصمیمات مناسب درخصوص واردات ناوگان و سایر تجهیزات حمل‌و‌نقل ریلی و تعدیل تعرفه‌ها درخصوص موارد زیر:

- تاخیر بیش از اندازه شرکت‌های تولیدکننده داخلی ناوگان ریلی و بالطبع افزایش قیمت‌ها، خسارات وارده به شرکت‌های سفارش‌دهنده ناوگان ریلی.

- عدم‌تناسب عرضه‌ و تقاضا.

- انتقال دانش فنی درخصوص واگن‌های ویژه (شامل واگن‌های دوطبقه حمل خودرو، واگن‌های طویل حمل کانتینر).

- رفع مشکلات مربوط به کمبود لکوموتیو، تامین قطعات و لوازم یدکی مناسب، مرغوب و استاندارد به‌منظور ارتقای کیفیت تعمیرات و نگهداری با توجه به بالا رفتن عمر ناوگان ریلی.