نوشته: علی احمدی

بخش پایانی

مولف در فصل دوم این کتاب درباره زمینه‌ها و عوامل اخراج ایرانیان از عراق سخن می‌گوید و به طور مشخص به دلائلی اشاره می‌کند که باعث اخراج ایرانیان از این کشور گردید. به عقیده مولف ماهیت رژیم بعث عراق که در خود همواره نوعی غیر عرب ستیزی را داشت، اختلافات مرزی و لغو قرارداد ۱۹۳۷ از سوی ایران و بی‌نتیجه بودن شکایت دولت عراق در مجامع بین‌المللی، اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک بین دو کشور (روی کار آمدن عبدالکریم قاسم به وسیله کودتا علیه حکومت پادشاهی فیصل و پادشاهی بودن ایران و روابط نزدیک شاه و ملک فیصل؛ نیز حرکت عراق به سوی سوسیالیسم و ایران به سمت سرمایه داری)، تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای (دکترین جدید نیکسون و حمایت او از قدرت گیری ایران، خروج نیروهای انگلستان از خلیج‌فارس و تشکیل کشورهای جدید و انتخاب ایران از سوی آمریکا به عنوان قدرت منطقه‌ای حافظ منافع غرب و ژاندارم منطقه در راستای دکترین نیکسون)، توجیهات اجتماعی- اقتصادی دولت عراق (ادعاهای غیر قانونی وارد شدن ایرانیان، نپذیرفتن تابعیت عراقی با وجود اقامت دائمی در آن کشور، رقابت ایرانیان با عراقی‌ها در احراز مشاغل، اینکه حضور ایرانی‌ها در عراق غیرقانونی بوده و خود اخراج را به جای زندان پذیرفته‌اند) اصلی‌ترین توجیهات دولت وقت عراق برای اخراج ایرانی‌ها است.

بنابر گزارش مولف اخراج ایرانی‌ها از عراق بازتاب وسیعی در روزنامه‌های ایران داشت. این گزارش‌ها حاوی نکاتی پیرامون جمعیت اخراجی‌ها، اخراج شدگان معروف و معتبر و نیز اردوگاه‌های اسکان موقت آنها درون مرزهای ایران است. بنا بر گزارش روزنامه کیهان در تاریخ ۹ دی ماه ۱۳۵۰، تعداد ۴۱هزار نفر در ۲۴ ساعت از عراق اخراج شدند. بنا بر گزارش روزنامه کیهان، دولت عراق در پی افزایش واکنش‌های بین‌المللی علیه این اقدام پس از چند هفته اخراج ایرانیان مقیم عراق را متوقف نمود.

برخی از ایرانی‌های اخراج شده در اردوگاه‌های درون مرز ایران اسکان یافتند و شماری از ایرانی‌ها که دارای تحصیلات دینی بودند، به تدریج به شهر قم مهاجرت کردند. علما حوزه‌های علمیه نیز اطلاعیه‌های فراوانی را در تقبیح این عمل صادر کردند و به دولت عراق نسبت به این امر اعتراض نمودند.

در ادامه این کتاب، خاطرات برخی ایرانیان را که آن زمان در عراق بوده و در این برهه از زمان اخراج شده بودند، می‌خوانیم. در این گفت‌وگوها شرح تفصیلی اقدامات دولت عراق در اخراج ایرانیان آمده است. نقطه مشترک این گزارش‌ها مصادره اموال رانده شدگان توسط دولت عراق و اقدامات خشونت بار حزب بعث در اخراج ایرانیان است. در پایان قابل ذکر است که بنابر گزارش برخی مصاحبه شوندگان، برخی رانده شدگان ایرانی به لبنان رفتند.

فصل سوم این کتاب به صورت اختصاصی به بررسی نقش امام خمینی در فرآیند اخراج ایرانیان از عراق اختصاص دارد.

امام خمینی در ۱۳ مهرماه ۱۳۴۴ به عنوان تبعید از ترکیه به عراق وارد شد و در شهر نجف اشرف سکنی گزید. مولف این کتاب نشان می‌دهد که امام خمینی به همراه مراجع تقلید نجف اشرف به اخراج ایرانی‌ها پس از لغو قرارداد ۱۹۳۷ (فروردین ۱۳۴۸) و اخراج فراگیر ایرانی‌ها در سال ۱۳۵۰ اعتراض کرد. شیوه اعتراض امام خمینی در برابر این رفتار، صدور اعلامیه و سخنرانی بر علیه این اقدام حزب بعث بوده که با واکنش و مخالفت این حزب مواجه شده است. شرح مخالفت‌ها و اقدامات حکومت پهلوی علیه مرحوم فلسفی موضوع فصل چهارم این کتاب است.

این کتاب دارای ۴۹ سند از اسناد ساواک درباره اخراج ایرانیان از عراق و مسائل مربوطه و همچنین بریده روزنامه، فهرست ماخذ و نمایه است.

منبع: irdiplomacy.ir