دنیای اقتصاد - نیما صبوری: مردم عربستان سال‌ها در صحراهای این کشور به‌دلیل کم بودن هزینه‌های زندگی و به واسطه هزاران میلیارد دلار نفتی که پادشاهان سعودی در حوزه‌هایی همچون سوخت، آب و برق صرف می‌کردند، به زندگی و تفریح پرداخته‌اند. اما کاهش شدید قیمت نفت که اصلی‌ترین درآمد دولت عربستان محسوب می‌شود، باعث شد تا دولت این کشور از برخی ولخرجی‌های خود صرف‌‌نظر کند. این امر موجب افزایش هزینه‌های زندگی و صدمه دیدن قشر متوسط این کشور شده است.

به گزارش وال‌استریت‌ژورنال، محمد ادریس که کارمند دولت در عربستان است، سالانه یک یا دوبار به لندن سفر می‌کرد، اما این روزها به‌دلیل شرایط بد اقتصادی حتی از خانواده خود خواسته است تا برای کاهش مصرف بنزین از خودروی شخصی کمتر استفاده کنند. از دیگر اقدامات وی برای کاهش مخارج، استفاده از سیستم خورشیدی برای کاهش هزینه‌های برق مصرفی در آشپزخانه است. از طرفی برخی از شرکت‌های ساخت‌وساز تحت حمایت دولت با کاهش کمک‌های مالی دولت، با خطر ورشکستگی روبه‌رو شده‌اند و هر روز تعداد بیشتری از کارگران ساختمانی‌ را که اغلب از کشورهای فقیر هستند، از کار برکنار می‌کنند. چنین کاهش‌هایی در مخارج دولت باعث ضربه زدن به کارکنان طبقه‌ متوسط عربستانی نیز شده است. به گفته اریج العاقل، عضو مرکز مشاوره‌ مالی «صون» که برای افراد و خانوار‌ها برنامه‌ریزی مالی می‌کند، مصرف‌کنندگان عربستانی در شهرهای بزرگ این کشور که اکثرا کارکنان بخش دولتی هستند، در ماه‌های اخیر نسبت به مخارج خود محتاط‌تر شده‌اند. در واقع مردم عربستان مخارج خود را برای بسیاری از فعالیت‌های تفریحی و پرطرفدار مانند غذا خوردن در رستوران‌ها،کاهش داده‌اند: «بیشتر مردم غذای کمتری را از رستوران‌ها سفارش می‌دهند یا به‌دنبال‌ سفارش‌های مقرون به‌صرفه‌تری هستند.»

لزوم عقب‌نشینی عربستان از مواضع نفتی خود در قبال ایران

یکی از مهم‌ترین دلایل سقوط قیمت نفت که از اواسط سال ۲۰۱۴ آغاز شد، مازاد عرضه‌ای بود که در اثر تولید بیش از ظرفیت عربستان به‌وجود آمد. بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان، با هدف افزایش سهم خود در بازارهای جهانی، روز به روز رکورد جدیدی از تولید نفت خام به ثبت می‌رساند. تولیدکنندگان بزرگ نفتی برای بررسی طرح فریز نفتی دیروز و امروز در الجزیره گردهم آمده‌اند. در این نشست، با وجود رشد اقتصادی کند و کاهش ذخایر خارجی عربستان سعودی، چاره‌ای برای این کشور باقی نمی‌ماند تا برای حمایت از طلای سیاه از مواضع خود عقب‌نشینی کند؛ اقدامی که در ماه گذشته در توافق با روسیه انجام داد. به عقیده کارشناسان، برای اینکه وضعیت مالی دولت سعودی به‌طور معناداری بهبود یابد، نیاز است تا قیمت نفت خام از بشکه‌ای ۴۶ دلار، به بیش از ۷۰ دلار به ازای هر بشکه افزایش یابد، قیمتی که در شرایط فعلی و با شکست‌هایی که در نشست‌های نفتی رخ می‌دهد، دستیابی به آن غیرممکن است.

تحلیلگران معتقدند راه‌حلی که می‌تواند قیمت نفت را از این گرداب کاهشی نجات دهد، کاهش سطح تولید عربستان سعودی تا سطحی معین و معاف کردن ایران از طرح فریز است. به عقیده آنها باید اجازه داد تا ایران تولید نفت خود را به مقدار سطح پیش از وضع تحریم‌ها افزایش دهد. پیش از این، عربستان سعودی از امضای هرگونه‌ توافق‌نامه مبنی بر معاف کردن ایران از فریز تولیدات نفت خودداری می‌کرد، اما اگر این کشور بخواهد از منجلاب قیمت پایین نفت و کسری بودجه شدید دولت خارج شود و معیشت مردم را که این‌ روزها با وخامت اوضاع اقتصادی در تنگنا قرار گرفته، بهبود بخشد، باید در نشست امروز از دیدگاه‌های خود عدول کند.

بحران از نوع رکود تورمی

دولت عربستان بعد از اینکه در سال گذشته با بزرگ‌ترین کسری بودجه خود روبه‌رو شد، برای بهبود اوضاع، یارانه‌های پرداختی به آب، برق و سوخت را در ماه دسامبر کاهش داد. علاوه بر این، دولت این کشور قصد دارد تا مخارج جاری بودجه و دستمزدهای دولتی را کاهش دهد و درآمدهای غیرنفتی جدیدی از قبیل مالیات را معرفی کند. اما اجرای سیاست‌های بالا به این سادگی‌ها که دولت این کشور تصور دارد، نیست. تورم در این کشور در سال جاری نسبت به سال قبل بیش از دوبرابر شده که باعث شده است مصرف‌کنندگان بیش‌ازپیش تحت‌فشار افزایش هزینه‌های زندگی قرار گیرند.

در این اوضاع، دولت سعودی انتخاب چندانی ندارد. به گفته اداره آمار این کشور، رشد حقیقی تولید ناخالص داخلی در فصل اول سال‌جاری حدود ۵/۱ درصد بوده است. رکود مذکور بیشتر در بخش‌هایی مشاهده شده است که مصرف‌کنندگان با آنها در ارتباط هستند. از آنجا که نرخ تورم از ابتدای سال جاری افزایش یافته، باعث کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان شده است. به عقیده بیشتر کارشناسان و براساس شواهد موجود، می‌توان پیش‌بینی کرد این رقم برای فصل دوم سال جاری ۲درصد کاهش داشته است. ریسک سیاسی مدیریت این رکود نیز بسیار بالا است. عربستان سعودی تا اینجا از بهار عربی که سرنگونی بسیاری از دیکتاتورهای منطقه را به‌همراه داشته، جان سالم به‌در برده است. به تحلیل وال‌استریت‌ژورنال، می‌توان علت اصلی این فرار از سقوط را پول‌های هنگفت توزیع شده و شغل‌های پیشنهاد شده به مردم این کشور دانست.

شواهدی از لزوم تغییر سیاسی

بر اساس آمار در دسترس، بیش از دو سوم کارکنان عربستانی در استخدام دولت این کشور هستند. در کنار شغل‌های بادآورده و آسان، طبقه متوسط این کشور در شغل‌های دولتی خود، اضافه‌کاری‌ها و پاداش‌های منظم و غیرمعقول نیز دریافت می‌کنند. اما در شرایط فعلی این کشور، دیگر زمان این ولخرجی‌ها به‌سر آمده است. دولت سعودی در راستای توهمات ایجاد اقتصادی غیروابسته به درآمدهای نفتی، علاوه بر کاهش یارانه‌های پرداختی بر آب، برق و سوخت، برنامه‌ریزی کرده تا پرداخت دستمزدهای بخش عمومی از ۴۵ به ۴۰ درصد تا سال ۲۰۲۰ و همچنین یک‌پنجاهم از خدمات شهروندی خود را کاهش دهد.

مردم این کشور به‌تدریج و با وخیم‌تر شدن اوضاع اقتصادی نگرانی‌های خود را ابراز می‌کنند. عماد الماجد، تکنسین داروساز در ریاض در گفت‌و‌گو با وال‌استریت‌ژورنال گفت: «به نظر من، ما در حال ورود به دورانی بحرانی هستیم که می‌تواند برای همه ما بسیار سخت باشد.» وی که صاحب دو فرزند است، سال گذشته وامی برای خرید آپارتمان دریافت کرد که باعث شد بعد از آن و برای بازپرداختش، در روند معمول مخارج خود تجدیدنظر کند: «اگرشما به سطح معینی از مخارج عادت کرده‌اید، چطور می‌توانید مخارج خود را محدود و از برخی از خریدهای خود صرف‌نظر کنید؟! شاید این ایده برای برون‌رفت از اوضاع بد اقتصادی لازم باشد، اما در عمل بسیار سخت است، فرآیندی که مردم عربستان این روزها درگیر آن هستند.» در ظاهر شاید مردم عربستان تمایل به اعتراض پیرامون افزایش‌ هزینه‌های زندگی نداشته باشند، اما به وضوح مشخص است که از اوضاع کنونی ناخشنود هستند. در منطقه‌ای که غرق در ستیزهای سیاسی و فرقه‌ای شده است، عربستان سعودی می‌تواند مورد دیگری را پدید آورد. رابین میلز، رئیس شرکت مشاوره‌ای قمر انرژی در دبی، در این رابطه گفته است که «نارضایتی‌ها تا به حال در عربستان بسیار مسالمت‌‌آمیز بوده است اما اگر اوضاع نابسمان اقتصادی ادامه یابد و افراد بیشتری شغل خود را از دست دهند، ممکن است شرایط دیگر به آرامی قبل نباشد.»

عربستان سعودی و دیگر تولیدکنندگان بزرگ نفتی در ماه آوریل برای فریزکردن حجم تولیدات نفت خود با شکست مواجه شدند که موجب شده است مردم این کشور به‌شدت نگران آینده‌شان باشند. اوضاع نامعلوم اقتصادی عربستان باعث شده تا شهروندان این کشور به‌خصوص کارمندان دولتی، بیش از پیش روی مخارج خود توجه کنند. در این خصوص محمد ادریس در گفت‌وگو با وال‌استریت ژورنال می‌گوید: «من به شخصه با توجه به اینکه آینده اقتصادی مبهمی پیش‌رو دارم، مخارج خود را با تامل بیشتری انجام می‌دهم. صحبت‌های زیادی پیرامون متنوع ساختن اقتصاد و توانمندساختن سایر بخش‌های اقتصادی به غیر از نفت وجود دارد، اما به نظر من هدف تنها افزایش مالیات‌ها است.»