مزایا و معایب سامانه فروش یکپارچه
از سوی دیگر تعهدات معوق خودروسازان پایین آمده و تثبیت و جریان پایدار تولید تقریبا پس از سالها محقق شده است. خروج خودروی ناقص از خط تولید به کیفیت آنها آسیب وارد میکرد و امیدواریم با کنترل این امر مهم کیفیت مورد انتظار در خودروها افزایش پیدا کند. نکته دیگر در حوزه تولید خودروهای ناقص، وامدار شدن خودروسازان به زنجیره تامین و مشتریانشان بود. تولید ناقص عرضه را قطرهچکانی کرده بود و پول محصولات هم قطرهچکانی بهدست میآمد. این موضوع فقط در صنعت خودرو اتفاق افتاده بود. کاهش تیراژ تولید در دوران تحریم طبیعی است اما تولید خودروی ناقص غیرطبیعی بوده و خودروساز باید مدیریت میکرد تا شاهد این اتفاق نمیبودیم.
آمار تولید خودرو
در دو سال اخیر آمار خودروهای ناقص در گزارش تولید لحاظ شده در حالی که خودروهای عرضه شده به بازار این عدد نبود. توکلی لاهیجانی ادامه داد: اگر در سال گذشته مثلا تیراژ ۸۰۰ هزار خودرو بود دیگر عنوان نمیشد از این تعداد ۳۰۰ هزار خودرو ناقص و فقط ۵۰۰ هزار خودرو به بازار عرضه شده است. در حال حاضر اگر آمار تولید پایین آمده مثلا ۶۰۰ هزار تیراژ داریم اما تمام خودروها تجاری بوده و وارد بازار میشود. این دومین اقدامی بود که در وزارت صمت انجام شد.
سرپرست دفتر صنایع خودرو صمت در ادامه به آمار تولید اشاره کرد و گفت: مجموع تولید کامل خودرو در دو شرکت خودروساز بزرگ کشور تا ۳ خرداد ۸۳ هزار و ۵۸۶ خودرو بوده که نسبت به مشابه سال قبل که فقط ۳۰ هزار و ۳۵۵ خودرو کامل تولید شده بود ۱۷۵ درصد افزایش عرضه داشتیم. او با اشاره به تولید خودروهای ناقص ادامه داد: تا سوم خرداد امسال فقط ۳۷ هزار و ۴۶ خودروی ناقص تولید شد در حالی که این آمار در سال گذشته در همین بازه زمانی ۱۰۸ هزار خودرو بود. به این ترتیب ۶۶ درصد تولید خودروی تجاری نشده کاهش پیدا کرد. بنابراین ۱۴۸ هزار خودرو امسال پلاک شده وارد بازار شد در حالی که سال گذشته این عدد ۱۱۱ هزار خودرو بود. این ۳۳ درصد افزایش عرضه را نشان میدهد. همین امر باعث کاهش قیمت در بازار شد. از آمار ۱۴۸ هزار خودرو، ۵۴ هزار محصول مربوط به خودروهای ناقص کف کارخانه خودروسازان از سال گذشته بوده است. با تغییر ریلگذاری و تعیین شاخصهای درست شاهد اصلاح امور هستیم.
چرایی ورود به عرضه خصوصیها
بهگفته کارشناسان صنعت خودرو اگر روند تولید خودروهای ناقص ادامه پیدا میکرد حتی اگر تولید خودرو به یک میلیون و ۶۰۰ هزار خودرو میرسید باز هم تغییری در عرضه خودرو رخ نداده و در نتیجه روند قرعه‌کشی ادامه پیدا میکرد. اما با تغییر سیاستها و الزام تولید کامل خودرو سبب میشود تا بهتدریج با افزایش تیراژ کامل سیستم قرعه‌کشی از صنعت خودرو حذف شود. از سوی دیگر بارها اعلام می‌شد برای ۴ هزار خودرو چند برابر ثبت‌نام وجود دارد. از آنجا که در تولید شفافیت وجود نداشت اینکه چه تعداد خودرو به شکل کامل و چقدر ناقص تولید شده است خودروسازان فروش را قطرهچکانی مدیریت می‌کردند. از این بغرنجتر شرایط شرکتهای خصوصی بود که گفته می‌شد در مدت ۳ دقیقه ظرفیتها تکمیل شده زیرا جمعیتی چند میلیون نفری برای تعدادی محدود در انتظار باز شدن سایت برای ثبت‌نام بودهاند. همچنین عنوان می‌شد تمام محصولات در سایت فروش عرضه نشده و بخشی از این خودروها در بازارهای جانبی با قیمت بالاتر از سوی خودروساز خصوصی به فروش میرسید.
توکلی لاهیجانی گفت: قیمتگذاری حتی در بخش خصوصی باید دارای قواعد منطقی باشد در غیر این صورت سازمان حمایت مصرفکنندگان و تولیدکنندگان به موضوع ورود میکند. یک سلسله از این امر و حاشیه برای فرار مالیاتی بوده، زیرا هر تولیدکننده براساس درآمدی که دارد باید مالیات بپردازد. وی درباره چرایی ورود وزارت صمت به موضوع عرضه خودروهای بخش خصوصی عنوان کرد: در آزادترین اقتصادها هم بخش‌خصوصی کاملا عملکرد شفاف داشته و مشخص است چه تعداد تولید و چقدر عرضه داشته و محصولات به چه کسانی فروخته شده است. در واقع سامانه فروش یکپارچه تولید و عرضه و نیز آمار مشتریان را شفاف کرده است.
شفاف شدن تولید و عرضه
برخی کارشناسان بازار خودرو عنوان می‌کنند برخی خودروسازان بخش خصوصی با اعلام آمار تولید بالاتر در واقع نظر وزارت صمت را در حوزه افزایش تولید تامین می‌کردند اما واقعیت آمار تولید چیز دیگری بود و کاهش تیراژ به یکسوم رسیده ولی با حاشیه سود بیشتر همراه شده بود. به عنوان مثال اعلام می‌شد ۳۰۰ هزار خودرو تولید شده، اما ۱۰۰ هزار خودرو تولید می‌شد و فاصله این دو آمار در حاشیه سود به دلیل قیمتگذاری بالا لحاظ می‌شد. حتی شرکتهای خصولتی هم با وجود توان تولید محدود، پیشفروش چند برابری داشتند که تمام این مسائل منجر به آشفتگی بازار خودرو شده بود. توکلیلاهیجانی با بیان اینکه تمام این امور در سامانه فروش یکپارچه قابلکنترل است، گفت: هدف ساماندهی این معضلات بوده که بهزودی نتایج آن نمود پیدا میکند. هر اتفاقی در عملکرد غیرشفاف ممکن است رخ دهد و این ناقض حکمرانی بوده و حقوق مصرفکننده تضعیف میشود. با راهاندازی سامانه فروش یکپارچه دیگر بهازای ۱۱ هزار خودرو ۱۱ میلیون نفر ثبت‌نام نمیکنند و آمار عرضه شفاف شده و با رصد و شناسایی افراد ثبتنامکننده دیگر شاهد صف طولانی چند میلیونی برای چند هزار خودرو نخواهیم بود. هر چه فضا شفاف‌تر شود به هدف نهایی که حذف قرعه‌کشی است نزدیک‌تر میشویم. پس از ساماندهی دو حوزه تولید و عرضه در ادامه برنامهها برای ارتقای کیفیت و طراحی پلتفرم تدوین و پیاده میشود. این مسوول دولتی با بیان اینکه توسعه نیاز به همدلی دارد، یادآور شد: تمام ارکان باید با گفتمان، همفکری و اصلاح برنامهها جلو بروند اما این برنامهها به طور ۱۰۰ درصد جواب نداده همفکری و همراهی ما را به نتیجه نزدیک‌تر میکند. صنعت خودرو می‌تواند ثروتساز باشد. پتانسیلهایی دارد برای اینکه قدرت اقتصادی را در کشور ایجاد کند. توکلیلاهیجانی درباره عرضه خودرو به بورس هم معتقد است منافع کوتاهمدت ما را به هدف نمیرساند. اگر عرضه کم باشد ورود خودرو به بورس قیمتها را نجومی میکند. برخی خودروسازان بخش خصوصی منافع کوتاهمدت را میبینند در حالی که این امر به زنجیره ارزش در کل صنعت خودرو آسیب میزند.
اما و اگرهای پرداخت پول قطعهساز
در ادامه جعفر نصیری، مدیرعامل شرکت نصیر لوازم درباره تاثیر سامانه فروش یکپارچه گفت: ما به عنوان تامینکننده قطعات خودرو که به طور مستقیم با خودروساز همکاری داریم هنگامی که خودروساز خود عرضه و فروش را میداد اکنون که فروش و عرضه دیگر در اختیار خودروساز نیست مشخص نیست مطالبات با چه مدت تاخیر وصول شود. مشخص نیست این تغییر رویکرد آبستن چه مشکلاتی برای صنعت قطعه خواهد بود. قطعهساز نمیداند برای دریافت طلب خود باید به خودروساز مراجعه کند یا وزارتخانه. وی افزود: اگر قرار بود پول فروش خودرو به حساب خودروساز واریز شود چرا باید محصولات در سامانه فروش یکپارچه عرضه شود؟ به هر حال قرار است نهادی دیگر این فروش را مدیریت کند یا وزارتخانه یا بورس. خودروساز که فروش مستقیم داشت و پولش را مستقیم دریافت میکرد این حجم مطالبات معوق دارد حالا که اختیار فروش از او گرفته شده آیا با این وضعیت پول قطعهساز را خواهد داد؟ وی درباره اینکه این نمیتواند نکته مثبتی باشد که قطعهساز زودتر به طلبش برسد، گفت: چون مشتری در حال کنار رفتن از وضعیت دریافت پول است پیشبینی میشود وصول مطالبات از گذشته بدتر خواهد شد.
سودها و زیان‌های غیرشفاف
نصیری در واکنش به شفاف شدن تولید و عرضه و حذف تولید خودروهای ناقص گفت: این مدیریت به چه قیمت انجام شده است؟ اعمال برنامههای جدید با کارشناسی همهجانبه نبوده و در حالی که بخشی درست میشود بخش دیگر دچار چالش میشود. در چند ماه گذشته خودروهای ناقص از کف کارخانه جمعآوری شد، اما چه اتفاقی برای صنعت قطعه رخ داد؟ ایرانخودرو که روزی ۲۴۰۰ خودرو تولید میکرد یا سایپا که حدود ۱۴۰۰ تیراژ روزانه داشت امروز بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ دستگاه تولید می‌کنند به این ترتیب تیراژ بالایی از دست رفت و بهتبع آن تمام ظرفیت قطعهسازی خالی شد در حالی که قطعهساز باید هزینه تمام نیروی انسانی ۲ هزار نفری خود را بپردازد که برای تیراژ روزانه ۲ هزار قطعه هستند. با این نوع مدیریت خودروساز یا وزارتخانه خسارت نمیپردازند اما اگر خسارت تیراژ از دست رفته محاسبه شود چند هزار میلیارد تومان بوده که بخش زیادی از آن مربوط به صنعت قطعه میشود. خط تولید زنجیره تامین با پایینترین ظرفیت در حال فعالیت است. راهکار حذف خودروهای ناقص کاهش تیراژ نبود و باید راهکار منطقی درنظر گرفته شود که هیچ یک از طرفهای قرارداد متضرر نشوند. چند ماه است قطعهسازان زنجیره تامین با ظرفیت بسیار پایین فعالیت دارند در حالی که هزینههای جاری آنها سر جای خودش باقی‌مانده است. برای تجاری کردن خودروهای ناقص میتوانستند شیفتهای کاری را افزایش دهند و با فعالیت شبانه خودروها تجاری میشدند. نه اینکه تولید متوقف شود برای اینکه خودروهای ناقص جمع شود. نصیری در پاسخ به این پرسش که آیا کمبود قطعات هایتک و عموما الکترونیکی سبب تولید خودروهای ناقص نشده بود که در واقع با کاهش تیراژ مدیریت شد، گفت: نصیر لوازم هم تولید قطعات الکترونیکی دارد اما به اندازه توان و ظرفیتش متعهد شده و در این باره حتی اجازه ندادیم یک روز خط تولید خودروساز تعطیل شود ولی برخی با قبول بیش از ظرفیت و توان خود خواستهاند تکسورس باشند و سود بیشتر داشته باشند و امروز در تامین آنها درمانده‌اند. خودروساز باید مدیریت درست میداشت و اجازه نمیداد یک سلسله قطعات به طور کامل در اختیار یک یا دو سورس محدود قرار داده شود.
