محمدرضا نجفی ساروکلایی: با مطالعه آماری وضعیت بیمه در کشورهای پیشرفته به این نتیجه می‌رسیم که بیمه از نقش و جایگاه ارزشمند حفاظت از ثروت‌های انسانی و مادی در آن کشورها برخوردار است، در حالی که طبق نظر کارشناسان صنعت بیمه تقریبا غالب شهروندان ایرانی فاقد اطلاعات اولیه درباره بیمه هستند که نتیجه آن را می‌توانیم در کم‌رونقی آن شاهد باشیم. این امر می‌تواند عامل اصلی کم‌توجهی به بیمه و در نتیجه کم‌حجمی در فروش بیمه کشور باشد.

صنعت بیمه در کشورمان از سال 1314 متولد شده است یعنی امسال 80 ساله شد. این صنعت 80 ساله به علت عدم رشد صنعت خدمات در کشور به اندازه سنش رشد نکرده است. چرایی عدم رشد این صنعت را شاید بتوان در عدم جذب درست، اصولی و دوطرفه متولیان این صنعت با صنایع دیگر دانست. علت بیان دو طرفه مذکور آن است که هیچ‌گاه علت عدم رشد را نمی‌توان یک طرفه دانست. صنعت ساختمان و فقدان رشد مناسب خدمات بیمه‌ای در این صنعت نیز از همین موضوع تبعیت می‌کند. زمانی که سازندگان ساختمان در یک کشور هنوز ساماندهی نشده‌اند، زمانی که شناسنامه فنی برای ساختمان‌هایی که جزئی از یک کالای سرمایه‌ای در کشور محسوب می‌شود وجود نداشته باشد، زمانی که قشر غالب مردم باید تمامی عمر خود را برای سرپناهی که متعلق به خودشان باشد صرف کنند ولی در نهایت نتوانند یک ساختمان شناسنامه‌دار بخرند چگونه می‌توان انتظار داشت که صنعت بیمه در چنین کشوری رشد کند. صنعت ساختمان در درون خود با هزاران مشکل مواجه است و تا زمانی که نتواند بر مشکلات خود فائق آید ورود هر صنعت دیگری در درون این صنعت پس از مدتی با رشد منفی مواجه خواهد شد یا به قیمت تمام شده ساختمان بدون کمترین اثربخشی خواهد افزود. در صنعت ساختمان می‌توانیم شاهد حضور دو نوع بیمه باشیم: بیمه تامین اجتماعی (بیمه اجباری) و بیمه بازرگانی (شامل چند نوع بیمه‌نامه) ولی واقعیت جامعه ایرانی ما آن است که هیچ‌کدام نهادینه نشده است.


بیمه‌های مختلفی که این روزها در صنعت احداث وجود دارد شامل: ۱- بیمه تمام خطر پیمانکاران، ۲- بیمه تمام خطر نصب، ۳- بیمه تجهیزات و ماشین‌آلات پیمانکاران، ۴- بیمه سازه‌های تکمیل شده، ۵- بیمه سازندگان و کارفرما و مالک در برابر اشخاص ثالث، ۶- بیمه مسوولیت کارفرما در برابر کارکنان، ۷- بیمه اموال یا بیمه آتش‌سوزی ساختمان، ۸- بیمه مسوولیت ناظر/ طراح/ مجری ساختمان و ۹- بیمه تضمین کیفیت ساختمان یا بیمه عیوب اساسی و پنهان ساختمان می‌شود. برخی از این بیمه‌نامه‌ها در زمان ساخت معتبر هستند مانند ردیف‌های ۱ و ۲ و ۳ و ۵ و ۶ و ۸ و برخی از آنها در زمان بهره‌برداری معتبر است مانند ردیف‌های ۴ و ۷ و ۹ در زمان احداث به علت کنترل در فرآیند چگونگی احداث ساختمان، بیمه تضمین کیفیت ساخت باید توسط فرد سازنده یا مالک خریداری و در حین ساخت کنترل‌های لازم از سوی نمایندگان شرکت‌های بیمه‌گر که دارای دانش بازرسی کیفی هستند به عمل آید وگرنه عملا بیمه‌گر ریسکی را پوشش داده است که از فرآیند احداث آن بنا مطلع نبوده است و به همین دلیل بعضا شرایطی را در بیمه‌نامه درج خواهد کرد که می‌تواند در زمان پرداخت خسارت تعیین‌کننده باشد.


طبق قانون برنامه توسعه چهارم کشور، کلیه ساختمان‌هایی که احداث می‌شوند باید دارای بیمه تضمین کیفیت ساخت باشند، بندی از قانون که عملا مسکوت باقی‌مانده و توسط شهرداری و سازمان نظام مهندسی ساختمان به علت عدم اجباری بودن مجری ذی‌صلاح مسکوت مانده است و هر از گاهی توسط مسوولان عنوان یا بعضا براساس قدرت متولی صادرکننده مجوز ساخت، اجباری می‌شود. این در حالی است که در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان موضوع شناسنامه‌دار بودن ساختمان و مجری ذی‌صلاح عنوان شده است اما عملا بیش از 80 درصد ساخت‌وسازها اکنون دارای مجری ذی‌صلاح نیستند مانند اینکه پزشکان تجربی ادعای جراحی قلب بیمار کنند. اخیرا مشاهده شده است که در مرحله پایان کار نظام مهندسی یا شهرداری‌ها بیمه تضمین کیفیت ساخت را از مالک یا سازنده درخواست می‌کنند.


صدور چنین بیمه‌نامه‌هایی عملا قدم نهادن در جاده پر از دست‌انداز و تاریک است ولی شرکت‌های بیمه‌ای به علت تجاری بودنشان اقدام به فروش چنین بیمه‌نامه‌هایی در این مرحله می‌کنند که در زمان وقوع خسارت پرداخت خسارت، قطعا در هاله‌ای از ابهام خواهد بود یا شرکت بیمه‌گر چنین ریسکی را پذیرفته است، ولی با قیمتی که قطعا قیمت ساخت نخواهد بود و به همین دلیل خسارت دچار کم بیمگی و کاهش قابل توجهی از میزان جبران خسارت می‌شود. بدیهی است بیمه‌گر حق دارد در فرآیند ساخت ورود کرده و نسبت به تعیین ریسک و ارزشیابی ریسک اقدامات لازم را انجام دهد؛ موضوعی که در زمان پایان اجرای عملیات احداث ساختمان بسیار سخت بوده و عملا امکان‌پذیر نخواهد بود. پیشنهاد می‌شود در حوزه بیمه تضمین کیفیت ساخت جلساتی بین سازمان نظام مهندسی ساختمان، شهرداری، وزارت راه‌وشهرسازی و بیمه مرکزی تشکیل شود و شرایط عمومی و خصوصی و کلیه پارامترهای مرتبط با هر دو صنعت بررسی شود.


در ایران کلیه نمایندگی‌ها و کارگزاران خود را مشاور صدور بیمه‌نامه می‌دانند ولی وقتی با بیشتر آنها صحبت می‌کنید حتی از پارامترهای صدور بیمه‌های مهندسی کمترین اطلاعات را دارند. حتی همین سازمان‌ها نیز خودشان بعضا مشاور بیمه‌ای تخصصی ندارند که در مواقع خاص از مشورت آنها استفاده کنند. در حقیقت شرکت‌های کارگزار، نماینده‌ها ارزیاب‌های خسارت می‌توانند نقش مشاور بیمه‌ای را در بخش‌هایی از صنعت بیمه ایفا کنند. در حوزه مشاوران بیمه‌ای کمتر با افرادی مواجه می‌شویم که دارای دانش بیمه و صنعت ساختمان با هم باشند. در صورتی که اگر مشاوران با هردو صنعت آشنا باشند می‌توانند ارزیابی ریسک دقیقی را برای آن ساختمان داشته باشند و با شرکت‌های بیمه وارد چانه‌زنی در مبلغ بیمه‌نامه صادر شده شوند. افزایش ایمنی و کیفیت ساخت و فرهنگ‌سازی، موجب کاهش ریسک وقوع خسارت در ساختمان می‌شود. به همین دلیل شرکت‌هایی که نسبت به کنترل این موارد دقت نظر بیشتری داشته باشند قطعا با کاهش ابعاد خسارات بیشتری مواجه می‌شوند.