تقاضا: تغییر نوع محصولات مورد نیاز بازار از جمله عوامل بسیار مهم هر صنعتی است. صنعت پالایش نیز از این امر مستثنی نیست و در طول زمان متاثر از تغییرات تقاضا بوده است. یکی از موارد تغییر در تقاضای محصولات پالایشی، تغییر سبد فرآورده‌های مصرفی در جهان است. به‌عنوان مثال تقاضای فرآورده‌های سبک پالایشی با گذشت زمان افزایش یافته و سهم محصولاتی نظیر نفت کوره در سبد سوخت مصرفی کاهش یافته است. همچنین نیاز صنایع مختلف به محصولات جدید مانند انواع روغن و روان‌کننده باعث تغییر در سمت عرضه، یعنی صنعت پالایش می‌شود. کیفیت: با پیشرفت صنایع وابسته به فرآورده‌های پالایشی، نیاز آنها به سوخت با کیفیت افزایش یافته و سوخت‌های با مشخصات قبلی دیگر نمی‌تواند تقاضای آنها را برآورده کند. این مهم سبب به وجود آمدن فناوری‌های جدید در جهت بهبود کیفیت محصولات پالایشی شده است.

محیط زیست: افزایش آلودگی‌های ناشی از تولید و مصرف فرآورده‌های نفتی در سال‌های اخیر توجهات زیادی را به خود جلب کرده است به‌طوری‌که کشورهای مختلف برای کاهش این آلودگی‌ها دست به تصویب قوانین ملی و بین‌المللی در این حوزه زده‌اند. این قوانین باعث شده تا پالایشگاه‌ها هم در فرآیند تولید و هم در تثبیت مشخصات محصولات، مطابق قوانین زیست محیطی عمل کرده و از فناوری‌های جدید استفاده کنند.مجموع عوامل یادشده باعث شده است که صنعت پالایش از حالت ساده‌ای که در ابتدای قرن ۲۰ داشت به شکل پیچیده امروزی تبدیل شود. به‌کارگیری فناوری‌های مختلف در پالایشگاه‌ها نیز باعث شده تا صنعت پالایش جزو صنایع پیچیده و سطح بالا در جهان قرارگیرد. این میزان از فناوری و پیچیدگی خود عامل افزایش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و عملیاتی شده و در نهایت حاشیه سود صنعت پالایش را کاهش می‌دهد. از طرفی دیگر رویش سوخت‌های جایگزین نظیر گاز طبیعی و سوخت‌های زیستی، افزایش سطح بهره‌وری و ظهور فناوری‌های جدید در حوزه حمل و نقل باعث کاهش رشد تقاضای فرآورده‌های نفتی در جهان شده و قیمت نفت و فرآورده‌ها را کاهش داده و خواهد داد. افزایش هزینه‌های پالایش و کاهش قیمت ناشی از کم شدن تقاضا سبب افت حاشیه سود در صنعت پالایش شده است. شرکت‌های پالایشی مختلف در سراسر جهان واکنش‌های مختلفی به این روند نشان داده‌اند. به‌عنوان مثال انعقاد قراردادهای ادغام و تملک میان شرکت‌های پالایشی و پتروشیمی از آثار همین موضوع است. همچنین یکپارچه کردن و ادغام واحدهای پالایشی و پتروشمی در جهت کاهش هزینه‌ها و افزایش ارزش افزوده محصولات در راستای مقابله با کاهش حاشیه سود صنعت پالایش است.

با ادامه این روند انتظار می‌رود که رشد تقاضای فرآورده‌های نفتی در سال ۲۰۴۰ متوقف شده و از آنجا به بعد مصرف این محصولات کاهش یابد. از این زمان به بعد با کاهش تقاضای فرآورده‌های نفتی و افت قیمت آنها، همچنین با افزایش پیچیدگی و هزینه‌های ثابت و جاری در پالایشگاه‌ها، شرکت‌های پالایشی از بازار پالایش کنار رفته و تعداد رقبا روز به روز کمتر خواهد شد. از طرف دیگر نیاز به فرآورده‌های نفتی از سال ۲۰۴۰ با وجود کاهش مصرف مشهود آن هنوز پابرجا خواهد بود و این باعث می‌شود که کشورها برای تامین امنیت عرضه سوخت مورد نیازشان، خود وارد عمل شده و صنعت پالایش بیشتر رنگ و روی دولتی بگیرد. همچنین پس از ۲۰۴۰ تنها شرکت‌هایی می‌توانند در صنعت پالایش رقابت کنند که بتوانند برای افزایش حاشیه سود، هزینه‌های خود به‌خصوص هزینه خوراک را تعدیل کنند. از همین رو فقط شرکت‌های ملی نفت کشورهای نفتخیز و نیز شرکت‌های بین‌المللی نفتی که هم در حوزه بالادست و هم در حوزه پایین‌دست زنجیره ارزش نفت حضور دارند می‌توانند تا آخرین لحظه در بازار فرآورده‌های نفتی به رقابت پرداخته و ادامه حیات دهند. از طرفی با کاهش تقاضای نفت و فرآورده‌های آن، کشورهای نفتی به دنبال مشتری‌های قابل اعتماد برای نفت خام خود هستند.

بنابراین می‌توان انتظار همکاری بیشتر شرکت‌های فعال در بالادست و پایین‌دست صنعت نفت به‌خصوص در بخش‌های استخراج و پالایش را داشت. مشابه این اتفاق در ۴۰ سال گذشته در حوزه صنعت پتروشیمی رخ داده است به‌طوری‌که کشورهای ژاپن، منطقه اروپا و آمریکا در سال ۱۹۸۰ و در قیمت‌های پایین نفت مالکیت حدود ۷۶درصد صنعت پتروشیمی جهان را داشتند اما با گذشت زمان و افزایش قیمت نفت سهم آنها به ۳۷درصد کاهش یافته و سهم کشورهای دارای منابع نفت و گاز افزایش یافته است. در حال حاضر می‌توان ادعا کرد که آینده صنعت پالایش به‌خصوص پس از سال ۲۰۴۰ متعلق به شرکت‌های ملی نفت در کشورهای دارای مخازن نفت و گاز و شرکت‌های فعال در کل زنجیره ارزش نفت است. از همین رو   ایران که تا ده‌ها سال دیگر به منابع نفت دسترسی دارد باید خود را برای زمانی آماده کند که نه تنها تقاضای داخلی، بلکه تقاضاهای جهانی فرآورده‌های نفتی را تامین کند. این مهم نیاز به ایجاد زیرساخت‌ها و احداث پالایشگاه در داخل کشور و در سایر نقاط دنیا را دارد. همچنین رصد بازارهای جهانی و روندهای موجود در آن می‌تواند به تطابق توسعه صنعت پالایش کشور با نیازهای بین‌المللی کمک شایانی کند. این نگاه می‌تواند در حوزه حقوقی صنعت نفت نیز لحاظ شده و از انعقاد قراردادهایی که تسلط شرکت‌های بین‌المللی بر ذخایر نفت را به دنبال دارد، پیشگیری کند.

اخبار مرتبط