مژگان ثابت تیموری*
با توجه به اهمیت اقامتگاه برای تمامی تفرج‌کنندگان و اهالی سفر، ویژگی‌های یک اقامتگاه متناسب با هدف و قصد از سفر برای یک گروه طبیعت‌گردی و یا گردشگران انفرادی از اهمیت بسزایی برخوردار است. پس از یک روز پرتحرک برای بوم‌گردشگران، آنچه ارزشمند است استراحت در مکانی با درجه آسایش مناسب است.

هرچند که در طبیعت‌گردی، شاید به دید برخی از افراد، استراحت کردن در هر فضا و مکانی ممکن بوده و از درجه اهمیت کمی برخوردار باشد. اما تا زمانی‌که امکانات هست و تا زمانی‌که از مقصد، اطلاعات کافی داریم و از هزینه‌ها، شرایط اقامتگاه‌ها، امنیت منطقه موردنظر و توان تحمل و ویژگی‌های شخصیتی خود آگاه هستیم، انتخاب اقامتگاه می‌تواند، ادامه سفری جذاب و پرانرژی را فراهم نماید. در مجموع سه نوع اقامت می‌توان برشمرد. برای برخی تفرج‌کنندگان، اقامت شبانه یا به بیان دیگر اتراق در محلی که تنها بتواند خستگی و فرسودگی طول روز را از فرد بگیرد، کفایت کرده و این افراد هر گزینه‌ای را برای استراحت انتخاب می‌کنند. مهمترین این نوع اقامت، برپا کردن چادرهای مسافرتی در محل کمپ یا چادر زدن خارج از کمپ‌های تعریف‌شده است. در این نوع اقامت، انتخاب محل مناسب برپا کردن چادر و نوع چادر، بر اساس فصول مختلف و اقلیم‌های متنوع تغییر نموده و بهتر است افراد حرفه‌ای و آگاه، اقدام به بیتوته در مناطق خارج از کمپ نمایند. برخی شرایط برای همگان که اغلب از نحوه اقامت و شب‌مانی در طبیعت و چادر مطلع نیستند، معضلاتی به دنبال خواهد داشت که لذت یک سفر جذاب را از فرد خواهدگرفت.

نوع دوم، اقامت در هتل‌های مشخص‌شده در طول مسیر تفرج است که از ویژگی‌های عام‌تری برخوردار است و برای افرادی که تجربه‌های اول خود را دارند و یا کسانی‌که نیاز به استحمام و استراحت در یک فضای آرام و بدون دغدغه دارند، مناسب است و البته لازم به‌ذکر است که برای هرگروه و جنس و سنی، قابل بهره‌برداری است. البته در گروه‌های حرفه‌ای طبیعت‌گردی و در بازه‌های طولانی سفر نیز این اقامتگاه‌ها موارد استفاده دارد.

اما نوع سوم از اقامتگاه‌ها که مورد توجه اغلب بوم‌گردشگران است، اقامت در خانه‌های محلی است. در این نوع اقامتگاه‌ها که برپایه ارتقاء سطح زندگی افراد محلی و بومی ایجاد شده؛ آشنایی قبلی با زبان، فرهنگ محلی، احترام به ارزش‌های قومی و بومی صاحبان این اقامتگاه‌ها و در نهایت رعایت اخلاق حرفه‌ای بسیار ضروری است. اقامتگاه‌های محلی، معمولاً به دلیل ساختار بومی، سادگی، همگونی با طبیعت اطراف و آرامش حاکم بر آن مورد توجه است. البته برخی از این نوع اقامتگاه‌ها از امکانات محدود و حداقلی برای زندگی برخوردار هستند و باید شرایط و ویژگی‌های آن برای تفرج‌کنندگان ارائه شود. این اطلاع‌رسانی می‌تواند از طریق سایت‌های گردشگری و نیز از طریق راهنمایان بوم‌گردشگری، آژانس‌ها و بروشورها باشد. این نوع اقامتگاه‌ها معمولاً، خود به‌عنوان جاذبه گردشگری مطرح بوده و برخی بوم‌گردشگران برای بازدید از این بوم‌ها، اقدام به سفر می‌کنند. در این نوع اقامتگاه‌ها، سه نوع خدمات می‌تواند ارائه شود، نوع اول، اقامتگاه بوم سازگار بدون تسهیلات و وسیله است که معمولاً برای افرادی که از تجهیزات کافی و لازم برخوردارند مناسب است. در نوع دیگر این نوع اقامتگاه بومی، تجهیزات و تسهیلات بومی موجود است و بدون نیاز به استفاده از وسایل شخصی، می‌توان از شرایط بهره‌مندشد. در نوع سوم؛ کلیه امکانات رفاهی مانند سرویس‌های بهداشتی و استحمام، انواع خوراک محلی و اسباب استراحت فراهم بوده و صاحب خانه نیز در تمام مدت، به‌عنوان میزبان، شما را همراهی‌خواهدنمود. رعایت کدهای اخلاقی طبیعت‌گردی در این شرایط ضرورت و اهمیت بیشتری خواهدداشت تا شرایط پذیرش تفرج‌کنندگان توسط جامعه محلی، فراهم شده و تداوم یابد. در این نوع اقامتگاه‌ها، درخواست ارائه، صنایع دستی، انواع محصولات محلی و نیز خوراک‌های بومی؛ به‌عنوان یکی از اهداف مهم بوم‌گردشگری، که انتفاع جامعه محلی را به دنبال دارد، از اولویت‌های بوم‌گردشگری می‌باشد.

در ادامه این مبحث به اما و اگرهای ساختار خانه‌های محلی و اکوکمپ‌ها اشاره خواهدشد.

* عضوهیأت علمی گروه مدیریت و برنامه‌ریزی گردشگری، پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی