شهروند تکلیف‌مدار؛ محور توسعه اجتماعی پایتخت

سعید معیدفر
مشاور اجتماعی وزیر راه و شهرسازی　

آنچه می‌توان در مقطع زمانی حاضر از آن با عنوان مهم‌ترین چالش شهر تهران در حوزه توسعه فرهنگی و اجتماعی یاد کرد، معضل عدم شکل‌گیری هویت اجتماعی در شهر تهران است؛ تهران به‌واسطه این معضل هم‌اکنون به شهری متشکل از چند میلیون واحد مسکونی، چند میلیون اتومبیل و تعداد بی‌شماری از ادارات و سازمان‌ها و... تبدیل شده است؛ فراتر از عرصه‌های کالبدی، تهران فاقد هویت اجتماعی مشخص و یکپارچه است؛ تهران عرصه عمومی و اجتماعی ندارد، شهری نیست که درآن جامعه به معنای واقعی ایجاد شود؛ تهران جامعه شهری ندارد و در نتیجه شهروندان در این شهر با احساس بیگانگی دست و پنجه نرم می‌کنند.

نمود این وضعیت در عدم ایجاد حس مسوولیت اجتماعی در شهروندان و بی‌تفاوتی نسبت به شهر و مسائل آن در پایتخت موج می‌زند؛ تهران هم‌اکنون به شهری تبدیل شده است که در غیاب احساس مسوولیت اجتماعی در میان شهروندان به محل بهره‌کشی هرچه بیشتر افراد از شهر مبدل شده است؛ شهروندان به‌دنبال بهره‌برداری حداکثری از شهر، توان و ظرفیت آن هستند بدون آنکه در سطح وسیع و موثر در مورد مسائل شهر و چگونگی نقش آفرینی در حل مشکلات و مسائل آن کوشش کنند یا توجه نشان دهند. تهران هم‌اکنون بیش از آنکه عرصه زندگی اجتماعی باشد به عرصه زندگی مادی تبدیل شده و روحیات محله‌ای سابق از بین رفته‌ است. شهروندان هم‌اکنون خود را عضوی از این شهر نمی‌دانند، حس مشترکی در قبال یکدیگر ندارند و در چنین وضعیتی شاهد افزایش آسیب‌های محیطی و اجتماعی در شهر هستیم.

فقدان هویت محلی و اجتماعی هم‌اکنون در شهر تهران خود را به شکل عدم احساس مسوولیت نسبت به مسائل و مشکلات شهر نشان می‌دهد؛ ریشه این موضوع را می‌توان در غفلت از توسعه اجتماعی شهر تهران در برابر توسعه کالبدی سریع این شهر جست‌و‌جو کرد؛ طی سال‌های گذشته تاکنون تهران تنها به لحاظ کالبدی و عمرانی توسعه یافته است بی‌آنکه فعالیت‌های صورت گرفته در شهر نسبت به ایجاد حس هویت، مسوولیت و تکلیف مداری شهروندی نقش موثری داشته باشند؛ آنچه مسلم است اینکه شهردار جدید باید قطعا روی این مسائل تمرکز ویژه‌ای داشته باشد؛ شهردار نباید شهر را به مثابه زندانی تصور کند که خود مسوول رفع تمام مشکلات آن است؛ بلکه باید برای حل مشکلات با اندیشیدن راهکارهایی به‌منظور افزایش حس مشارکت، تعلق و مسوولیت شهروندان از توانایی آنها برای حل مسائل و مشکلات شهر استفاده کند.

برای توسعه فرهنگی و اجتماعی شهر تهران باید به تک‌تک افراد جامعه احساس مسوولیت و تعلق داده شود؛ انسجام اجتماعی ایجاد شود و بار دیگر شهر تهران بر مبنای مشارکت عمومی اداره شود؛ طی سال‌های اخیر تاکنون مدیران شهری همواره تلاش کرده‌اند به تنهایی و بدون مشارکت شهروندان به حل مسائل و معضلات شهری بپردازند این در حالی است که مداخله دادن شهروندان در مسائل و مشکلات شهری به مراتب خروجی بیشتر و مطلوب‌تری برای شهر، شهروندان و مجموعه مدیریت شهری در حل مشکلات و بحران‌ها خواهد داشت. بی‌تردید در مقطع زمانی فعلی، ایجاد فرصت برای مشارکت مدنی و جلب مشارکت مردم در محلات و مناطق شهر تهران به‌منظور ایجاد حس هویت و مسوولیت در برابر مسائل ومشکلات شهری مهم‌ترین ضرورت پیش‌روی شهردار جدید است؛ تربیت شهروندان تکلیف‌مدار، مسوولیت‌پذیر و از بین بردن حس بی‌تفاوتی در میان شهروندان از مهم‌ترین وجوه و الزامات توسعه اجتماعی شهر تهران محسوب می‌شود.