بورس یعنی چه؟
بورس بازاری برای انتقال پس‌اندازهای خرد و کلان است و سرمایه‌گذاری در این بازار، برخلاف سرمایه‌گذاری در سیستم بانکی درگیر «نرخ ثابت» و یا «زمان مشخص» نیست. در بورس لازم نیست نسبت به انباشت سرمایه در دوره‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت متعهد شوید، اما باید ریسک معاملات را به عنوان یک فاکتور مهم در نرخ سود لحاظ کنیم.
این ریسک در سیستم بانکی وجود ندارد اما پاداشی نیز بابت سرمایه‌گذاری جز نرخ مشخص سود دریافت نمی‌کنید. با آن که ریسک در بازار سرمایه جزو ذات بازار است، اما غیرقابل کنترل نیست. مطالعه درباره بازار، صنایع، بازدهی شرکت‌ها، زمان ورود و خروج به بازار و موارد دیگر کنترل ریسک‌های بازار را امکان پذیر خواهد کرد. اطلاع از اقتصاد کشور، درک درست از سیاست‌های دولت، تصمیمات شرکت‌ها و ... همگی در دامنه اطلاع‌رسانی معامله‌گر باید قرار گیرند تا ریسک سرمایه‌گذاری کاهش یابد.
معامله‌گری در بازار سهام ایران در خلال سال‌های اخیر که رونق قابل ملاحظه‌ای در این بازار رخ داده، به روندی تقلیدی تبدیل شده است. به این معنا که بازار و معامله‌گران دنباله روی روند غالب بازار شده‌اند و دلیل این موضوع نیز آن است که مطالعه در بازار کاهش یافته است. این در حالی است که معامله‌گران لازم است روی موضوعات مختلف از جمله قیمت سهم، بازدهی آن، نقدشوندگی سهام، نوع فعالیت شرکت منتشر کننده سهم، برنامه‌های توسعه‌ای شرکت، خوش نامی اعضای هیات‌مدیره و موضوعاتی از این قبیل که همگی مسائلی است که باید در مطالعه سهم مورد توجه قرار گیرند زوم کنند. اطلاعات شرکت‌ها نیز روی سایت سازمان بورس قرار دارد. خریدار سهم باید بداند چه عواملی روی متغیرهای اصلی سهام موثر است، به عنوان مثال اگر شرکت صادراتی است چه موضوعاتی بر قیمت سهام آن موثر است و این تاثیرات در اقتصاد واقعی به چه شکل توجیه می‌شوند؟ مواد اولیه مورد نیاز این صنعت یا شرکت به چه شکل و با چه شرایطی تامین می‌شود؟ قیمت در بازار تحت چه شرایطی تغییر می‌کند؟ همه این موضوعات ریسک سرمایه‌گذاری در بورس و سهام مورد نظر را کاهش می‌دهد.
روندهای بازار سهام اما نشان می‌دهد اکثر معامله‌گران بورس حرفه‌ای نیستند، البته آمار دقیقی از این موضوع در دست نیست، اما به راحتی با ضریب پایین نفوذ بورس در کشور که مبین نفوذ ۱۰ درصدی این بازار است اثبات نمی‌کند که بورس فراگیری داریم، اما بورس برای غیرحرفه ای‌های بازار نیز راه حل دارد. در این رابطه دو شاخص در بازار مطرح است، شاخص ۵۰ شرکت برتر و ۳۰ شرکت بزرگ بورس دو شاخص معتبر برای تصمیم‌گیری معامله‌گران است. به خصوص در رابطه با شاخص ۵۰ شرکت برتر، معامله‌گران قادر به انتخاب شرکت‌هایی که در بازار از وزن بالاتری برخوردارند خواهد بود. این در حالی است که اگر روند روزانه بورس و شرکت‌های برتر به صورت روزانه نیز مورد ارزیابی قرار گیرند نتیجه‌ای تقریبا یکسان کشف خواهد شد.
در این میان اما بازار سرمایه بازاری است که شرکت‌ها را تجهیز می‌کند و طبیعتا شرکت‌ها به دنبال جذب سرمایه‌ها می‌روند. خودنمایی شرکت‌ها برای جذب منابع نقدینگی باعث می‌شود همواره اطلاعات مورد نیاز خود را به روز کنند و در ضمن پیش بینی‌های خود را از سود هر سهم در اختیار معامله‌گران قرار دهند. سرمایه‌های خریداران سهام برای شرکت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است، چراکه قادر به تامین سرمایه‌های مورد نیاز آنها است. بر این اساس اعتبار شرکت‌ها در گروی جلب نظر سهامداران در بازار است و این موضوع ایجاب می‌کند صداقت در ارائه آمار و اطلاعات به عنوان یک اصل در نظر گرفته شود. این در حالی است که ابزار نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان یک ناظر اطمینان معامله‌گران را از صحت و سقم عملکرد شرکت‌ها افزایش می‌دهد. البته برخی مشکلات نیز در این زمینه وجود دارد که بسته شدن برخی نمادهای بورسی به دلیل تخلفات و بلوکه شدن سرمایه‌های سهامداران نمونه هایی از این عدم تعادل‌ها است.
اما چرا بورس می‌تواند جذاب باشد؟
سرمایه‌های خانوار هرچند خرد باشد در بورس قابل پذیرش است، حال آن که لااقل باید ۸۰۰ هزار تومان برای خرید یک سکه در اختیار داشته باشیم. البته این موضوع را نیز باید در نظر داشت که هرچه سهم بیشتری از سرمایه را در اختیار بازار قرار دهیم می‌تواند میزان بیشتری از سود را در اختیار سرمایه‌گذار قرار دهد و به این ترتیب مشارکت وی را نیز در بازار افزایش دهد.
در این رابطه سازمان بورس با انتشار جزوه‌ها و بروشورهایی مهمترین فواید سرمایه‌گذاری در بورس را به صورت زیر برشمرده است:
۱) مهمترین هدف هر فرد از سرمایه‌گذاری کسب درآمد است. سرمایه‌گذاری در بورس می‌تواند از دو راه این خواسته‌ را محقق سازد. نخست از طریق پرداخت سود ناشی از فعالیت کارخانه‌ها و شرکت‌ها بدین ترتیب که کارخانه‌ها یا شرکت‌هایی که سهامشان در بورس عرضه شده است بخشی از سودی را که از فروش کالاها و خدماتشان حاصل می‌شود بین سهامداران تقسیم می‌کنند. بدین ترتیب کسانی که با خرید سهام شرکت‌ها یا کارخانه‌های بورسی در این مراکز شریک شده‌اند از این طریق کسب درآمد می‌کنند. راه دوم کسب درآمد سهامداران بورس، ناشی از فعالیت‌های مفید و موثر مدیران شرکت‌های مربوطه است که باعث افزایش قیمت سهام شرکت‌ها می‌شود که این به معنی افزوده‌شدن بر دارایی سهامداران است.
۲) کسانی که در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند اگر به پولشان نیاز پیدا کنند بسیار سریع‌تر از بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های دیگر می‌توانند سهام خود را به پول نقد تبدیل کنند. برای این کار کافی است به اولین کارگزار بورس مراجعه کنند و فرم تقاضای فروش سهامشان را تحویل دهند. سهولت فروش سهام طوری است که حتی در سخت‌ترین شرایط هم، درصورتی که فرد سهام خود را اندکی کم‌تر از قیمت روز بازار ارائه کند، در کم‌ترین زمان سرمایه‌اش نقد خواهد شد. این در حالی است که بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های دیگر فاقد این ویژگی هستند.
۳) تصمیم‌گیری برای اداره‌ شرکت‌های پذیرفته شده در بورس با نظر صاحبان سرمایه انجام می‌پذیرد. افرادی که سهام شرکت‌های بورسی را خریداری می‌کنند مطابق قانون می‌توانند در مجامع شرکت مربوطه حضور پیدا کنند و با شنیدن گزارش فعالیت‌ها از گردش کار شرکت آگاه شوند و همچنین با حق رای خود نسبت به انتخاب هیات‌مدیره، طرح‌های مورد نظر و میزان سود تقسیمی به سهامداران شرکت اظهارنظر کنند. این مزیت شرکت‌های بورسی سبب شده است که سهامداران بتوانند هم از فعالیت‌های شرکت آگاه شوند و هم در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت داشته باشند.
۴) بورس مکانی بسیار امن برای سرمایه‌گذاری است. برای اثبات این مدعا کافی است به قانون حاکم بر بورس توجه کنیم. بورس براساس قانون بازار اوراق بهادار تاسیس شده است و مطابق آن فعالیت می‌کند. در قانون علاوه بر این که کلیه فعالیت‌های بورس مشخص شده است و هر نوع فعالیتی با اخذ مجوز قانونی صورت می‌گیرد یک نهاد ناظر به نام «سازمان بورس» نیز در نظر گرفته شده تا بر تمامی فعالیت‌هایی که انجام می‌شود نظارت کند. نکته دیگر این که شرکت‌های بورسی براساس قانون موظفند اطلاعات مجاز مربوط به خود را به طور مرتب در اختیار خریداران و فروشندگان قرار دهند. این کار باعث شفاف شدن بازار می‌شود و بدین ترتیب هر کس که اطلاعات لازم را برای خرید و فروش در اختیار داشته باشد می‌تواند با اطمینان اقدام به معامله کند. نتیجه اینکه، قانون حاکم بر بورس و سازوکارهای پیش‌بینی شده مکانی مطمئن برای سرمایه‌گذاری فراهم آورده است.
این موارد در حالی است که در بازارهای مسکن و سکه و حتی در سیستم بانکی بسیاری از موارد امنیتی بازار لحاظ نشده و شاهد این امر قفل شدن بازارهای مختلف در شرایط روانی است. با این حال روان بودن بازار سهام و حرکت سیال سرمایه‌گذاران در این بازار مزیتی است که می‌تواند در این شرایط به جذابیت بورس به عنوان مرکزی برای تعادل اقتصاد کشور بیفزاید؛ موضوعی که در بازارهای دیگر کمتر شاهد آنیم.