گفت‌وگوی «دنیای اقتصاد» با سخنگوی آتش‌نشانی درباره مسیر طی شده از «حریق» تا «ریزش»
چرا تخلیه پلاسکو ناموفق بود؟
حادثه حریق در ساختمان پلاسکو شاید اولین خبر حوادثی تهران در صبح‌گاه پنج‌شنبه، آخرین روز دی‌ماه بود که منتشر شد. در دقایق و حتی ساعات اولیه هیچ‌کس پیش‌بینی نمی‌کرد که این حریق به فروریختن غول ۱۷ طبقه پلاسکو که با دقت و ظرافت در یک کلاف از جنس تیرآهن پیچیده شده بود، منجر شود. جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران جزو معدود افرادی است که از دقایق اولیه وقوع آتش‌سوزی در ساختمان پلاسکو، در محل حضور داشته و با توجه به مسوولیت سخنگویی، در جریان تمام مراحل اطفای حریق و امدادرسانی پس از فروریزش ساختمان قرار دارد.
حادثه حریق در ساختمان پلاسکو شاید اولین خبر حوادثی تهران در صبح‌گاه پنج‌شنبه، آخرین روز دی‌ماه بود که منتشر شد. در دقایق و حتی ساعات اولیه هیچ‌کس پیش‌بینی نمی‌کرد که این حریق به فروریختن غول ۱۷ طبقه پلاسکو که با دقت و ظرافت در یک کلاف از جنس تیرآهن پیچیده شده بود، منجر شود. جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران جزو معدود افرادی است که از دقایق اولیه وقوع آتش‌سوزی در ساختمان پلاسکو، در محل حضور داشته و با توجه به مسوولیت سخنگویی، در جریان تمام مراحل اطفای حریق و امدادرسانی پس از فروریزش ساختمان قرار دارد. تصویر او در جریان حادثه پلاسکو به سبب اینکه یکی از مراجع رسمی اطلاع‌رسانی بود، این‌روزها برای هیچ‌یک از شهروندان و شاید هموطنان کل کشور ناآشنا نیست.
«دنیای اقتصاد» طی گفت‌وگو با این مقام مسوول ضمن قدردانی از تلاش‌های بی‌دریغ و خستگی‌ناپذیر آتش‌نشانان برای انجام ماموریت محوله به بهترین شکل ممکن، سوالاتی و شبهاتی که این روزها در فضای مجازی و اخبار رسمی و غیررسمی درباره چگونگی انجام ماموریت آتش‌نشان‌ها، نقص تجهیزات و مواردی از این دست بود را با او در میان گذاشت. پاسخ‌های ملکی به این پرسش‌ها قابل تامل است. او در این گفت‌وگو ضمن تشریح مراحل اطفای حریق از ابتدا تا زمان فروریختن ساختمان، به سوالاتی از قبیل اینکه آیا استفاده از هلی‌کوپتر نسبت به ابزارهای دیگر می‌توانست کارآمدی بیشتری داشته باشد؛ آیا حضور نیروهای آتش‌نشان داخل ساختمان پلاسکو در زمان ریزش، به معنای دستور تخلیه دیرهنگام نبوده است؛ چرا با وجود اینکه فروریزش قابل پیش‌بینی بود، هنوز بخشی از نیروهای آتش‌نشانی و شهروندان داخل ساختمان بوده‌اند؛ آیا نقش پیشگیری سازمان آتش‌نشانی در قبال ساختمان پلاسکو انجام شده بود و عبرت مهم این حادثه چه بوده است، پاسخ داد. مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
ضمن قدردانی از تلاش‌های ارزشمند شما و همه آتش‌نشانانی که در چند روز گذشته با تمام توان مشغول خدمت هستند، سوالاتی درباره چگونگی مداخله آتش‌نشانی از لحظه وقوع حریق اولیه در پلاسکو در افکار عمومی وجود دارد. برخی کارشناسان عنوان می‌کنند مداخله از داخل ساختمان در حریق وسیعی با ابعاد آنچه که صبح پنج‌شنبه در طبقه نهم پلاسکو رخ داد، اشتباه بوده و باید اطفای حریق از خارج ساختمان صورت می‌گرفت. بنابراین این امکان وجود داشت که حادثه به نحوی مدیریت شود که نیازی به ورود نیروهای آتش‌نشانی به داخل مهلکه نباشد.آتش‌نشانی تهران در وهله اول اطفا از خارج ساختمان را آغاز کرد و غیر از این هم نیست که در چنین حادثه‌ای اولویت با مهار آتش از خارج است تا از شعله‌های سرکش تا حدی کاسته شود. آتش‌نشانی با استفاده از چهار دستگاه نردبان از ابتدای صبح‌گاه کار خود را از دو ضلع مختلف پلاسکو آغاز کرد. البته همزمان نیروهایی به داخل ساختمان نیز نفوذ کردند و مشغول تخلیه ساختمان و مراحل اولیه اطفا نظیر لوله‌گذاری بودند.روزانه صدها نفر داخل ساختمان پلاسکو مشغول کار هستند و جمعیت زیادی به این ساختمان تردد می‌کنند. علت اصلی ورود نیروهای آتش‌نشانی به داخل ساختمان، تخلیه بوده و همین امر سبب شده آمار تلفات جانی فروریزش اندک باشد. اگر نیروهای آتش‌نشانی از ساعات اولیه حادثه نسبت به تخلیه ساختمان اقدام نمی‌کردند، شاید تلفات به بیش از ۳۰۰ تن می‌رسید.
برخی اعتقاد دارند در جریان امدادرسانی، زمانی که محل آتش‌سوزی بعد از مهار دوباره شعله‌ور می‌شود، به منزله هشدار جدی برای تخلیه فوری است. از این رو دستور تخلیه آتش‌نشان‌ها از داخل ساختمان باید قدری زودتر صادر می‌شد. این گزاره را تایید می‌کنید؟
این ادعا به هیچ وجه پایه علمی درستی ندارد. کسانی که این شبهه را مطرح می‌کنند، سررشته‌ای از نحوه مواجهه با حریق ندارند یا اینکه دست‌کم اطلاع کافی ندارند. زمانی که برای اطفای حریق یک انبار چوب اقدام می‌کنیم، از آنجاکه جنس چوب «درون‌سوز» است، ممکن است بعد از مهار آتش دوباره مشتعل شود. مخازن مواد نفتی و گازوییل نیز به همین شکل ممکن است دوباره و دوباره مشتعل شود. آیا آتش‌نشانان باید محل حادثه را ترک کنند و بگریزند؟منشاء شعله‌ور شدن مجدد بخشی از ساختمان پلاسکو این است که همه اجسام و مواد از جمله پارچه، یک نقطه شعله‌وری (Flash Over) دارند، به این معنا که اگر حرارت آنها تا حد مشخصی افزایش یابد، بدون اینکه شعله‌ای وجود داشته باشد، خود به خود مشتعل می‌شوند. در پلاسکو نیز این فرآیند سبب شعله‌ور شدن دوباره شده بود.
چه زمانی دستور تخلیه کامل آتش‌نشانان صادر شد؟
در ساختمان پلاسکو دو انفجار به فاصله کمتر از ۱۰ دقیقه رخ داد. من از حدود ۲۰ دقیقه بعد از زمان اعلام حریق در محل حادثه حضور داشتم. به محض وقوع انفجار اول، فرمانده عملیات دستور تخلیه را صادر کرد. نیروهای جوان آتش‌نشان با بدن‌های ورزیده قطعا می‌توانستند ظرف مدت سه دقیقه ساختمان را ترک کنند و خود را از مهلکه نجات دهند. اما آنچه موجب شد نتوانند به موقع ساختمان را تخلیه کنند، حضور برخی از کسبه در داخل ساختمان بود. آنها در حالی که از طریق راه‌پله از طبقات پایین می‌آمدند، همزمان تلاش می‌کردند مردم را هم به ترک ساختمان فرابخوانند. فریاد می‌زدند و از شهروندان می‌خواستند سریع‌تر محل را ترک کنند. این قضیه موجب از بین رفتن زمان آنها در وقت خروج از ساختمان شد چراکه هم‌نفس با مردم بودند، وگرنه قطعا می‌توانستند زودتر از اینها ساختمان را تخلیه کنند. شاهدان عینی عنوان می‌کنند که در وقت خروج در دقایق آخر، بعضا حتی با افرادی روبه‌رو شده بودند که تازه داشتند در مغازه خود را باز می‌کردند تا احتمالا اسناد و مدارکی را خارج کنند.
مگر جمعیت در ساعات اولیه صبح تخلیه نشده بود؟ چرا باز هم در دقایق پایانی عده‌ای داخل ساختمان بودند؟
در همان ساعات اولیه تخلیه کامل توسط نیروهای آتش‌نشانی صورت گرفته بود و نیروهای انتظامی حاضر در محل نیز به این فرآیند کمک کرده بودند. اما در ساختمان‌های بزرگ که درهای ورود متعدد در آنها وجود دارد، هنگام عملیات این مشکلات پیش می‌آید. مردم از دسترسی‌های مختلفی که می‌شناسند وارد ساختمان می‌شوند و به توصیه‌های آتش‌نشانی گوش نمی‌دهند. این قضیه نه‌تنها در پلاسکو، که در حوادث بسیاری رخ داده و عدم همکاری شهروندان مشکل‌ساز شده و به تلفات جانی انجامیده است. مردم بعضا نیروهای آتش‌نشانی را با خشونت هل می‌دهند و کنار می‌زنند تا به هر قیمتی شده وارد ساختمان شوند و دارایی‌های ذی‌قیمت احتمالی را خارج کنند. من در این فضا به آنها می‌گویم وظیفه حفظ جان شما بر عهده ماست اما آنها اغلب توجهی نمی‌کنند و با انگیزه جلوگیری از ضرر و زیان مالی، بعضا جان خود را از دست می‌دهند.به نظر می‌رسد زمانی که حریق تا حد زیادی مهار شده بود و خبری از شعله‌های وحشتناک نبود، عده‌ای از هر طریق که توانستند به داخل پلاسکو آمدند و در نتیجه معطلی برای خارج کردن همزمان این افراد، زمان از دست رفت و انفجار دوم رخ داد که به فروریختن کامل ساختمان منجر شد.
یکی از شبهات جدی این است که شاید اگر ناوگان هوایی برای مهار آتش در همان دقایق اولیه وارد عمل شده بود، آتش خیلی زودتر مهار می‌شد و در نتیجه، شبکه تیرآهن ساختمان به حدی داغ نمی‌شد که تاب وزن ساختمان را به کلی از دست بدهد. توضیح شما در این رابطه چیست؟
در اینکه تمام آتش‌نشانی‌های کشور از جمله آتش‌نشانی تهران به ناوگان هوایی نیاز دارند، هیچ شکی نیست. من و همکارانم هم تاکنون این موضوع را انکار نکرده‌ایم و حتی از مدتی قبل مطالعات مربوط به این امر در سازمان آتش‌نشانی تهران صورت گرفته است. اما در مورد پلاسکو معتقدم نبودن هلی‌کوپتر از بودنش بهتر بود. به‌طور کلی هلی‌کوپتر برای عملیات به فضا و عرصه باز نیاز دارد و از طرفی نمی‌تواند از حد مشخصی پایین‌تر بیاید، چراکه در این صورت پره‌های هلی‌کوپتر کوران هوای وسیعی ایجاد می‌کند که باعث شعله‌ور شدن آتش می‌شود. اگر هم بنا باشد از فاصله بالاتر آب را به‌صورت پودری در نقطه حریق تخلیه کند، تجربه ثابت کرده که با انحراف تخلیه می‌شود و اگر باد هم بوزد، این انحراف ممکن است تا ۲۰۰ متر باشد.
آتش‌نشانی تجربه استفاده از هلی‌کوپتر هلال احمر را در اطفای حریق یک انبار نفتی در جنوب تهران داشته است. هلی‌کوپتر دو سه نوبت آب آورد اما هر بار با انحراف آن را تخلیه کرد. این انبار حدود ۲۰ هزار مترمربع وسعت داشت و بخشی از آن طعمه حریق شده بود، بنابراین فضای کافی برای عملیات وجود داشت اما با توجه به اینکه ناچار باید از فاصله هزار متری آب را تخلیه می‌کرد، چندان فایده نداشت. از طرفی در تهران نزدیک‌ترین مکان برای اینکه بتوان آب مورد نیاز برای پر کردن مخزن هلی‌کوپتر را تامین کرد، دریاچه شهدای خلیج فارس (چیتگر) است. هر بار که این رفت‌وآمد تا محل حریق صورت گیرد، دست‌کم ۱۵ تا ۲۰ دقیقه زمان می‌برد. از طرفی با وزش یک نسیم، نتیجه لازم حاصل نمی‌شود. این مختصات البته در مورد جنگل‌های شمال متفاوت است و به همین خاطر در اطفای حریق این جنگل‌ها همواره از هلی‌کوپتر استفاده می‌شود چراکه فضای کافی برای عملیات وجود دارد. این در حالی است که در داخل بافت متراکم شهری که عرض موضع آتش‌گرفته حتی اگر ساختمانی در حد پلاسکو باشد، حداکثر چند ۱۰ متر است، استفاده از هلی‌کوپتر با توجه به ملاحظات ذکر شده اغلب غیرممکن بوده و حتی ممکن است خساراتی به بناهای مجاور وارد کند.
شما از ارسال 14 نامه اخطار بابت وضعیت ناایمن ساختمان پلاسکو خبر داده‌اید، اما آیا برای پیشگیری از حریق هم که در اساسنامه سازمان آتش‌نشانی این موضوع به‌عنوان بخشی از مسوولیت شما مورد تاکید قرار گرفته است، اقدامی انجام داده‌اید؟
اینکه چند نوبت نامه اخطار ارسال شده نشان می‌دهد آتش‌نشانی فراتر از یک تذکر صرف عمل کرده است. تنها در طول سه سال اخیر ۱۰ تذکر مکتوب به هیات مدیره ساختمان پلاسکو ارسال شد و حتی در یکی از این اخطارها صراحتا به موضوع ضرورت توقف بهره‌برداری از ساختمان اشاره شده است. تعدد اخطارها نشان می‌دهد احساس مسوولیت آتش‌نشانی نسبت به موضوع تا چه اندازه بالا است.
این حادثه قطعا به نقطه عطفی در تاریخ شهر تهران تبدیل می‌شود و انتظار این است که رفتار و عملکرد قبل و بعد از این حادثه هم در مدیریت شهری و هم در بین شهروندان متفاوت باشد. توصیه شما بعد از این تجربه تلخ چیست و برای جلوگیری از تکرار این حوادث چه باید کرد؟
پیش و بیش از هر چیز از شهروندان می‌خواهم توصیه‌های ایمنی آتش‌نشانی را جدی بگیرند. اگر نیروهای آتش‌نشانی دستور تخلیه می‌دهند یا هر درخواست دیگری دارند، به آن عمل کنند و بدانند که این رفتار قطعا به نفع خود آنها است. همه این توصیه‌ها بر اساس تخصص و تجربه است. در جریان حادثه پلاسکو، کپسول و تجهیزات اطفای حریق که توسط سازمان آتش‌نشانی به واحدهای صنفی تحویل شده بود، نصب و در جای مناسب تعبیه نشده بود و این یکی از مشکلات بود. از سوی دیگر راه‌پله‌های پلاسکو مملو از اجناسی بود که روی هم تلنبار شده بود. زمانی که برق ساختمان قطع شده بود و کسبه در طبقات ناچار شده بودند از راه‌پله این ساختمان ۱۷ طبقه استفاده کنند، تازه متوجه شده بودند که وضعیت راه‌پله چقدر نامناسب است. اغلب آنها ماه‌های پیاپی از راه‌پله استفاده نمی‌کنند و در نتیجه کسبه در هر طبقه از این فضا برای انبار کردن اجناس مازاد خود استفاده می‌کنند که هنگام وقوع بحران، تخلیه را با مشکل روبه‌رو می‌کند. حتی برخی از شاغلان در پلاسکو نیز که خوشبختانه به موقع ساختمان را ترک کرده‌اند، از مواجهه با وضعیت راه‌پله‌ها و اینکه تقریبا تا ارتفاع نزدیک به سقف، اجناس تلنبار شده بود، حیرت کرده بودند. در این شرایط طبیعی است که ترک ساختمان نیازمند زمان بیشتری است. بی‌توجهی به توصیه‌های ایمنی ممکن است فجایع جبران‌ناپذیری به بار بیاورد. شما شبهاتی مطرح کردید و من پاسخ دادم. اما چه کسی قرار است به این موارد که در از دست دادن جان همکاران و هموطنانمان نقش داشته است، پاسخ دهد؟ انبارداری اجناس در پلاسکو کاملا اشتباه و ناایمن بوده است. برخی کسبه حتی در سقف کاذب که نیم‌متر با سقف ساختمان فاصله دارد و مملو از تاسیسات برقی و سیم‌کشی است، اجناس خود را که به سادگی هم قابل اشتعال است، دپو کرده بودند! آن هم با وجود سیم‌کشی‌های نامناسب و بسیار پرحرارت این ساختمان.در هر صورت امیدوارم این اتفاق با همه تلخی‌هایش سبب شود مردم از این به بعد و در صورت وقوع حوادث مشابه، به نیروهای خدمت‌گذار خود در سازمان آتش‌نشانی بیشتر اعتماد و به اخطارهای آنها توجه کنند.
ارسال نظر