ساختمان‌های ضدحریق؛ چگونه؟

مبحث «سوم» مقررات ملی ساختمان به‌عنوان مجموعه‌ای از ضوابط فنی، اجرایی، حقوقی لازم‌الاجرا در طراحی، نظارت و اجرای عملیات ساخت‌و‌ساز و حتی تغییر کاربری و بهره‌برداری از ساختمان، یکسری دستورالعمل‌های مشخص برای محافظت ساختمان‌ها در برابر حریق، پیش روی سازنده‌ها، مالکان و بهره‌برداران ساختمان‌های مختلف قرار داده است.

در این مبحث، به‌صورت جداگانه، ضوابط ویژه برای ساختمان‌های تجاری تعیین شده است تا در صورت بروز آتش‌سوزی، ساختمان با کمترین خسارت روبه‌رو شود. عمده این ضوابط به مباحث راه‌های خروجی در ساختمان‌های تجاری و فعالیت‌های صنفی مربوط است.مطابق این ضوابط راه‌های خروج در تصرف‌های کسبی یا تجاری باید به گونه‌ای باشد که در ساختمان‌های بیش از یک طبقه با این نوع فعالیت‌ها، تمام پلکان یا شیب‌راه‌های داخلی که به‌عنوان راه خروج استفاده می‌شوند باید دوربندی شوند. در فروشگاه‌ها مجموع ظرفیت خروج‌های طبقه همکف باید برابر ظرفیت لازم برای بار متصرف این طبقه به اضافه مجموع ظرفیت‌های مقرر شده برای پلکان‌ها و شیب‌راه‌های منتهی به طبقه همکف در نظر گرفته شود.

در ساختمان‌هایی که فعالیت اقتصادی و تجاری -کسب و کار- در آنها صورت می‌گیرد هر طبقه و هر بخش از هر طبقه از جمله طبقات زیر همکف باید حداقل دو خروج دور از هم داشته باشد. در فروشگاه‌های یک طبقه با مساحت خالص حداکثر ۲۸۰ متر مربع چنانچه طول دسترس خروج حداکثر ۲۳ متر باشد داشتن یک خروجی مجاز خواهد بود و در مواردی که تمام این طبقه با شبکه بارنده خودکار تایید شده محافظت شود، این طول می‌تواند به حداکثر ۳۰ متر افزایش یابد. در فروشگاه‌ها حداقل عرض مفید راهروهای منجر به خروج‌ها، باید معادل عرض خروج‌ها بوده و از ۹/ ۰ متر کمتر نباشد.در فروشگاه‌های بیش از ۳ طبقه، همچنین در فروشگاه‌های با مساحت خالص بیش از ۲۸۰ مترمربع تامین حداقل یک راه ارتباطی که مستقیم به یک خروجی منجر شود، در هر طبقه ضروری خواهد بود.عرض این راه نباید از ۵/ ۱ متر کمتر در نظر گرفته شود.

آنچه در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان درباره نحوه طراحی و ساخت ساختمان‌های تجاری بزرگ تعیین شده است می‌تواند در طرحی که وزارت کشور با دستور رئیس‌جمهور باید برای شناسایی ساختمان‌های پرخطر پایتخت به اجرا دربیاورد، به‌عنوان یک معیار مورد استفاده قرار بگیرد. در این مبحث، تاکید شده است: در فروشگاه‌های بزرگ حداقل نیمی از خروجی‌ها باید موقعیتی داشته باشند که برای دسترسی به آنها نیازی به عبور از میان راهروهای کنترل و پرداخت بهای اجناس نباشد و به هر حال هیچ عاملی نباید راه‌های دسترسی به خروجی‌ها را مانع شود. در این نوع ساختمان‌ها تمام راه‌های خروج باید دارای روشنایی کافی و علایم مناسب راهنما باشد. همچنین این بناها باید به روشنایی اضطراری مجهز باشد.

در ساختمان‌های صنعتی پرخطر نیز باید تدابیر فنی و مهندسی کافی برای تهویه دود و حرارت اتخاذ شده باشد، به نحوی که در صورت بروز حریق، در تمام طول مسیرهای خروجی محدوده‌ای به ارتفاع حداقل ۸/ ۱ متر از کف بنا از آتش و دود مصون بماند تا متصرفان بتوانند به راحتی خود را به درهای خروجی امن برسانند. در این مبحث همچنین ضوابطی برای ساختمان‌های بلندمرتبه تعیین شده است. بر اساس ضوابط این مقررات، هر بنایی که فاصله قائم بین تراز کف بالاترین طبقه ساختمان تا تراز مناسب‌ترین سطح قابل دسترسی برای خودروهای آتش‌نشانی، از ۲۳ متر بیشتر باشد ساختمان بلند محسوب شده که باید تابع ضوابط ویژه باشد. در ساختمان‌های بلند برای هر طبقه یا هر بخش از یک طبقه تامین حداقل دو خروجی مجزا و تا حد امکان دور از هم، الزامی است.

در مواردی که چند خروج مقرر شود موقعیت راه‌های خروجی باید به گونه‌ای باشد که برای دسترسی به هر خروجی، راهی مجزا و در جهتی جداگانه فراهم شود. البته در ابتدای دسترسی خروجی‌ها از هر نقطه، مسیر مشترک به طول حداکثر ۱۵ متر مجاز است. در ساختمان‌های بلند راه‌های خروج باید به روشنایی کافی مجهز باشد. نکته مهم‌تر آنکه، همه ساختمان‌های بلند باید توسط شبکه بارنده خودکار (شبکه بارنده آب) تایید شده، مجهز به سیستم‌های نظارت الکتریکی محافظت شوند. این شبکه‌ها باید مطابق روش‌های استاندارد،‌ نصب شده و در هر طبقه دارای شیر کنترل و وسایل کنترل جریان آب باشند.در ساختمان‌های بلند، علاوه بر شبکه هشدار حریق، نصب شبکه اعلام حریق نیز ضروری است.

تمام ساختمان‌های بلند باید به منظور استفاده ماموران آتش‌نشانی و نجات، دارای سیستم کنترل ارتباط تلفنی دو سویه باشند و این سیستم بین ایستگاه مرکزی کنترل و اتاقک هر آسانسور و تمام طبقاتی که توسط پلکان خروج به هم مربوط می‌شوند ارتباط برقرار کند.هر ساختمان باید به مولد نیروی برق دوم که همواره آماده استفاده است و حداقل یکی از آسانسورها را برای ماموران آتش‌نشانی در هنگام حریق قابل استفاده می‌نماید، مجهز باشد. همچنین تمام ساختمان‌های بلند باید دارای یک ایستگاه کنترل مرکزی در یک اتاق که محل آن را سازمان آتش‌نشانی تعیین می‌کند، باشند. در این ایستگاه باید بتوان به کمک نشانگرهای الکترونیک همه تجهیزات و تاسیسات ارتباطی، حفاظتی، ایمنی و مخابراتی موجود در بنا را به درستی کنترل کرد.

در کاربری‌های تجمعی،‌ آموزشی، تجاری، درمانی، ساختمان‌های بلند و... مقام قانونی مسوول با توجه به شرایط طراحی، ترکیب و تعداد و نوع متصرفین و بار خطر و دسترسی نیروهای آتش‌نشانی می‌تواند طراحی و ایجاد فضای امن در طبقات مختلف ساختمان را با استناد به استانداردهای معتبر بین‌المللی تعیین کند. در حال حاضر این سوال در جامعه کارشناسی شهرسازی و همچنین عموم مردم شهر تهران درباره حادثه پلاسکو مطرح است که طی سال‌های اخیر، ساخت و سازهای بلند و همچنین ساخت و سازهایی که ماحصل آن به احداث مجتمع‌های تجاری چند منظوره منتهی شده است، تا چه حد با ضوابط مبحث سوم مقررات ملی ساختمان انطباق داشته است؟

از سوی دیگر، ساختمان‌های قدیمی که طی سال‌های اخیر تغییر کاربری پیدا کرده‌اند و برخی از آنها در بافت فرسوده شهر، به فعالیت‌های مستعد آتش تبدیل شده‌ است، بهره‌برداران آنها تا چه میزان ضوابط ایمنی در برابر حریق را رعایت کرده‌اند؟ پاسخ این پرسش‌ها می‌تواند سرنوشت پایتخت در برابر تهدید سوم -ساختمان‌های ناایمن و مستعد حریق- را روشن کند و به پیشگیری از تکرار فجایع مشابه آنچه در پلاسکو رخ داد، منجر شود. گفتنی است در حادثه پلاسکو، نیمه خالی بودن ساختمان در ابتدای ساعت کاری صبح، مانع افزایش حجم تلفات انسانی شد.