دنیای اقتصاد بررسی می کند
امید به پایان فرار مالیاتی
۱۰۰هزار میلیارد فرار مالیاتی دریک سال
خردادماه برای صاحبان مشاغل فصل ارائه اظهارنامه‌های مالیاتی است. در دوران کرونا مهلت ارائه اظهارنامه‌ها هرسال تمدید می‌شد و امسال نیز وزارت امور اقتصادی و دارایی به ستاد مقابله با بیماری کرونا پیشنهاد داد این مهلت تا پانزدهم تیرماه تمدید شود.
اما آنچه قابل‌تأمل است میزان استقبال افراد برای مشارکت در این جریان است .
بر طبق گزارش‌ها موجود از سال گذشته طبق محاسبات سازمان امور مالیاتی میزان فرار مالیاتی ۱۰۰ هزار میلیارد تومان بوده که ۵۰ هزار میلیارد تومان آن مربوط به فرار مالیاتی و ۵۰ هزار میلیارد تومان دیگر به اجتناب مالیاتی مربوط می‌شود.
واقعیت آن است با توجه به آمار فرار مالیاتی در ایران بر اساس گزارش‌ها به‌دست‌آمده سالانه حدود ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار میلیارد تومان، به‌واسطه فرار مالیاتی از درآمدهای دولت کاسته می‌شود.
اقدامی که عمدی و هدفمند توسط یک فرد یا سازمان برای عدم پرداخت مالیات تعیین‌شده‌ای که برای آن‌ها انجام می‌گیرد .و ازآنجا‌که سرپیچی از پرداخت مالیات، امری غیرقانونی است و جرم محسوب می‌شود، افرادی که مرتکب آن می‌شوند مجرم محسوب شده و مشمول مجازات می‌شوند.
تاریخچه اخذ مالیات در ایران نشان می‌دهد که افراد و صاحبان کسب‌وکار در کشور ما اغلب دیدگاه مثبتی به پرداخت مالیات نداشته‌اند.
و البته با توجه به عدم تمایل افراد به مالیات دهی در راستای مبارزه با فرار مالیاتی، در سال ۱۳۴۵ برای نخستین بار قانون «مالیات‌های مستقیم» وضع شد که در طول سال‌های متمادی بارها مورد اصلاح و بازنگری قرارگرفته شده است.
در آخرین اصلاحیه این قانون در سال ۱۳۹۴، برای افراد حقیقی و حقوقی که متهم به فرار مالیاتی هستند، مجازات کیفری و حقوقی در نظر گرفته شد. که یکی از مهم‌ترین مواد قانونی در جرم‌گیری فرار مالیاتی مربوط به ماده ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم است که بر این اساس، «هر شخص حقیقی یا حقوقی که به‌موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال( اعلام وصول مالیات) مالیات مؤدیان دیگر است در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسوولیت تضامنی که با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت مشمول جریمه‌ای معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت‌نشده خواهد بود.» بر اساس تبصره یک این ماده ۱۹۹ قانون، حتی برای متخلفان دولتی نیز مجازات پیش‌بینی‌شده و آمده است: در مواردی که مکلفین به کسر مالیات، وزارتخانه، شرکت یا مؤسسه دولتی یا شهرداری باشد مسوولین امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند بود.
چه‌بسا باوجود چنین مجازاتی ، بازهم به‌طور فراوان ،شاهد چنین پدیده‌ای هستیم به‌ویژه در این روزها که اغلب فعالان اقتصادی با توجیهاتی مانند رکود و کسادی ناشی از کرونا ،پرداخت مالیات را نوعی فشار دانسته و فرار از آن را عادی و غیرقابل‌انکار می‌پندارند.
مالیات پاک‌ترین و پایدارترین درآمد دولت
اما در اصفهان چه خبر است؟ آیا مردم این دیار در پرداخت مالیات خود همکاری لازم رادارند؟
سال گذشته بود که از سوی مسوولان سازمان مالیاتی استان خبر رسید فرار مالیاتی در استان اصفهان، افزون بر ۱۰ هزار میلیارد ریال است، که بیشترین آن از طریق فاکتور سازی و تشکیل شرکت‌های کاغذی انجام می‌شود و اختلال در نظم اقتصادی را به دنبال دارد.
شرکت‌های که دفتر کار ندارند، تنها یک حساب بانکی داشته، در فعالیت‌های اقتصادی اثری ندارند و اقدام به سندسازی برای فرار از مالیات می‌کنند همچنین از افراد ضعیف و کم‌بضاعت جامعه درراه اندازی آن‌ها استفاده می‌شود.
مزیکی مدیرکل امور مالیاتی استان اصفهان نیز در خصوص درآمدهای مالیاتی اصناف اصفهان می‌گوید :حدود پنج درصد مالیات کشور توسط استان اصفهان پرداخت می‌شود.و می‌افزاید: حدود ۶۰ درصد از مالیات استان توسط اشخاص حقوقی، پنج درصد مشاغل و ۱۳ درصد از مالیات‌ها توسط حقوق‌بگیران پرداخت می‌شود. حدود ۲۰ درصد فعالان اقتصادی نیز عوارض مالیات ارزش‌افزوده را پرداخت می‌کنند. عوارض ارزش‌افزوده و آلایندگی سال ۱۴۰۰ که میان شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و فرمانداری‌ها توزیع شد، ۴,۶۰۰ میلیارد تومان بوده است.
به گفته این مسوول درصد وصول مالیات در کشور ما نسبت به GDP بسیار پایین و در حدود هشت درصد آن است؛ درحالی‌که این میزان در سایر کشورها بیش از ۱۳ درصد است.
مزیکی اظهار می‌کند: مباحث مالیاتی به آموزش‌های بیشتری نیاز دارد. باید از همه ظرفیت‌ها استفاده کرد و رویکرد جدید دولت به مالیات را به افراد آموخت. پاک‌ترین و پایدارترین درآمد دولت، مالیات ستانی و جلوگیری از فرارهای مالیاتی است.
وی تأکید می‌کند: برای افزایش درآمدهای مالیاتی نیز بهترین روش همان ساماندهی حساب‌ها و شناسایی فرارهای مالیاتی است. حساب‌های اجاره‌ای و سایر روش‌های فرار مالیاتی باید شناسایی شود. برخی افراد گردش‌های مالی قابل‌توجهی داشته و پرونده مالیاتی آن‌ها هنوز تشکیل نشده است که باید از آن‌ها مالیات اخذ شود.
مدیرکل امور مالیاتی استان اصفهان تصریح می‌کند: نظام مالیاتی باید بسته‌ها و روش‌های تولید اطلاعات را اصلاح کند. بهترین گزینه برای تحقق عدالت مالیاتی داشتن اطلاعات صحیح و پالایش‌شده است.
وی خاطرنشان می‌کند: تغییر همواره با مشکلاتی مواجه است. اتحادیه‌ها، اتاق اصناف و دیگر مراجع باید تغییرات قانونی را بیاموزند. اگر اصناف به وظایف خود آشنا شوند برای ارائه اظهارنامه مالیاتی و تمکین در برابر مالیات پیش‌قدم خواهند شد.
دلایل فرار مالیاتی مشخص شود
همان‌گونه که اشاره شد از مهم‌ترین ابزار مالی دولت برای تأمین خدمات رفاهی و اجتماعی عمومی مالیات است و پرداخت به‌موقع آن‌ها می‌تواند تاثیرقابل توجهی بر بهبود جریان‌های اقتصادی و رفاهی جامعه داشته باشد. اما موضوع موردبحث عدم تمایل افراد یک جامعه به پرداخت آن و یا به عبارتی گریز مالیاتی است.
گفتنی است که هیچ‌گونه تخمین دقیقی از میزان فرار مالیاتی در همه کشورها وجود ندارد زیرا تمایل مردم در کشورها مختلف نسبت به این جریان متفاوت و مقدار آن از یک کشور به کشور دیگر، متغیر است؛فقط آنچه لازم است دولت‌ها به آن توجه داشته باشند کشف دلایل اصلی مقابله با مالیات دهی است قطعاً بررسی این علل و تلاش در جهت رفع آن ،تأثیری قابل‌قبول در بهبود جریان مالیات دهی خواهد داشت.
به‌این‌ترتیب لازم است بررسی‌های دقیقی انجام پذیرد تا دلایل وفور چنین جرمی در کشور ما مشخص شود اینکه بنا بر چه دلایلی پدیده فرار مالیاتی در جوامع شکل می‌گیرد.
بنا به گفته کارشناسان مجموعه‌ای از دلایل مختلف از سطح تحصیلات پایین افراد گرفته تا ساده نبودن قوانین مالیاتی ،فشار بالای مالیات، عدم درک مالیات‌دهندگان از تأثیر مالیات بر توسعه کشور ،بدبینی بخشی از فراریان از مالیات به دولت ، نبود قوانین حمایتی مناسب از کسب‌وکارهای کوچک ،عدم فرهنگ‌سازی درست و فقدان وجود نظام پاداش مناسب هرکدام می‌توانند در فرار مالیاتی نقش بسزایی داشته باشند. و البته میزان تأثیر آن‌ها در هر کشوری هم متفاوت است.
همچنین بر اساس گزارش مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی ایران ازجمله این عوامل می‌توان به عدم تنوع پایه‌های مالیاتی و ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی، وجود معافیت‌های مالیاتی وسیع و متنوع، تعدد، پیچیدگی و ابهام در قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی، افزایش فساد و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد، عدم اعتماد مردم به کارایی و اثربخشی دولت، فرهنگ مالیاتی ضعیف، فقدان نظام جامع اطلاعات مالیاتی، مشکلات ساختار اقتصادی اشاره کرد.
اما در میان همه دلایل آنچه به نظر می‌رسد عمده‌تر واصلی‌تر از همه برای فرار مالیاتی باشد و رفع آن باعث تشویق افراد به پرداخت به‌موقع مالیات‌های تعیین‌شده خواهد بود شفاف‌سازی گزارش‌ها درباره محل خرج مالیات‌ها است.
به این معنا که مالیات‌دهندگان و مدیران بتوانند به اطلاعات موجود درباره سیستم مالیاتی و نحوه استفاده از درآمدهای مالیاتی دسترسی و نظارت داشته باشند.
زیرا در یک سیستم شفاف مالیاتی، میزان مالیات پرداخت‌شده توسط مالیات‌دهندگان و اینکه صرف چه اموری می‌شود مشخص می‌شود.
با این اوصاف شفاف‌سازی ابزار بسیار مهمی برای کاهش فساد مالی و روشی برای ارتقاء اعتماد و همکاری بین دولت و شهروندان آن تلقی می‌شود.
اما مشکل دیگری که در بحث مالیات‌ها، وجود دارد و باعث راه فراری برای مشمولان مالیاتی به‌خصوص در طی این سال‌های اخیر شده است به حجم بزرگ اقتصاد غیررسمی و زیرزمینی کشور بازمی‌گردد .بازار سیاه که بخش عمده‌ای از اقتصاد ایران را در برگرفته، باقدرت و شدت زیادی در حال فعالیت است و مالیاتی نمی‌پردازد. این‌گونه که طبق آمارهای رسمی حدود میلیاردها دلار درآمد از طریق قاچاق ایجاد می‌شود. راه درآمدی که بسیاری از مردم از طریق آن ارتزاق می‌کنند و البته تعدادشان کم نیست آن گروهی که با استفاده این روش ،بدون پرداخت هیچ مالیاتی از خدمات عمومی دولت بهره ببرند.
و درنهایت شاید مهم‌ترین دلیل برای اجتناب از مالیات دهی ضعف فرهنگی مردم است که مالیات را به‌عنوان یک وظیفه شهروندی نپذیرفته و همواره درصدد دور زدن پرداخت آن هستند. این موضوع شاید به ریشه‌های تاریخی ما و شاید به دوران معاصر و عدم اعتماد مردم به دولت‌ها بازگردد، اما قطعاً به بسترسازی درازمدت فرهنگی و اقتصادی نیاز دارد.
چه باید انجام گیرد ؟
واضح آنکه باوجود مشخص شدن دلایل اصلی فرار مالیاتی سؤال آن است چگونه می‌توان از این پدیده ممانعت کرد و عدالت مالیاتی را به وجود آورد؟
موضوعی مهم که البته هرکدام از مسوولان و کارشناسان نیز در رابطه با آن اظهاراتی ارائه داده‌اند .
در همین راستا اواخر سال گذشته سازمان برنامه‌وبودجه اعلام کرد دولت برای مقابله فرار مالیاتی برنامه مفصلی دارد.
توضیح آنکه دولت با حل مشکلی که در دولت قبل، سال‌ها روی زمین‌مانده بود، یعنی اتصال سامانه‌های دستگاه‌ها به یکدیگر گام مهمی در راستای مقابله با فرار مالیاتی برداشته است. همچنین تعریف پایه‌های جدید مالیاتی هم از دیگر برنامه‌های دولت است که به عادلانه شدن مالیات، کمک شایانی خواهد کرد.
به عبارتی قرار نیست بار رشد ۴۰ درصدی مالیات روی شانه تولید یا کارگر و کارمند باشد؛ دولت هم به فرار مالیاتی، هم به افزایش پایه‌های مالیاتی و هم مالیات از اقشار مرفه، توجه ویژه‌ای کرده است.
همچنین مشاور مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به فرار مالیاتی بیش از ١٠٠هزار میلیارد تومان طی یک دوره مالیاتی در ایران، راهکار اصلی مقابله با فرار مالیاتی را تکمیل بانک‌های اطلاعاتی سازمان امور مالیاتی اعلام کرد و لزوم همکاری سازمان‌های مختلف را خواستار شد.
احمد غفار زاده می‌گوید : میزان فرار مالیاتی در کشورهای مختلف متفاوت است که این رقم در ایران از سایر کشورها به‌مراتب بالاتر گزارش می‌شود.
عضو کارگروه اصلاح قوانین مالیاتی اظهارمی کند: برای مقابله با فرار مالیاتی و تشخیص مالیات عادلانه و واقعی در گام نخست باید سازمان امور مالیاتی، دسترسی کامل به اطلاعات فعالیت‌های اقتصادی داشته باشد که این امر مستلزم آن است بانک‌های اطلاعاتی سازمان امور مالیاتی تکمیل و سامانه مودیان راه‌اندازی شود.
فرهنگ‌سازی شاه‌کلید تغییر رفتار مالیاتی است
اما رسول خیری کارشناس مالی در رابطه با راهکارهای ممانعت از گریز مالیاتی به دنیای اقتصاد می‌گوید:باوجودآنکه نظام پرداخت مالیات در همه کشورها به‌نوعی برقرار و از واجب‌ترین است اما مردم برخی از این کشورها مانند ایران از چنین قانونی فراری هستند که دلایل زیادی برای آن وجود دارد.
وی تصریح می‌کند: پس از شناسایی عوامل این گریز ، باید قوانینی که دارای ضمانت اجرایی قوی در جهت برخورد با مجرمان است وجود داشته باشد و راهکار اجرایی دیگر هم آنکه برای استقبال مردم یک جامعه نسبت به پرداخت مالیات ،در برابر مجازاتی که برای عدم پرداخت مالیات تعیین می‌شود مشوق‌ها و معافیت‌هایی هم برای آن دسته از افراد که پرداخت‌کننده به‌موقع مالیات هستند تعیین شود.
وی تأکید می‌کند: بنابراین ترکیبی از تنبیه و تشویق برای درامدهای مالیات ضروری است و البته پرداخت پاداش بسیار مؤثرتر از تنبیه و مجازات است خیری تصریح می‌کند :اما مورد دیگر شفاف‌سازی اطلاعات در مورد هر شخص است اینکه یک بانک اطلاعاتی کامل از رفتارهای اقتصادی هر شخصی فراهم شود و شفاف‌سازی اطلاعاتی انجام شود.
وی تصریح می‌کند: راهکار کارآمد دیگر هم دسترسی بیشتر مردم به خدمات عمومی ناشی از پرداخت مالیات است این‌گونه هم می‌توان افراد یک جامعه را به پرداخت مالیات تشویق نمود. که البته این مورد به شفاف بازمی‌گردد. لازم است مردم آگاه باشند چرا مالیات پرداخت می‌کنند تا چه میزان در بهبود رفاه و خدمات‌دهی اجتماعی به آن‌ها مؤثر است و مالیاتی که پرداخت می‌کنند چه کاربردهایی دارد.
این کارشناس مالیاتی خاطرنشان می‌کند: اما موضوعی که مهم‌تر از همه گزینه‌ها است و به‌نوعی شاه‌کلید تغییر رفتار مالیاتی افراد یک کشور به شمار می‌آید فرهنگ‌سازی است .زمانی فرهنگ مالیاتی در کشور نهادینه می‌شود که مالیات‌دهنده باور بر صرف پول پرداختی او در راستای رفاه و خدمات‌رسانی داشت باشد که اعتماد کامل مردم به دولت را نشان می‌دهد . در حقیقت اگر افراد یک جامعه به دولتمردان خود اعتماد کامل داشته باشند از پرداخت مالیات هم اجتناب نمی‌کنند زیرا اطمینان دارند که پول پرداخت‌شده آن‌ها صرف آرامش و رفاه خوشان می‌شود.
