صنعت زنده لوازم خانگی
راهکارهای رفع مشکلات و موانع صنعت لوازم خانگی چیست؟
صنعت لوازم خانگی از جمله صنایع درآمدزا در جهان به‌شمار می‌رود. توسعه این صنعت با توجه به جنبه‌های اقتصادی گسترده آن از قبیل اشتغال و ایجاد ارزش افزوده بالا برای هر کشوری می‌تواند از جمله صنایع اولویت‌دار به‌شمار آید. صنعت لوازم خانگی با سابقه تقریبی 70ساله در ایران از چند جهت در نظام اقتصادی کشور دارای اهمیت است؛ از سویی، نیاز روزافزون به محصولات این صنعت که رابطه‌ای مستقیم با افزایش سطح زندگی، جامعه و رفاه اجتماعی دارد و از سوی دیگر، کارخانه‌های پایین‌دستی تولیدکننده قطعات، تجهیزات و مواد اولیه مورد مصرف این صنعت، که بخش بزرگی از ارزش افزوده این صنعت را ایجاد می‌کند.
حیات این صنعت و گسترش آن با توجه به جنبه‌های اقتصادی گسترده‌اش از قبیل اشتغال و ایجاد ارزش افزوده می‌تواند برای هر کشوری از جمله مهم‌ترین اهداف باشد. اما حیات و بقای این صنعت تا حدود زیادی با وضعیت بازار داخلی و به عبارت بهتر و فنی‌تر وجود تقاضای موثر در کشور مرتبط است. از این جهت بررسی تحولات آن و تلاش برای ارتقای تکنولوژی و گسترش بازار، یکی از داغ‌ترین صحنه‌های رقابت اقتصادی در عرصه داخلی و بین‌المللی است.
بسیاری معتقدند که گستردگی حوزه فعالیت صنعت لوازم خانگی و تاثیر آن بر بخش‌های مختلف زندگی اقتصادی و اجتماعی، اهمیت آن را در مقایسه با سایر صنایع پس از خودروسازی در مرتبه دوم قرار می‌دهد. ولی به‌رغم سابقه طولانی و حجم قابل توجه فعالیت‌های این صنعت در کشور، تاکنون برنامه‌ریزی منسجمی برای رشد و توسعه آن صورت نگرفته است.
اکثر بنگاه‌های ایرانی بعضاً به دلایل کوچک‌مقیاس بودن و عدم اتصال به بازارهای جهانی، توان فنی، سرمایه و انگیزه لازم برای رقابت را نداشته و در تیراژ پایین تولید می‌کنند و این بنگاه‌ها با وجود تغییرات سریع تکنولوژی در این صنعت و عدم رقابت‌پذیری، فاقد واحد تحقیق و توسعه، با هدف نوآوری و عمق‌بخشی به تولید داخل بوده و به دلیل محدودیت‌های بین‌المللی قابلیت جلب مشارکت و جذب سرمایه خارجی در صنعت را ندارند، به‌نحوی که کماکان به صورت صنعت مونتاژ، به حیات خود ادامه می‌دهند و به این ترتیب اندازه بنگاه و سهم بازار نیز در این صنعت در سطح انتظار رشد نخواهد یافت. در واقع با توجه به اندازه بازار (داخلی و خارجی)، عمق ساخت و توان کیفی شرکت‌های قطعه‌ساز، بستر طراحی و تولید نوآورانه محصول جدید با هدف افزایش سهم از بازار داخلی و خارجی مهیا می‌شود.
صنعت لوازم خانگی ایران با وجود برخورداری از افزایش 80همتی سرمایه‌گذاری انجام‌شده، اشتغال مستقیم 60 هزار نفر متشکل از مدیران، متخصصان، کارشناسان و کارگران در بخش‌های مختلف این صنعت و اشتغال غیرمستقیم 600 هزارنفری در مقایسه با سایر کشورها خصوصاً کشورهای صنعتی نیازمند اهتمام مجدانه برای پویایی بیشتر در زمینه طراحی و تولید محصولات فناورانه و قابل رقابت در کلاس جهانی است.
از سوی دیگر می‌توان اذعان داشت که رشد صنعت لوازم خانگی از نظر کمی و کیفی و تنوع محصول در صنایع کشور کم‌نظیر است. امروزه کارخانه‌های سازنده وسایل خانگی صنعتی در ایران به ماشین‌آلات مدرن و خطوط تولید در مقیاس‌های مختلف مجهز هستند که قسمت اعظم نیازهای داخلی کشور را تامین می‌کنند به‌طوری که ارزبری این صنعت در مقایسه با سنوات قبل بسیار کاهش یافته و به 25 درصد رسیده است.
البته نمی‌توان از نظر دور داشت که با اتخاذ سیاست‌های جدید اقتصادی و تلاش دولت در جهت افزایش کارایی کارخانه‌ها در مقایسه با شاخص‌های جهانی، صنایع لوازم خانگی نیز وارد مسیر جدیدی شده‌اند.
این صنعت در ابتدای تاسیس، فقط با ساخت بخاری و ایجاد واحدهای مونتاژ قطعات وارداتی در ایران شکل گرفت و سپس با تکیه بر افزایش قدرت جذب بازارهای داخلی و بهره‌گیری از سیاست‌های حمایتی، توسعه و گسترش بیشتری یافت و به تدریج عمق ساخت داخل و داخلی‌سازی سیر تکاملی را طی کرده است.
نقاط قوت صنعت لوازم خانگی ایران
امکان استفاده از منابع داخلی برای تامین مواد اولیه
نیروی جوان، مستعد و متخصص داخلی ارزان
بازار بزرگ داخلی و افزایش روند شهرنشینی
دسترسی آسان به منابع انرژی
تجربه بیش از 70ساله کشور در تولید لوازم خانگی و وجود زیرساخت‌های مرتبط با زنجیره ارزش
امکان افزایش عمق ساخت داخل و متعاقب آن افزایش ارزش افزوده و اشتغال به دلیل خوداتکایی و اهتمام به درون‌زایی اقتصاد متاثر از تنگناهای ناشی از افزایش نرخ ارز و تحریم‌های ظالمانه
افزایش نسبی بهره‌وری نیروی کار با آموزش ضمن خدمت
نقاط ضعف صنعت لوازم خانگی ایران
توقف برخی بنگاه‌ها در سطح واردات SKD و CKD و مونتاژ کردن به گونه‌ای که با تمایل به سمت صنایع منبع‌محور، سهم صنایع ساخت‌محور 20 درصد کاهش یافته است.
عدم ارتباط موثر دوسویه با مراکز نوآوری و پارک‌های علمی و فناوری
عدم اتصال سیستماتیک با تولیدکنندگان معتبر بین‌المللی
پایین بودن بهره‌وری عوامل تولید
ضعف قطعه‌سازی و طراحی در این صنعت
ناچیز بودن سهم سرمایه‌گذاری در بخش‌های تحقیق و توسعه
تعدد بنگاه‌های موازی و کوچک‌مقیاس بودن واحدهای تولیدی و به‌تبع آن کاهش رقابت‌پذیری
آموزش‌پذیری ضعیف به دلیل نگاه سنتی به‌رغم فناورانه بودن صنعت لوازم خانگی در جهان
نیاز به تدوین بسته‌های حمایتی در زنجیره تامین، تولید، بازاریابی و فروش، خدمات پس از فروش و توسعه بازار صادرات با توجه به تمایل مصرف‌کنندگان داخلی به مصرف کالای خارجی
رکود اقتصادی ناشی از تورم و متعاقب آن کاهش قدرت خرید مردم و کوچک شدن بازار فروش داخلی لوازم خانگی و در همین راستا ضرورت اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه با هدف تحریک تقاضا
فرسودگی عمده ماشین‌آلات و تجهیزات تولید و قدیمی بودن تکنولوژی
آسیب‌پذیری ناشی از محدود بودن هدف‌های صادراتی
ضعف در اثربخشی فعالیت‌های تبلیغات، بازاریابی و برندینگ
گسترش قاچاق ورودی لوازم خانگی به دلیل کم‌هزینه بودن ریسک قاچاق و در همین ارتباط ضرورت بازنگری در قوانین مربوطه و رویه‌های مقابله‌ای (حجم 5/ 1 میلیارددلاری قاچاق از بازار شش میلیارددلاری لوازم خانگی کشور)
فرصت‌های صنعت لوازم خانگی ایران
مجاورت با بازار بزرگ مصرفی کشورهای پیرامونی و ظرفیت‌های بالای بازار جهانی
وجود اشتراکات با فرهنگ مصرف‌کنندگان در کشورهای همسایه و اقتصادهای نوظهور
تامین مواد اولیه با ظرفیت‌سازی به‌وسیله جذب سرمایه‌گذاری و متعاقب آن توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی و فولادی به عنوان مواد اولیه مورد نیاز تولیدکنندگان لوازم خانگی
تهدیدهای صنعت لوازم خانگی ایران
وجود تحریم‌های بین‌المللی
واردات قاچاق و توسعه کالای تقلبی
وابستگی صنعت به واردات
وجود رقبای قوی در بازارهای همجوار
عدم ایجاد بستر بین‌المللی لازم برای انتقال تکنولوژی
خلاصه مشکلات و موانع و محدودیت‌های صنعت لوازم خانگی ایران
نبود آمار قابل اتکای تفکیکی تولید برای شناسایی ظرفیت‌های خالی به منظور هدفمندی سرمایه‌گذاری
بی‌ثباتی قیمت مواد اولیه
نوسانات نرخ ارز
عدم تامین مالی زنجیره‌ای
عدم یکپارچگی مقررات زیست‌محیطی و رویه‌های سلیقه‌محور به بهانه آلاینده نشان دادن کارخانه‌ها با هدف کسب یک درصد عوارض
تحریم‌ها و تهدیدات بین‌المللی
بالا بودن نرخ تورم اقتصادی
بالا بودن نرخ سود واقعی تسهیلات بانکی و کوتاه‌مدت بودن زمان بازپرداخت آن
بوروکراسی حاکم بر دستگاه‌های دولتی
ضعف قوانین مربوط به کار و تامین اجتماعی و مالیات
حاکمیت نگرش غیربهره‌ورانه دولتی بر اکثریت سازمان‌های دولتی
عدم ایجاد پنجره واحد فیزیکی، پراکندگی مکانی و عدم مدیریت واحد بر امور مرتبط با صنعت و در نتیجه صرف هزینه و زمان زیاد برای مراجعه و اخذ پاسخ از دستگاه‌های متعدد
کم‌توجهی به ارزش سرمایه انسانی و مدیریت بهره‌ورانه
عدم توجه به تاثیر و تاثر سیاستگذاری بخشی بر زنجیره‌های پایین‌دستی
راهکارهای کلی توسعه صنعت لوازم خانگی
شبکه‌سازی و بلوغ بنگاه
ایجاد مدیریت خصوصی واقعی برای بالا بردن توان عملیاتی شرکت‌ها، با هدف تقویت انگیزه رشد و ترقی و اداره مطلوب اقتصادی شرکت‌ها
تامین مالی زنجیره‌ای
کاهش نرخ سود تسهیلات بانکی به شرکت‌ها که موجب سرمایه‌گذاری‌های جدید در حوزه تولید و ارتقای کیفیت و کمیت کالا و بهره‌وری خواهد شد.
فعال‌سازی ظرفیت‌های غیرفعال تولید
اصلاح قوانین مرتبط با تولیدات داخل همچون قوانین کار، تامین اجتماعی و دیگر قوانین مرتبط با تولیدات داخل با رویکرد همسان‌سازی با اصل چهل و چهارم قانون اساسی
متعال‌سازی کاهش نرخ حق بیمه 23درصدی سهم کارفرما در جهت حمایت تولیدکنندگان داخلی
ترویج و توسعه فرهنگ کارآفرینی با حمایت قانونی و عملی از تحول‌گرایی در سازمان‌ها با رویکرد افزایش نوآوری و ارتقای سطح فناوری، افزایش تعداد ثبت اختراعات و ابداعات، تولید دانش فنی، تجاری‌سازی اختراعات با هدف ایجاد اشتغال و خلق محصولات و خدمات خلاقانه و در نهایت افزایش ثروت ملی
بسترسازی قانونی و اجرایی برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی
هم‌راستایی در تبلیغ و ترویج فرهنگ مصرف کالاهای تولید داخل با تبلیغات صحیح و هدفمند با هدف نهادینه کردن آن در اذهان اقشار مختلف مردم
عدم دخالت دولت در امور تصدی‌گرایانه تولید با اهتمام به نقش حاکمیتی هدایت، حمایت و نظارت و واگذاری امور تولید و کسب‌وکار به بخش خصوصی واقعی
ایجاد دستگاه‌های نظارتی با مشارکت تمام سازمان‌ها و انجام تمامی مراحل مرتبط با صنعت در آن به منظور کاهش بوروکراسی (اسناد، زمان و هزینه‌های پاسخگویی به ارباب‌رجوع)
بازنگری واقع‌گرایانه اهداف، تدوین برنامه اجرایی بر اساس الگوی پاسخگویی بهنگام و روزآمد به نیاز مردم و اقتضای بازار، تدبیر در جهت ارتقای کیفی محصولات، به‌روزرسانی دانش فنی، نظام‌مندی خدمات پس از فروش، اتخاذ رویکرد توسعه‌گرایی و رقابت‌پذیری توام با تقویت قابلیت ریسک‌پذیری در اتخاذ تصمیمات پیشگیرانه
تاکید بر بالا بودن ارزش منابع انسانی نسبت به ماشین‌آلات و سرمایه با آموزش مستمر ضمن خدمت از سوی دولت
ارائه تسهیلات به تولیدکنندگان به منظور سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه
توجه ویژه تولیدکنندگان به برندسازی و زیباسازی شکلی و ظاهر محصولات علاوه بر ارتقای کیفیت محتوایی آن از قبیل بسته‌بندی، رنگ‌بندی و...
در نظر گرفتن معافیت‌های بیشتر مالیاتی برای تشویق به سرمایه‌گذاری در تولید
ایجاد پنجره واحد الکترونیکی در راستای تحقق دولت الکترونیک
توصیه‌ها در سطح مدیریت بنگاه
جایگزینی رویکرد تولید با هدف تامین نیاز داخلی به رویکرد تولید صادرات‌محور، برای کسب سهم بیشتر از بازارهای داخلی و خارجی؛
در این زمینه باید شاخص‌های زیر مورد توجه ویژه قرار گیرد:
1- کاهش مصرف انرژی در وسایل خانگی
2- افزایش راندمان (بهره‌گیری از تکنولوژی روز)
3- توسعه خدمات در جهت ارائه استانداردهای بین‌المللی به مشتریان
توجه به جذب سرمایه‌گذاری خارجی با جهت‌گیری مبتنی بر نیاز بازار از قبیل لوازم خانگی هوشمند
استفاده از روش‌های نوین تولید با هدف افزایش بهره‌وری
استفاده از شیوه‌های نوین بازاریابی و فروش
توجه جدی به مقوله بازاریابی صادراتی با توجه به تقاضای بالقوه همسایگان و بازار جهانی
تاکید بر بهبود خدمات قبل، حین و پس از فروش
بهره‌گیری از فرصت دیپلماسی اقتصادی در بازار سوریه و روسیه با لحاظ تقاضای رو به رشد بازار پس از جنگ
سیاست‌های پیشنهادی در سطح دولت
حمایت از انتقال، ارتقا و بومی‌سازی تکنولوژی روز دنیا جهت ارتقای بهره‌وری، ایجاد زنجیره ارزش و ارزش افزوده بیشتر
مدیریت یکپارچه سیستمی واردات رسمی و غیررسمی محصولات کامل قطعات نیمه‌منفصله و منفصله کامل
ایجاد صنایع پیشرفته و تکمیلی قطعه، به منظور افزایش عمق ساخت داخل و ایجاد بستر لازم برای تقویت مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی
هدایت و مدیریت منابع داخلی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی به منظور انتقال تکنولوژی و دانش فنی با هدف تولید مشترک محصولات کیفی و توسعه صادرات به کشورهای هدف صادراتی
اجرای ناقص و نامناسب سیاست هدفمندی یارانه‌های انرژی موجب افزایش هزینه تمام‌شده تولید از ناحیه افزایش قیمت تمام‌شده ناشی از افزایش قیمت مواد اولیه، حمل‌ونقل و دستمزد نیروی کار شد. در این زمینه لازم است یارانه بخش تولید به‌طور کامل و در اسرع وقت به صنعت لوازم خانگی تخصیص یابد.
اعطای تسهیلات با نرخ بهره منطقی به تولیدکنندگان جهت تامین نقدینگی مورد نیاز و سرمایه درگردش با هدف ایجاد امکان ادامه حیات تولید و با بهبود شرایط افزایش تولید صادرات‌محور با ارزش افزوده بالا
سازماندهی و اعزام هیات‌های تخصصی تجاری -بازاریابی به منظور معرفی توانمندی‌های تولیدی- صادراتی کشور در صنعت لوازم خانگی و برنامه‌ریزی برای پذیرش هیات‌های تخصصی- سرمایه‌گذاری همزمان با برگزاری نمایشگاه تخصصی بین‌المللی لوازم خانگی
ارتقای کیفی محصولات و ترغیب و تشویق واحدهای تولیدی-صادراتی به برندسازی از طریق حمایت مادی و معنوی دولت از برگزاری کارگاه‌های آموزشی ذی‌ربط
حضور مستمر، هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده برای مشارکت در نمایشگاه‌های تخصصی بین‌المللی در کشورهای هدف اولویت‌دار صادراتی تحت عنوان پاویون تخصصی جمهوری اسلامی ایران.
