دولت‌های پس از مشروطه - دولت نوزده و بیست
قرارداد خوشتاریا و دخالت در خرج و دخل
بعد از سقوط کابینه فرمانفرما، سپهسالار اعظم از طرف احمدشاه احضار و مامور تشکیل کابینه شد. او روز ۱۳ اسفند ۱۲۹۴ اعضای دولت را مشخص و روز ۱۴ اسفند به شرح زیر به شاه معرفی کرد.
بعد از سقوط کابینه فرمانفرما، سپهسالار اعظم از طرف احمدشاه احضار و مامور تشکیل کابینه شد. او روز ۱۳ اسفند ۱۲۹۴ اعضای دولت را مشخص و روز ۱۴ اسفند به شرح زیر به شاه معرفی کرد.
1- محمد ولیخان سپهسالار اعظم، رییس الوزرا و وزیر داخله
۲- شاهزاده اکبر میرزا صارم‌الدوله، وزیر امور خارجه
3- جمشیدخان سردار کبیر، وزیر جنگ
۴- فتح‌الله‌خان سپهسالار، وزیر پست و تلگراف
5- میرزامحمودخان علاءالملک، وزیر عدلیه
۶- مرتضی‌خان ممتازالملک، وزیر علوم، اوقاف و صنایع مستظرفه
7- میرزااحمدخان مشیراعظم، وزیر فواید عامه و تجارت.
شروع کار این دولت با اوج‌گیری متحصنان در سفارت روس مواجه شد و سپهسالار برای جلب نظر آنها، وزیر امور خارجه را مامور کرد. این وزیر مامور بود هدف دولت را که پرداخت حقوق عقب افتاده بود اعلام کند. در دوران نخست‌وزیری سپهسالار، دامنه دخالت‌های دولت‌های خارجی در اداره امور کشور و اعمال نفوذ در ریشه‌های حیاتی کشور با پیشنهاد نظارت بر امور مالی گسترش یافت. این پیشنهاد که به معنای نقض استقلال ایران بود در روز ۱۰ اردیبهشت ۱۲۹۵ توسط دولت پذیرفته شد، اما مقرر شد این نظارت فقط بر وجوهی که آنها به دولت ایران می‌دادند اعمال شود. چند وقت بعد دولت‌های روس و انگلیس خواستار نظارت بر کلیه درآمدها و خرج‌های دولت اعم از مالیه و نظام و اوقاف شدند. این پیشنهاد بدون اطلاع شاه در هیات دولت طرح و تصویب شد و شخص نخست‌وزیر جواب موافق را امضا و به دو سفارت ارسال کرد. سفارت انگلستان در ۱۴ مرداد با استناد به موافقتنامه ۱۴ مرداد ۱۲۹۵، ژنرال سرپرسی سایکس را به ریاست قوای جنوب منصوب کرد. ملی‌گرایان ایرانی تسلیم شدن نخست‌وزیر در برابر خواسته‌های انگلیس و روس را نمی‌پذیرفته و نسبت به آن انتقاد داشتند. احمد شاه نیز با خودداری از امضای پیشنهاد
مزبور عملا از قبول آن امتناع کرد. دولت سپهسالار در مقابل وضع بحرانی قرار گرفت. دولت در این شرایط دوام نیاورد و وثوق‌الدوله نخست‌وزیر شد. او افراد زیر را برای همکاری در کابینه انتخاب کرد:
1- میرزا حسنخان وثوق‌الدوله، رییس‌الوزرا و وزیر امور خارجه
۲- فتح‌الله خان سپهدار اعظم، وزیر داخله
3- ابوالفتح خان حشمت‌الدوله، وزیر جنگ
۴- مرتضی‌خان ممتازالملک، وزیر معارف و اوقاف
5- دکتراسماعیل‌خان امین‌الملک، وزیر پست و تلگراف
۶- میرزا حسنخان مشاورالملک، وزیر مالیه و سرپرست وزارت تجارت
7- شاهزاده میرزا نصرت‌الدوله، وزیر عدلیه
۸- میرزا شکرالله خان قوام الدوله، وزیر تجارت و فواید عام
دولت وثوق‌الدوله به دلیل امضای امتیاز خوشتاریا به‌طور سری و نهانی مورد مخالفت ملیون قرار گرفت و او سرانجام استعفا کرد. او قبل از برکناری، فرمان انتخابات مجلس سوم را منتشر کرد و کمیسیون تهیه متونات انتخابات را تشکیل داد.
محمد ولیخان تنکابنی
ارسال نظر