مهدی نصرتی* برای کاهش تعداد یارانه بگیران قاعدتا دو راهکار وجود دارد: راهکارهای داوطلبانه/اختیاری و راهکارهای حذفی/اجباری. منظور ما از راهکارهای حذفی/اجباری، راهکارهایی مثل حذف دهک‌های بالا برحسب درآمد یا ثروت، خودرو، ملک و از این قبیل است که به آن زیاد پرداخته شده است. اما رویکردی که تاکنون کمتر به آن توجه شده است رویکرد داوطلبانه/اختیاری است که ما در این مقاله در نهایت اختصار به این رویکرد می‌پردازیم.

در این رویکرد، باید مشوق‌هایی در نظر گرفته شود که افراد به‌طور داوطلبانه انصراف دهند و در ضمن این امتیازها، هزینه‌های صریح یا فوری برای دولت نداشته، توجیه‌پذیر بوده و البته به لحاظ عدالت قابل قبول باشد.
با یک محاسبه سرانگشتی و البته با یکسری فروض می‌توان نشان داد که اگر قرار باشد یارانه مادام‌العمر یک‌نفر یکجا پرداخت شود، این مبلغ دومیلیون و هفتصد هزار تومان می‌ارزد. یعنی اگر اشخاص عقلایی فکر کنند حاضرند در قبال دریافت امتیازی که در این حدود بیارزد از دریافت یارانه انصراف دهند. (درخصوص محاسبه به انتهای مقاله مراجعه شود).
-البته اگر فروض تغییر کند این عدد هم تغییر خواهد کرد-. همچنین اگر از منظر «اقتصاد رفتاری» به موضوع نگاه کنیم موضوع پیچیده‌تر می‌شود؛ زیرا به نظر می‌رسد مردم اصولا برای چیزهایی که به صورت رایگان یا ارزان از دولت دریافت کنند ارزش زیادی قائل هستند! (به یاد بیاوریم آن شبی را که قرار شد از ساعت ۱۲شب سهمیه‌بندی بنزین شروع شود). همچنین فرض عقلانیت، چندان فرض صحیحی نیست چون متاسفانه تعداد زیادی سرپرست خانوار معتاد در کشور داریم که حاضرند کل یارانه خود و خانواده را یکجا و به مبالغ بسیار کمتر بفروشند. بنابراین امتیازهایی که بابت انصراف یارانه‌ای ارائه می‌شود نباید به صورت فوری قابل نقد شدن باشد. با این ملاحظات، در ادامه به برخی ایده‌های اولیه در این خصوص اشاره می‌کنیم:
- اولویت تشرف حج: خانواده‌هایی که از دریافت یارانه انصراف می‌دهند، با سازوکار مشخصی از اولویت تشرف به حج برخوردار شوند. این روش را می‌توان به سایر اولویت‌بندی‌هایی که تاکنون از طریق قرعه‌کشی انجام می‌شده است تعمیم داد.
- کاهش سربازی: خانواده‌هایی که از دریافت یارانه انصراف می‌دهند با سازوکار مشخصی از کاهش و معافیت سربازی فرزندان خود برخوردار شوند.
- واردات خودرو: به ازای انصراف هر نفر از دریافت یارانه، درصد مشخصی معافیت گمرکی در واردات یک دستگاه خودرو امکان‌پذیر شود.
- سهام عدالت: دولت متعهد شود به افرادی که از دریافت یارانه انصراف می‌دهند، مقدار مشخصی سهام عدالت اختصاص دهد. این کار تلویحا به این معنا است که شرکت سهامی‌دولت (!) افزایش سرمایه داده است. کسانی که انصراف می‌دهند سهام بیشتری دریافت می‌کنند و سایرین کماکان یارانه دریافت می‌کنند.
بی‌تردید پیشنهادهای دیگری را نیز می‌توان به این فهرست اضافه کرد. به نظر می‌رسد بهترین راه حل، راهکاری است که ترکیبی از روش‌های حذفی و داوطلبانه را توامان در نظر بگیرد.
پی نوشت (مبنای محاسبه): اگر قرار باشد تا بی‌نهایت به افراد، یارانه ۴۵هزار تومانی پرداخت شود (C)، و نرخ تنزیل سالانه (R) را با توجه به تورم (و مثلا نرخ سود اوراق مشارکت) برابر با ۲۰درصد درنظر بگیریم، نرخ تنزیل ماهانه (r) برابر با ۶۷/۱درصد و ارزش حال (PV) این جریان نقدینگی از فرمول زیر به دست می‌آید: PV=C/r که برابر با دومیلیون و هفتصدهزار
تومان است.
* پژوهشگر اقتصادی