مرکز پژوهش‌های مجلس بررسی کرد
هزارتوی مجوزهای تجاری
براساس آمارهای ارائه شده در ایران ۲۲ سازمان مسوول مجوزهای به ردیف‌های تعرفه‌ای مختلفی هستند که همین مساله باعث پیچیده‌تر شدن قوانین تجاری ایران و همچنین دور شدن از رقبای منطقه‌ای شده است. ویژگی‌های بوروکراسی در ایران ازجمله ضعف حرفه‌ای‌گرایی و مشارکت‌طلبی، فساد و سوءمدیریت منابع انسانی باعث شده است بوروکراسی، مانع از انتقال سیاست‌های کلان اقتصادی به سطح خرد شود. از سوی دیگر یک بوروکراسی توانمند برای اجرای قانون نیازمند ضرورت‌ها و مولفه‌هایی از جمله «یکپارچگی»، «رسانایی»، «هماهنگی» و «پاسخگویی» است که در ایران با چالش‌هایی مواجه است. در همین راستا یکی از راهکارهای ارائه شده از سوی کارشناسان برای تسهیل فرآیند‌های بوروکراتیک اداری و تجاری استفاده از سامانه پنجره واحد برای توسعه تجارت فرامرزی است. این روش می‌تواند به بهبود رتبه کشورها در شاخص‌های بین‌المللی ارزیابی کننده محیط کسب‌وکار منجر شود و زمان انجام امور اداری مرزی را کاهش دهند.
در پرتو ویژگی‌های بوروکراسی توانمند برای اجرای قانون، یکی از نمونه‌های قابل تامل ساماندهی و تسهیل و سرعت بخشیدن به تجارت فرامرزی (صادرات و واردات) از طریق الکترونیکی کردن فرآیندها، است. به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در تجارت بین‌الملل، به‌ویژه به‌دلیل طولانی و پیچیده بودن فرآیند تجارت بین‌الملل، به‌شدت گسترش یافته است. در این فرآیند، تعبیه «پنجره واحد» می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد و راهگشا عمل کند. پنجره واحد به معنی مکانی فیزیکی یا مجازی یا ترکیبی از این دو برای تمرکز بر امور ناظر بر کسب‌وکار است که به کارآفرینان، کارجویان و متقاضیان راه‌اندازی کسب‌وکار، امکان کسب اطلاعات مورد نیاز، مشاوره (اطلاع از) دستورالعمل‌ها، مجوزها و ثبت درخواست‌ها در مکانی واحد را می‌دهد و ارتباط آنها را با دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط به‌طور مستقیم برقرار می‌کند. براساس گزارش تهیه شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس، به‌طور کلی یک بوروکراسی توانمند برای اجرای قانون نیازمند ضرورت‌هایی است. از این منظر مهم‌ترین ویژگی‌های یک بوروکراسی توانمند برای اجرای قانون به مولفه‌هایی از جمله «یکپارچگی»، «رسانایی»، «هماهنگی» و « پاسخگویی» بستگی دارد که در اینجا به اختصار به شرح هر یک از آنها می‌پردازیم.
۴ مولفه بوروکراسی توانمند
یکپارچگی (انسجام): یکپارچگی در بوروکراسی، ضامن کارآمدی و عملکرد سالم آن است و کارکرد بهینه نظام اداری، تنها با حفظ یکپارچگی آن میسر است، تمرکز نهادی، یکی از مولفه‌های اساسی برای برقراری یا حفظ یکپارچگی بوروکراسی محسوب می‌شود، به‌عنوان نمونه تجربه ژاپن نشان می‌دهد که در یک بوروکراسی موفق، شبکه‌های غیررسمی (بیرونی و درونی) برای کارکرد دولت اهمیت بسیاری دارد. رسانایی: منظور از رسانایی در بوروکراسی، قابلیت انتقال اثر سیاست‌های کلان به سطوح خرد است. ویژگی‌های بوروکراسی در ایران ازجمله ضعف حرفه‌ای‌گرایی و مشارکت‌طلبی، فساد و سوءمدیریت منابع انسانی باعث شده است بوروکراسی، مانع از انتقال سیاست‌های کلان اقتصادی به سطح خرد شود و درنتیجه، پیامدهای مثبت در نظر سیاست‌گذاران اقتصادی، یا اساسا حاصل نشود یا به‌صورت بسیار ناقص و جزئی محقق شود. این وضعیت با عنوان «بوروکراسی نارسا» توصیف شده است. هماهنگی: مساله هماهنگی، به وضعیتی اشاره دارد که همه عوامل بتوانند در مورد یک تصمیم یا اقدام خاص هماهنگ شوند و تصمیم یک فرد وابسته به تصمیم دیگران باشد. اجرای قانون نیازمند وجود بوروکراسی واجد هماهنگی است. پاسخگویی: پاسخگویی به‌عنوان ابزاری برای پاسخ و توضیح دادن اعمال و تصمیم‌های یک فرد یا نهاد به یک فرد یا نهاد دیگر تعریف شده است که همراه با آثار حقوقی و سیاسی و اداری لازم باشد.
تصویر تجارت فرامرزی در ایران
براساس یکی از گزارش‌های تهیه شده از سوی گمرک ایران، تعداد قابل توجهی از قوانین، کنوانسیون‌ها، سازمان‌ها، رویه‌ها، معافیت‌ها و سازمان‌های مجوز دهنده در امر تجارت فرامرزی در ایران وجود دارند. بر این اساس در ایران تعداد قوانین حاکم بر امور گمرکی «۴۵ مورد»، تعداد کنوانسیون‌های بین‌المللی و منطقه‌ای «۱۵ مورد»، تعداد رویه‌های گمرکی «۱۶ مورد» و تعداد معافیت‌ها «۶۵ مورد» است. همچنین ۲۲ سازمان مختلف در ایران مسوولیت مجوز‌دهی را بر عهده دارند که در چارچوب هر یک از این نهادها تعداد اقلام و تعرفه‌های متعدد و بسیاری مشمول مجوزهستند. در صدر فهرست سازمان‌های مجوزدهنده، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با ۲۰۵۰ ردیف تعرفه مشمول مجوز قرار دارد. در رده‌های بعدی سازمان ملی استاندارد با ۱۷۶۶ ردیف تعرفه، قرنطینه نباتی با ۸۳۰ ردیف تعرفه، وزارت امور خارجه با ۵۸۵ ردیف تعرفه، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با ۵۴۵ ردیف تعرفه، قرنطینه دامی با ۴۲۶ ردیف تعرفه، کنوانسیون بازل (سازمان حفاظت محیط زیست) با ۳۵۶ ردیف تعرفه، وزارت جهادکشاورزی با ۳۲۱ ردیف تعرفه، سازمان حفاظت محیط زیست با ۲۷۳ ردیف تعرفه، تجهیزات پزشکی با ۱۷۴ ردیف تعرفه، سازمان دامپزشکی با ۱۱۰ ردیف تعرفه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با 67 ردیف تعرفه، بانک مرکزی با 64 ردیف تعرفه، سازمان انرژی اتمی با 54 ردیف تعرفه، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با 51 ردیف تعرفه، وزارت صنعت، معدن و تجارت (به جز مجوز ثبت‌سفارش) با ۲۳ ردیف تعرفه،سازمان هواپیمایی با ۸ ردیف تعرفه، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با 7 ردیف تعرفه، وزارت امور اقتصادی و دارایی با ۵ ردیف تعرفه، وزارت نفت با ۴ ردیف تعرفه و سازمان میراث فرهنگی با یک مورد ردیف تعرفه‌ای مشمول مجوز حاضر هستند. اما در یک تصویر کلان قوانینی که در این حوزه تجارت فرامرزی به تصویب رسیده‌اند، متعددند و در مواردی هم با یکدیگر همپوشان هستند. ارزیابی‌های داخلی و بین‌المللی نشانگر آن است که نظام پنجره واحد تجارت فرامرزی در ایران، همچنان برقرار نشده و موانع متعددی در این مسیر وجود دارد. این عملکرد به ویژه از این جهت جای تأمل دارد که حجم تجارت ایران در مقایسه با برخی کشورهای منطقه، به شکل محسوسی پایین‌تر است. مجموع تجارت ایران در سال ۲۰۱۷ میلادی ۱۱۴ میلیارد دلار بوه است. این درحالی است که در همین سال مجموع تجارت برای کشورهای منطقه از جمله ترکیه ۳۹۱ میلیارد دلار، عربستان ۳۴۷ میلیارد دلار و امارات ۳۵۵میلیارد دلار بوده است.
ارسال نظر