دنیای اقتصاد: «پژوهشکده پولی و بانکی» در قالب یک یادداشت سیاستی به بررسی نحوه اثرگذاری نوسانات ارزی بر سودآوری بانک‌ها پرداخته است. بر مبنای بررسی‌های انجام شده، افت و خیز نرخ ارز در کوتاه‌مدت برای شبکه بانکی کشور سود‌آور خواهد بود. نوسانات مثبت در بازار ارز، از محل افزایش دارایی‌های ارزی بر سودآوری شبکه بانکی تاثیرگذار خواهد بود. از سوی دیگر، تاثیرات روانی حاصل از کاهش نرخ ارز نیز سبب تبدیل ارز به ریال از سوی دارندگان ارز خواهد شد که در نهایت منابع مالی و توان تسهیلات دهی بانک‌ها را افزایش خواهد داد. هرچند نوسانات نرخ ارز در کوتاه مدت برای بانک‌ها سودآور خواهد بود، اما باگذشت زمان، تاثیر فزاینده نوسانات ارزی بر سودآوری بانک‌ها کاهش خواهد یافت. بر اساس یافته‌های پژوهش یادشده، با عبور موج هیجانات ناشی از تغییرات نرخ ارز، نه تنها سودآوری بانک‌ها کاهش خواهد یافت، بلکه تعویق در وصول مطالبات ارزی، ممکن است چالش‌های آتی برای بانک به همراه داشته باشد.

سود نوسان ارزی در سبد بانک‌ها

پس از بحران‌های مالی منطقه‌ای و جهانی در دهه اخیر، تقویت بازدهی شبکه بانکی از طریق الزامات سرمایه‌ای و نقدینگی، به‌عنوان یکی از ارکان پیشگیری از بحران مالی، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. تشدید نوسانات بازارهای مالی(مانند بازار ارز) دامنه بحران‌های مالی را افزایش خواهد داد. بررسی مکانیزم و عمق اثر نوسانات بازار ارز(به‌عنوان نمونه‌ای از بازارهای مالی) بر شبکه بانکی علاوه بر اعلام وضعیت استحکام سیستم بانکی در تدوین اقدامات اصلاحی نیز اثرگذار خواهد بود. بر مبنای پژوهش‌های جهانی انجام شده در این زمینه، میزان تاثیر نوسانات نرخ ارز بر میزان سودآوری بانک‌ها با اندازه بانک رابطه مستقیم دارد. همچنین میزان نوسانات نرخ ارز بر میزان سودآوری یک بانک، علاوه بر ساختار داخلی شبکه بانکی یک کشور، به نحوه ارتباط بین‌المللی شبکه بانکی نیز وابسته است. از آنجا که امکان پوشش ریسک تغییرات نرخ ارز در ایران با استفاده از ابزار مشتقه وجود ندارد، بنابراین بانک‌های ایرانی مستقیما تحت تاثیر نوسانات نرخ ارز قرار دارند. «محمد ولی‌پور» و «محمد ارباب‌فضلی» محققان پژوهشکده پولی و بانکی کشور در پژوهشی به بررسی آثار شوک ارزی بر سودآوری شبکه بانکی کشور پرداخته‌اند.بر اساس نتایج بررسی پژوهشگران پولی و بانکی کشور نوسانات نرخ ارز (چه افزایش و چه کاهش نرخ ارز) در کوتاه‌مدت نه تنها بر سودآوری شبکه بانکی کشور تاثیر منفی نمی‌گذارد، بلکه در صورت انجام تغییرات مناسب در تاکتیک و سبد سهام (پرتفو) ارزی و ریالی بانک‌ها، در کوتاه‌مدت برای شبکه بانکی کشور سودآور خواهد بود.

سود ترازنامه‌ای صعود، سود هیجانی نزول

بر مبنای پژوهش یاد شده، که در قالب یادداشت سیاستی از سوی پژوهشکده پولی و بانکی منتشر شده است، در هنگام وقوع شوک مثبت ارزی، ارزش دارایی‌های موجود در سبد ارزی بانک‌ها افزایش می‌یابد. به این ترتیب درآمدهای مشاع بانک‌ها و میزان سود شبکه بانکی کشور نیز افزایش خواهد یافت. ازسوی دیگر بر مبنای بررسی‌های صورت گرفته در پژوهشکده پولی و بانکی کشور، در هنگام وقوع شوک منفی در بازار ارز، تاثیرات روانی کاهش نرخ ارز، میل به فروش ارز را در بین دارندگان ارز افزایش می‌دهد. دلهره کاهش ادامه‌دار نرخ ارز در زمان شوک منفی، عرضه ارز از سوی دارندگان ارز را به دنبال دارد. با فروش ارز و تبدیل آن به ریال، تمایل به سپرده‌گذاری در بانک‌ها نیز افزایش می‌یابد. بنابراین در صورت وقوع شوک منفی در بازار ارز نه تنها منابع بانک‌ها افزایش می‌‌یابد، بلکه در نتیجه افزایش منابع، قدرت تسهیلات دهی بانک‌ها نیز بیشتر می‌شود. با توجه به اینکه معمولا در معاملات بانکی زمان سررسید سپرده‌های جذب شده کمتر از زمان سررسید وام‌های پرداخت شده به مشتریان است، کاهش نرخ ارز سبب انتفاع ترازنامه بانک‌ها خواهد شد. بر اساس نتایج پژوهش انجام گرفته در پژوهشکده پولی و بانکی کشور، افزایش نرخ ارز از محل پرتفوی ارزی و کاهش نرخ ارز نیز از محل پرتفوی ریالی بر سودآوری شبکه بانکی کشور تاثیر مثبت خواهد گذاشت. همچنین بر مبنای پژوهش منتشر شده از سوی پژوهشکده پولی و بانکی کشور، بررسی عمق اثرگذاری نوسانات ارزی بر میزان سودآوری شبکه بانکی نشان می‌دهد شوک مثبت بر بازار ارزی تاثیر بیشتری بر سودآوری شبکه بانکی کشور در مقایسه با کاهش نرخ ارز دارد.

موج میرای سودآوری

بر مبنای یافته‌های محققان پژوهشکده پولی و بانکی کشور، تاثیر نوسانات نرخ ارز بر سودآوری شبکه بانکی، با گذشت زمان از بین می‌رود. بر این اساس، پس از سپری کردن دو تا سه دوره صعود نرخ ارز، انتظارات عوامل اقتصادی و در راس آنها مصرف‌کنندگان این‌گونه شکل می‌گیرد که نرخ ارز روند صعودی خواهد داشت. به این ترتیب دریافت‌کنند‌گان تسهیلات ارزی، با انگیزه کسب سود بیشتر در دوره‌های آتی، ترجیح می‌دهند اقساط مربوط به تسهیلات ارزی دریافتی را به تعویق انداخته و از طریق فروش ارز در بازار غیررسمی از محل ما به التفاوت به کسب سود بپردازند. با افزایش مطالبات مشکوک‌الوصول هزینه بانک‌ها افزایش می‌یابد. به این ترتیب با وقوع چند دوره نوسان مثبت در نرخ ارز، تعویق مطالبات بانک‌ها، سود ترازنامه‌ای حاصل از افزایش نرخ ارز را از بین خواهد برد. از سوی دیگر پس از وقوع چند دوره از شوک منفی در بازار ارز، روند هیجانی تبدیل ارز به ریال تعدیل خواهد شد. با فروکش کردن این هیجانات، روند ورود منابع ریالی به بانک‌ها و در پی آن توان تسهیلات‌دهی بانک‌ها کاهش خواهد یافت. به این ترتیب با عبور موج هیجانی تبدیل ارز به منابع ریالی، تاثیر فزاینده شوک منفی بازار ارز بر ترازنامه بانک‌ها نیز از بین خواهد رفت.

پژوهش‌های جهانی انجام شده در زمینه تاثیر نوسانات بازارهای مالی بر سیستم بانکی کشورها، بیانگر تبعیت عمق و مکانیزم اثر نوسانات بازارهای مالی از سیستم داخلی و نحوه ارتباط خارجی شبکه بانکی است، هر چه فعالیت بانک‌ها در بازارهای مورد بررسی بیشتر باشد، نوسانات با شدت بیشتری بر شبکه بانکی منتقل خواهند شد. اگرچه نتایج بررسی پژوهشگران پولی و بانکی کشور نشان می‌دهد بانک‌ها در شرایط نوسان نرخ ارز، در کوتاه مدت دچار ضرر و زیان نمی‌شوند، اما تاثیر بی‌ثباتی نرخ ارز بر سودآوری بانک‌ها زودگذر خواهد بود. از سوی دیگر این نوسانات ممکن است به دلایلی مانند افزایش مطالبات مشکوک الوصول چالش‌های نسبتا بلندمدتی را پیش روی شبکه بانکی کشور قرار دهد. به نظر می‌رسد که عواملی مانند نحوه حسابداری و شناسایی سود در بانک‌ها، نبود قوانین و مقررات مربوط به ورشکستگی بانک‌ها و دخالت بانک‌ها از طریق شرکت‌های تابعه در بازار ارز بر انتظار از مشاهده نتایج این بررسی، در شرایط حقیقی سیستم بانکداری کشور تاثیرگذار باشد.