ارزش 116 تریلیون ریالی قرارداد سکه
عکس: آکو سالمی
سهم ۴۳ درصدی ارزش معاملات بازار آتی از مجموع کل مبادلات بورس کالای ایران
گروه بورس کالا - سردار خالدی: سال گذشته برای قراردادهای آتی سکه بورس کالای ایران سال درخشان و پر رونقی بود؛ به طوری‌که براساس آمار منتشر شده بورس در سال گذشته بیش از یک میلیون و 750 هزار قرارداد به ارزش بیش از 116 تریلیون ریال مبادله شد که نشان از سهم 43 درصدی ارزش معاملات بازار آتی از کل مجموع ارزش مبادلات بورس کالای ایران دارد.

با وجود آنکه سال ۹۰ سال درخشش رینگ آتی در بورس کالا بود؛ اما ایده راه اندازی معاملات قراردادهای آتی در بورس کالای ایران به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک در سال ۸۵ مطرح شد و مسوولان این شرکت مطالعات وسیعی را در این زمینه انجام دادند. دستورالعمل معاملات قراردادهای آتی اسفندماه سال ۸۶ به تصویب هیات مدیره سازمان بورس رسید تا شرایط برای راه‌اندازی این معاملات در بورس کالا فراهم شود. نرم‌افزار آتی (فیوچرز) در فاز بعدی خریداری و بومی‌سازی شد تا اینکه در اوایل تیرماه سال ۸۷ نخستین قرارداد آتی روی فلز گرانبهای طلا منعقد شد تا درهای بورس کالا روی سرمایه گذاران کوچک باز شود. پس از آن، انحصار خریداران بزرگ در این بورس شکسته شد. (قرارداد آتی حالت تکامل یافته قرارداد سلف است که از طرفین قرارداد، سپرده‌ای به‌عنوان حاشیه اطمینان گرفته می‌شود تا ملزم به اجرای تعهدات خود شوند.)
معاملات قرارداد آتی سکه طلا در روز پنجم آذرماه سال 1387 آغاز شد. ارزش معاملات قراردادهای آتی در پایان سال 87 به حدود 40 میلیارد ریال رسید؛ اما استقبال سرمایه‌گذاران از معاملات سکه طلا باعث شد تا این رقم در پایان سال 88 به یک تریلیون و 400 میلیارد ریال برسد.
روند صعودی معاملات سکه طلا در سال ۸۹ نیز ادامه یافت؛ به طوری‌که ارزش قراردادهای آتی با ورود شمش طلای ۱۰ اونسی به بیش از ۶ تریلیون و ۲۰۰ میلیارد ریال در پایان سال ۸۹ رسید.
این در حالی است که آمار حجم و ارزش مبادلات در سال گذشته (1390) بسیار قابل توجه است؛ به طوری‌که براساس آمار منتشر شده بورس کالای ایران از ابتدای سال 1390 تا تاریخ 5 اسفندماه همین سال در مجموع یک میلیون و 753 هزار و 479 قرارداد به ارزش 116 تریلیون و 292 میلیارد و 440 میلیون و 730 هزار ریال معامله شد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از لحاظ حجم و ارزش به ترتیب یک هزار و 277 درصد و 2 هزار و 622 درصد رشد داشته است. این در شرایطی است که با احتساب آمار سالیان گذشته، از ابتدای فعالیت بازار آتی سکه بورس کالای ایران تاکنون بیش از دو میلیون قرارداد به ارزش بیش از 131 تریلیون ریال مبادله شده است. البته سهم بازار آتی از مجموع کل ارزش معاملات بورس کالای ایران در سال گذشته 26/43 درصد بوده است.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند سال گذشته سالی پر از تجربه و در عین حال با فراز و نشیب برای بازار آتی بوده است؛ به باور آنان از همان ابتدای سال گذشته با توجه به اجرای بخش اول قانون هدفمندی یارانه‌ها و سرازیری حجم زیادی از نقدینگی‌های سرگردان به بازار ارز و سکه، پیش بینی می‌شد که حجم و ارزش مبادلات به سطح قابل توجهی برسد؛ این در حالی است که آمار مبادلات بازار آتی نیز خود گویای این مساله است.
کارشناسان معتقدند عوامل داخلی و خارجی زیادی در نوسانات بازار آتی و از سویی رونق معاملات تاثیرگذار بوده‌اند؛ افت و خیز معاملات طلا در بازارهای جهانی و ثبت رکورد یک هزار و 930 دلار به ازای هر اونس از مهم‌ترین فاکتورهای تاثیرگذار روی بازارهای داخلی بود. با وجود اینکه بازار سکه (نقدی و آتی) طی شش ماهه ابتدایی سال گذشته تاثیرپذیری بیشتری از بازارهای جهانی داشت؛ اما در شش ماهه دوم سال متاثر از نوسانات بازار ارز به خصوص افت و خیز قیمت دلار و از سویی برخی فاکتورهای خارج از ذات بازار حرکت پر نوسانی را تجربه کرد.
رشد قیمت ارز به خصوص دلار (که از عوامل اقتصادی و غیر اقتصادی فراوانی متاثر شد) و التهابات ناشی از موضوع محدودیت‌های بین‌المللی برای بانک مرکزی از مهم‌ترین فاکتورهایی بوده که توانسته بازار را تحت تاثیر قرار دهد. این در حالی است که اختلاف بانک مرکزی و بورس بر سر تفسیر قراردادهای آتی از دیگر موضوعاتی بود که روند معاملات در بازار را تحت تاثیر قرار داد. براساس گفته برخی تحلیلگران، بازار هر چند تا پایان دی ماه نوسان رو به بالایی را تجربه کرد اما با افزایش وجه تضمین اولیه و رسیدن به سطح ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان و رشد دامنه نوسان از سطح ۳ به ۵ درصد دوباره تا حدودی از رونق باز ایستاد. این در شرایطی است که براساس گفته برخی کارشناسان با وجود اینکه از بازیگران بازار کم شده اما سیر صعودی مبادلات ادامه دارد و به باور آنان در سال جاری نیز این روند ادامه پیدا خواهد کرد. به اعتقاد برخی تحلیلگران، برنامه‌های سال گذشته مسوولان بورس کالای ایران در رابطه با رونق و توسعه بازار آتی موفق بوده و به نظر با توجه به تهمیدات سال پیش رو، به احتمال زیاد در سال جاری نیز روند مبادلات در مسیر حرکتی رو به بالایی دنبال خواهد شد.
اما مشتریان و معامله گران از دغدغه‌های خود در بازار می‌گویند و معتقدند یکی از عواملی که معامله گران در روزهای پایانی سال گذشته برای حضور در بازار مردد شدند موضوع بالا بودن وجه تضمین است؛ زیرا با بالا رفتن وجه تضمین، بسیاری از افراد حقیقی از حضور در بازار منصرف شدند، البته بیشترین حجم معاملات نیز از آن افراد حقوقی بوده، به همین دلیل تغییرات بازار چندان محسوس نبوده است. در هر حال برای اینکه روند معاملات در سال جاری را پیش بینی کرد و نسبت به آینده بازار بیشتر آگاه شد باید همچنان منتظر تصمیمات مسوولان بورس کالای ایران در خصوص رونق بازار آتی و از سویی فاکتورها و پارامترهای خارجی و داخلی تاثیرگذار در بازار بود.