دنیای اقتصاد: زمانی‌که بخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که جنگ میان ایران و عربستان به چه شکل خواهد بود، با این واقعیت روبه‌رو می‌شویم که جنگ میان این دو کشور اکنون نیز در جریان است؛ اما نه به‌صورت علنی. به احتمال زیاد در آینده هم چنین اوضاعی برقرار خواهد بود. اما به‌نظر می‌رسد در آینده این شکل از تقابل دو کشور شدت خواهد یافت تا در نهایت به جنگی شدید، کوتاه و مستقیم میان آن دو تبدیل شود. اما بعد از چنین جنگ مستقیمی انتظار می‌رود که دوباره تقابل این دو کشور به‌طور غیرمستقیم و به‌واسطه متحدان و نایبانشان در کشورهای دیگر صورت پذیرد.

جنگ نیابتی برای مدتی طولانی روش مطلوب تقابل برای هر دو کشور بوده است. پس از ۸ سال جنگی تحمیلی‌ که ایرانی‌ها در مقابل هجوم صدام تحمل کردند، این کشور سیاستش را بر ایجاد متحدانی در کشورهای دیگر همچون حزب‌الله لبنان، شبه‌نظامیان شیعه عراق، حماس و... قرار داد. در این میان پادشاهان سعودی که خلأ قدرت را در منطقه احساس می‌کردند با فرستادن مزدوران خود به کشورهای دیگر به جنگ‌هایی نیابتی روی آوردند که از جمله آنها می‌توان به مقابله با نیروهای مصری در جنگ داخلی یمن در سال‌های ۱۹۶۲-۱۹۷۰ و جنگ با نیروهای شوروی سابق در افغانستان اشاره کرد. قدرت حمایتی ایران از شبه‌نظامیان شیعی کاملا شناخته شده است. حزب‌الله لبنان تحت تاثیر این حمایت‌ها به‌طور تدریجی به محور مقاومت ایران در مقابل اسرائیل در منطقه تبدیل شده است. به تازگی این گروه درخواست ایران را مبنی بر ایجاد نیروی زمینی‌ای‌ قابل‌ اطمینان برای حضور در سوریه و مبارزه با تروریست‌های سوری اجابت کرد. حزب‌الله یک گروه شبه‌نظامی نیست؛ چرا که این نیرو مجهز به موشک‌های زلزال-۱ است که قادر است مرکز رژیم اسرائیل - تل‌آویو - را هدف قرار دهد. این گروه ذخایر عظیمی از موشک‌های هدایت‌شونده ضد تانک پیشرفته و همچنین بمب‌های کنارجاده‌ای (EFP) را دارد که نفوذ هر نوع تانک اسرائیلی به خاک‌های کشورش را غیرممکن می‌سازد. ایران همچنین موشک‌های پیشرفته ضد ناو سی-۸۰۲ را در اختیار این گروه قرار داده است که در جنگ ۲۰۰۶، نیروی دریایی اسرائیل را فلج کرده بود. به تازگی نیز موشک‌های ضد ناو فوق پیشرفته «یاخونت» تحویل این گروه داده شده است.

همچنین به‌نظر می‌رسد انصارالله یمن نیز با موشک‌های سی-۸۰۲ تجهیز شده‌اند، چراکه در پاسخ به حملاتی که کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی به یمن داشته‌اند، این گروه با موشک‌های خود برخی نقاط امارات را هدف قرار داد. در این جنگ همچنین انصارالله با استفاده از موشک‌های هدایت‌شونده، ضربه‌های سنگینی به نیروهای عربستانی وارد کرد و تانک‌های جنگی ساخت آمریکا و سایر وسایل نقلیه جنگی زرهی را به نابودی کشاند.

در حال حاضر گروه‌های تحت حمایت ایران برخی از مناطق جنوبی عربستان را تحت کنترل خود درآورده‌اند و موشک‌های اسکاد خود را به پایگاه‌های نظامی در عمق خاک عربستان پرتاب می‌کنند. شبه‌نظامیان شیعی عراقی نیز از دریافت حمایت‌های ایران مستثنی نیستند، حمایت‌هایی از نوع حفاظت هوایی، تجهیز توپخانه‌ای، در اختیار قرار دادن تجهیزات جنگ الکترونیکی و تجهیزات پزشکی. «بدر»، بزرگ‌ترین گروه شبه‌نظامی شیعه عراق، در طول جنگ تحمیلی ایران-عراق به شکل یک لشکر مستقل به حمایت از ایران می‌جنگید. این گروه در حال حاضر بزرگ‌ترین نهاد امنیتی عراق را در اختیار دارد. بیشترین نگرانی سعودی‌ها از نفوذ ایران درخصوص گسترش تظاهرات مردم شیعه بحرین و استان شرقی نفت‌خیز عربستان سعودی است که بیشترین جمعیت شیعی را دارند. تظاهراتی که در‌ آنها مردم توجهی به خطوط قرمز تعیین‌شده ندارند. در سال ۲۰۱۱، عربستان سعودی و امارات متحده عربی تعداد زیادی از تانک‌های جنگی و نفربرهای زرهی خود را روانه بحرین ساختند تا تظاهراتی را که تحت تاثیر بهار عربی بر ضدآل‌خلیفه شدت یافته بود، سرکوب سازند.

مدت‌ها پیش از آشفتگی‌هایی که این روزها شاهد آن هستیم، عربستان سعودی و سایر دول عربی منطقه در تلاش برای تقویت قوای نظامی نایبان خود بودند. دولت لبنان متحد عربستان سعودی اولین دریافت‌کننده حمایت‌های نظامی گسترده در منطقه بود. امارات با فرستادن ۹ هلی‌کوپتر تا دندان مسلح غزال اس‌ای-۳۴۲ال، به دولت لبنان کمک کرد تا بتواند بر گروه تندروی وابسته به القاعده «فتح‌‌الاسلام» که در کمپ پناهندگان فلسطینی النهرالبارد در لبنان مستقر بودند، غلبه کند. در سال ۲۰۰۹، یک سال پس از اینکه عبدالله پادشاه سعودی‌ها از آمریکا خواست تا ایران را بمباران کند، ریاض برای مقابله با حوثی‌های یمن، حمله‌ای ۹هفته‌ای را به شمال این کشور ترتیب داد که به از دست دادن ۱۳۷ نفر از نیروهای عربستانی منجر شد. این عملیات آغازی بر تشدید آموزش‌های نظامی، افزایش حقوق مزدوران، استفاده از خودروهای زرهی و سلاح‌های نظامی، برای مقابله با یمنی‌ها از سوی کشورهایی همچون عربستان، اردن و امارات بود.

در حال حاضر کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس با همراهی برخی دولت‌های دیگر همچون پاکستان و سومالی به‌دنبال ساخت و تقویت نیروی‌های نایب جدیدی در یمن هستند تا به‌واسطه آن بتوانند به کمک ائتلاف سعودی‌ها بشتابند؛ ائتلافی که به‌منظور شکست نیروهای مقاومت یمن تشکیل شده است. بعد چه اتفاقی می‌افتد؟ به‌نظر می‌رسد در قدم بعدی جنگی که عربستانی‌ها با ایران به راه انداخته‌اند، شاهد شدت یافتن تقابل نایبان این دو کشور در سوریه خواهیم بود. سوریه جایی است که ریاض تصمیم دارد آن را به نبردی تمام عیار با ایران تبدیل کند. واقعیتی که می‌توان از صحبت‌های شاهزاده و وزیر خارجه سعودی‌ها، سعود الفیصل مبنی بر اینکه «تجهیز نظامی مخالفان سوری وظیفه عربستان است» به آن رسید.

تاکنون کمک‌هایی که کشورهایی همچون عربستان، قطر، امارات و ترکیه به شورشیان شمال سوریه داشته‌اند - با تجهیز به موشک‌های ضدتانک هدایت‌شونده - به آنها کمک کرده است تا بتواند ضربه‌های سنگینی به نیروهای حامی دولت سوریه وارد سازند. در اختیار قرار دادن موشک‌های ضدجنگنده‌های هوایی می‌تواند کمک بعدی این کشورها به مخالفان سوری باشد. این درحالی است که به‌نظر می‌رسد تحت‌تاثیر ترس از تقویت نیروهای تندرو، حمایت‌های ائتلاف آمریکایی به سلفی‌های غرب فرات (در سوریه) در حال کاهش است. اما این دقیقا چیزی است که عربستان سعودی و متحدانشان برای نیم دهه در یمن انجام داده‌اند و به احتمال زیاد در جنگ غرب فرات در سوریه نیز حمایت‌های خود به نیروهای تندرو سلفی را جایگزین حمایت‌های آمریکایی خواهند کرد. به‌نظر می‌رسد که پادشاهان سعودی برای مقابله با ایران و به ظن خودشان نایبان این کشور در سوریه، یمن و عراق، حمایت‌های خود را از القاعده افزایش خواهند داد. حمایت‌هایی که داعش و جبهه النصره پیش از این نیز بسیار از آن بهره برده‌اند. آنچه مشخص است هیچ‌یک از طرفین تمایلی به جنگ رودررو ندارند؛ چیزی که وزیر جنگ عربستان از آن تحت عنوان «فاجعه‌ای بزرگ» یاد کرد. مرزهای آبی و آب‌های بین‌المللی خلیج‌فارس از پتانسیل بالایی برای ایجاد تنش میان دو کشور برخوردارند؛ به‌ویژه در رابطه با میادین نفتی مشترک و جزیره‌های مورد مناقشه. ایران ممکن است آزمایش‌های موشکی خود را به نوار ساحلی و مرزهای‌ آبی با کشورهای عربی نزدیک‌تر سازد. همچنین احتمال ایجاد تنش میان گشت‌های هوایی دو کشور نیز وجود دارد؛ اتفاقی که در زمان جنگ ایران-عراق به وقوع پیوست. همچنین احتمال وقوع جنگ‌های سایبری میان دو کشور بسیار زیاد است.

* این مقاله جزو ۱۰ مقاله برتر فارین پالیسی در سال ۲۰۱۶ بوده که این مجله آن را به مناسبت سال جدید میلادی بازنشر کرده‌است و درج آن در «دنیای اقتصاد» به معنای تایید محتوای آن نیست.