آیا سایت‌های خودروسازی توجیه اقتصادی دارد؟

حمیدرضا بهداد

سایت ایران‌خودرو سوریه

سیاسی یا سیاسی- اقتصادی؛ معمولا هر گاه پای سایت‌های خودروسازان ایرانی در داخل و خارج به وسط می‌آید، مسوولان امر نیز، پای این دو واژه را وسط می‌کشند و خیلی کم پیش آمده تا مسوولی، احداث و فعالیت سایت‌های ایران خودرو و سایپا را کاملا و صرفا اقتصادی بخواند.

هم‌اکنون کشورهایی مانند ونزوئلا، سوریه و بلاروس، میزبان سایت‌های خودروسازی ایران بوده و در داخل نیز شهرهایی نظیر تبریز، کاشان و مشهد صاحب سایت خودروسازی هستند که به جز سایت مشهد، به اعتقاد کارشناسان بیشتر آنها نه تنها صرفه اقتصادی ندارد؛ بلکه به مرحله ضرر نیز رسیده یا خواهد رسید.

این در شرایطی است که هم‌اکنون با تمام تجربه‌های ناکام در این زمینه، خودروسازان داخلی قصد دارند چند شهر داخلی دیگر را نیز میزبان سایت‌های خود کنند.

شاید از نگاه کارشناسان، احداث سایت از جانب سایپا، به دلیل وضعیت مالی نسبتا مناسب، خیلی مورد انتقاد قرار نگیرد، اما وقتی پای ایران خودرو به میان می‌آید، انتقاد کارشناسان و حتی مسوولان امر نیز در این زمینه به اوج خود رسیده و سرمایه‌گذاری این شرکت در احداث سایت، به موضوعی چالشی و کاملا غیرمنطقی تبدیل می‌شود، چراکه ایران خودرو هم‌اکنون در گرداب مشکلات مالی به سر می‌برد و هرگونه سرمایه‌گذاری‌هایی از این دست، بزرگ‌ترین خودروساز خاورمیانه را بیش از پیش به غرق شدن در گردابی که گرفتار آن آمده نزدیک می‌کند. البته این بدان معنا نیست که از دید کارشناسان و مسوولان، احداث سایت خودروسازی از سوی سایپا، کاملا توجیه اقتصادی داشته و ایرادی به آن وارد نباشد، اما به هر حال با توجه به مشکلات مالی عدیده ایران خودرو، حساسیت روی این شرکت بیش از سایپا است.

بزرگ‌ترین خودروساز خاورمیانه هم‌اکنون در کشورهایی نظیر ونزوئلا، سوریه و بلاروس سایت تولیدی دارد و به اعتقاد کارشناسان و حتی برخی از مسوولان تنها می‌توان در مورد سایت سوریه از اقتصادی بودن نسبی آن صحبت به میان آورد و سایر سایت‌ها بیش از آنکه اقتصادی باشند، رنگ و بوی سیاسی دارند. به عنوان مثال در کشوری مانند ونزوئلا با توجه به مسافت طولانی آن با ایران، احداث سایت خودروسازی و حمل قطعات به این کشور آمریکای لاتین، گزینه‌ای جز سیاسی بودن این موضوع را در اذهان تداعی نمی‌کند.

جالب آنکه حتی دولت ونزوئلا به‌رغم قولی که بابت کاهش تعرفه واردات قطعات ckd داده بود نه تنها این کار را نکرد، بلکه به گفته دبیر پیشین انجمن خودروسازان، حتی هنوز بدهی‌های خود را به ایران خودرو نیز صاف نکرده است.

همچنین نگاهی به اوضاع تولید سایت بلاروس ایران خودرو نیز از شرایط نامناسب و ضعیف تولید در آن حکایت دارد، به نحوی که طی ۵ ماه نخست سال‌جاری میلادی تنها ۸۶ دستگاه سمند در این سایت به مونتاژ رسید. اگر حتی سیاسی بودن احداث سایت خودروسازی در خارج را رد کنیم ( که البته قطعا نمی‌توان وجود انگیزه‌های سیاسی در این موضوع را انکار کرد)، حداقل می‌توان به غیر کارشناسی بودن احداث این سایت‌ها ایراد گرفت، چراکه اگر کار کارشناسی در این زمینه صورت می‌گرفت، قطعا این همه انتقاد و ایراد کارشناسان و مسوولان پشت سر این موضوع نبود و تولید آنها نیز وضع مناسبی داشت.

به اعتقاد کارشناسان تا زمانی که خودروسازی ما کاملا خصوصی نشده و به معنای واقعی در اختیار سهامداران بخش‌خصوصی قرار نگیرد، نباید انتظاری بیش از این را نسبت به نوع سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت خودروسازی ایران داشت. در حال حاضر هر چند خودروسازان داخلی، به خودی خود دارای مدیرعامل و هیات مدیره هستند، اما برخی تصمیم‌گیری‌های کلان آنها با دخالت مستقیم دولت همراه بوده و حتی در مواردی، دولت نظر شخصی خود را به دو خودروساز بزرگ کشور دیکته نیز می‌کند و در این بین احداث سایت‌های خودروسازی، چه در داخل و چه در خارج، جزو همین موارد دیکته شده به حساب می‌آید که گاهی در قالب مسائل سیاسی خود را نشان می‌دهد و گاهی نیز در اثر اصرار نمایندگان مجلس شورای اسلامی‌که از میان بخش‌های مختلف صنعت، ظاهرا تنها خودروسازی را لایق ورود به شهرستان‌های خود می‌دانند، بروز و ظهور می‌کند. حال نتیجه این شده که هم‌اکنون بزرگ‌ترین خودروساز خاورمیانه با بدهی کلانی مواجه شده که برون رفت از آن با دشواری‌هایی روبه‌رو است.

غیر اقتصادی بودن سایت‌های خارجی

دبیر پیشین انجمن خودروسازان کشور در پاسخ به این سوال که آیا احداث سایت خودروسازی در خارج صرفه اقتصادی دارد؟ می‌گوید: وقتی ما به جای تاسیس زنجیره قطعه‌سازی، قطعات را به خارج حمل می‌کنیم، قطعا نمی‌توان روی اقتصادی بودن سایت‌های خودروسازی در خارج از کشور تاکید کرد. داوود میرخانی رشتی با بیان اینکه بیشتر سایت‌های خارجی خودروسازان داخلی توجیه اقتصادی ندارد، می‌افزاید: احداث سایت در کشوری مانند ونزوئلا که هزاران کیلومتر با ایران فاصله دارد، جز آنکه انگیزه‌های سیاسی پشت سر آن باشد، دلیل دیگری نمی‌تواند داشته باشد.

وی تاکید می‌کند: دولت ونزوئلا قول داده بود که تعرفه واردات قطعات منفصله خودرو را کاهش دهد، اما این کار را نکرد و حتی هنوز به ایران خودرو بدهکار نیز به حساب می‌آید.

مدیر عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران نیز در این زمینه می‌گوید: به اعتقاد من برخی سایت خودروسازی ما در خارج، سودده نبوده و باید مطالعات بیشتری روی آنها صورت می‌گرفت. احمد قلعه‌بانی با بیان اینکه احداث سایت قطعه‌سازی، صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به خودروسازی دارد، می‌افزاید: در حال حاضر هزینه‌های سربار در برخی سایت‌های خارجی، آن قدر زیاد شده که تولید در آنها بسیار کم و حتی به مرز توقف رسیده است.

ایران خودرو ........

جواد نجم الدین که ۲ ماه و نیم پیش سکان هدایت بزرگ‌ترین خودروساز خاورمیانه را در دست گرفت، اصلاح ساختار مالی این شرکت را جزو اولویت‌های بزرگ خود خواند و در اولین اظهار نظر خود از احتمال تعطیلی سایت‌های تولیدی ایران خودرو در داخل و خارج، به عنوان یکی از راه‌های برون رفت این شرکت از بحران مالی صحبت به میان آورد.

هر چند عملی شدن این اظهارات نجم‌الدین با توجه به سیاسی بودن سایت‌های خارجی و تعصب خاص نمایندگان مجلس شورای اسلامی‌روی سایت‌های خودروسازی مربوط به حوزه‌های انتخابی آنها، کمی ‌بعید یا حداقل بسیار سخت به نظر می‌رسد، اما آنچه را که هم‌اکنون می‌توان به عنوان اقدامی‌ مهم و تاثیرگذار در بیشتر نشدن مشکلات مالی خودروسازان داخلی به خصوص ایران خودرو انجام داد، جلوگیری از احداث سایت‌های جدید است.

به هر حال، هرچند شاید نتوان به این سادگی‌ها قید سایت‌های احداثی در داخل و خارج را زد، اما حداقل می‌توان جلوی ضرر را گرفت و باری دیگر را روی دوش خودروسازان نگذاشت. این در حالی است که هم اکنون ایران خودرو سرمایه‌ای ۵میلیارد تومانی را صرف احداث کارخانه خودروسازی بابل کرده و از سوی دیگر نمایندگان کرمانشاه و برخی شهرها نیز که ظاهرا خودروسازی را تنها راه توسعه صنعتی و اشتغالزایی در شهرستان‌های خود می‌دانند، خواستار احداث سایت خودروسازی در شهرستان‌های مذکور آن هم توسط ایران خودرو شده‌اند. ایران خودرویی که به گفته مدیرعامل خود با بحران مالی دست و پنجه نرم کرده و به شدت گرفتار آمده است.

رییس سازمان گسترش در این زمینه می‌گوید: احداث برخی سایت‌های خودروسازی در داخل، دیکته شده و دستوری است و اگر با توجه مسائل موجود ، دولت هنوز هم به ساخت آنها اصرار بورزد، چاره‌ای جز تمکین نیست.

قلعه‌بانی با بیان اینکه نباید ایران خودرو را با توجه به مشکلات مالی‌اش، به چاله بزرگ‌تری انداخت تاکید می‌کند: این شرکت هم‌اکنون از لحاظ مالی به گل نشسته و توانایی حرکت ندارد، بنابراین نباید به واسطه تحمیل سرمایه‌گذاری‌هایی از قبیل احداث سایت خودروسازی، بیش از پیش این شرکت را در گرداب مالی فرو برد. وی می‌افزاید: به نظر من تحمیل چنین سرمایه‌گذاری‌هایی به خودروسازان به خصوص ایران خودرو، نه تنها دور ریختن سرمایه است، بلکه نوعی فاجعه به حساب می‌آید.

به گفته قلعه‌بانی هم‌اکنون ظرفیت تولید ۲میلیون دستگاه خودرو سواری در کشور ایجاد شده و بنابراین هیچ دلیل و منطقی نیست که بگوید سایت‌های خودروسازی جدید احداث کنیم، آن هم در شرایطی که خودروسازان ما هنوز نتوانسته‌اند به میزان ظرفیت خود، تولید داشته باشند. اظهارات رییس سازمان گسترش در شرایطی است که عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس و یکی از نمایندگان مردم استان مازندران نیز اعتقادی به احداث سایت خودروسازی در شهرستان‌ها به خصوص بابل ندارد و می‌گوید: اصلا به صرفه نیست که ما برای ساخت اتاق خودرو آن هم در نقطه‌ای دور افتاده از شهری مانند بابل سرمایه‌گذاری کرده و کارخانه بسازیم. عزت‌ا... اکبری با بیان اینکه آینده روشنی در انتطار چنین سایت‌هایی نیست‌، تاکید می‌کند: اگر به جای خودروسازی، موتورسازی و واحد‌های صنعتی را گسترش دهیم، قطعا صرفه اقتصادی بیشتری نصیب ما خواهد شد.