ریشه های تاریخی صهیونیسم
این توافق‌نامه جغرافیای جدید خاورمیانه را شکل داد. این توافق‌نامه در ۱۹۱۸ پس از شکست امپراتوری عثمانی، به‌عنوان چارچوب اصلی توافق بین این دو قدرت استعماری برای مدیریت و تقسیم اراضی اشغالی در خاورمیانه ملاک عمل قرار گرفت. بااین‌حال، فلسطین در زمره سرزمین‌هایی بود که سرنوشتی متفاوت یافت. این کشور همچون لبنان، سوریه، عربستان و غیره به دولت دست نیافت، بلکه تا سال۱۹۴۸ تحت قیمومیت انگلستان قرار گرفت. اما اتفاق مهم و سرنوشت‌ساز با صدور اعلامیه بالفور رخ داد. بیش از ۱۰۰سال پیش، در ۲نوامبر۱۹۱۷، وزیر امور خارجه وقت بریتانیا، «آرتور بالفور»، نامه‌ای خطاب به «لیونل والتر روچیلد»، رهبر جامعه یهودیان بریتانیا نوشت. نامه کوتاه بود - فقط ۶۷ کلمه - اما محتوای آن تاثیری عظیم بر فلسطین داشت که تا به امروز همچنان احساس می‌شود.
این نامه دولت بریتانیا را متعهد به «ایجاد یک خانه ملی برای یهودیان در فلسطین» و تسهیل «دستیابی به این هدف» کرد. این نامه به‌عنوان «اعلامیه بالفور» شناخته می‌شود. در اصل، یک قدرت اروپایی به یک جنبش صهیونیستی وعده کشوری را داد که بومیان عرب فلسطینی بیش از ۹۰درصد جمعیت آن را تشکیل می‌دادند. در سال۱۹۲۳ قیمومیت بریتانیا ایجاد شد و تا سال۱۹۴۸ ادامه یافت. در آن دوره، بریتانیا مهاجرت گسترده یهودیان را تسهیل کرد - بسیاری از ساکنان جدید در حال فرار از نازیسم در اروپا بودند- و همچنین با اعتراضات و اعتصابات روبه‌رو شدند. می‌توان مدعی شد که اگر توافق‌نامه سایکس-پیکو «چارچوب اصلی توافق...برای مدیریت و تقسیم اراضی اشغالی در خاورمیانه» را فراهم کرد، اعلامیه بالفور هم زمینه قانونی-سیاسی لازم را برای تشکیل دولت مستقل یهود در سرزمین فلسطین فراهم کرد.
اما چرا فلسطین؟ در منابع کهن یهودی همواره از «سرزمین موعود» سخن گفته می‌شود. این مساله در فرضیه‌های صهیونی و دیدگاه‌های نظریه‌پردازان صهیونیسم هم جایگاه برجسته‌ای داشت. فصل مشترک متون یهودی و نظریه‌پردازان صهیونیستی ضرورت اسکان یهودیان در سرزمینی مشخص و برپایی دولت یهودی در آن سرزمین است. پس کجا بهتر از فلسطین که همواره و طی قرون متمادی یهودیان و مسلمانان در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند؛ اما پس از عثمانی به سرزمینی بی‌دولت و بی‌صاحب تبدیل شده بود. در همین حال، «آژانس یهود» هم بیکار ننشسته بود و برای یافتن سرزمین و تامین مالی آن دست به کوشش‌های گسترده‌ای زد. نتیجه این شد که در ۱۴مه۱۹۴۸ و با خروج بریتانیا از منطقه، اسرائیل تاسیس شد. بریتانیا، به‌عنوان قدرت قیّم، یک نقش چندوجهی ایفا می‌کرد. البته کفه ترازوی یاری به یهودیان سنگین‌تر بود. اما این نقش چه بود؟
الف) از همان سال۱۹۲۳ که قیمومیت بریتانیا ایجاد شد، شهروندان بومی فلسطین همچون «اجنبی» نگریسته می‌شدند و از سوی قوای بریتانیایی مستقر در منطقه سرکوب می‌شدند. درگیری‌های بسیاری میان قوای بریتانیا با فلسطینی‌ها درگرفت. این درگیری‌ها از سال۱۹۳۶ تا ۱۹۳۹ ادامه یافت. در آوریل ۱۹۳۶، «کمیته ملی عرب» تازه تاسیس از فلسطینی‌ها خواست برای اعتراض به استعمار بریتانیا و مهاجرت فزاینده یهودیان، دست به اعتصاب عمومی بزنند، از پرداخت مالیات خودداری و محصولات یهودی را تحریم کنند. این اعتصاب ۶ماهه توسط بریتانیایی‌ها که کمپین دستگیری دسته‌جمعی و تخریب تنبیهی خانه‌ها را به راه انداختند، به طرز وحشیانه‌ای سرکوب شد. مرحله دوم شورش در اواخر سال۱۹۳۷ آغاز شد و توسط «جنبش مقاومت دهقانی فلسطین» رهبری شد که نیروهای بریتانیا و استعمار را هدف قرار داد. در نیمه دوم سال۱۹۳۹، بریتانیا ۳۰هزار سرباز در فلسطین جمع‌آوری کرد. روستاها از هوا بمباران شدند، مقررات منع آمدورفت اعمال شد، خانه‌ها تخریب و بازداشت‌های اداری و قتل‌های فجیع گسترده شد.
ب) بریتانیا همزمان با سرکوب فلسطینیان، به تقویت یهودیان کمک می‌کرد و درعین‌حال آنها را از دیگر نقاط جهان به فلسطین کوچاند. بریتانیایی‌ها با جامعه مهاجران یهودی همکاری نزدیکی داشتند. در همین راستا، گروه‌های مسلح و یک «نیروی ضد شورش» به رهبری بریتانیا از مبارزان یهودی به نام «جوخه‌های شبانه ویژه» تشکیل شد. در داخل «یشوف» (جامعه شهرک‌نشینان پیشا دولت)، اسلحه به‌طور مخفیانه وارد شد و کارخانه‌های اسلحه‌سازی برای گسترش هاگانا (شبه‌نظامیان یهودی که بعدها به هسته اصلی ارتش اسرائیل تبدیل شد) تاسیس شد. در آن سه‌سال قیام، ۵هزار فلسطینی کشته، ۱۵ تا ۲۰هزار زخمی و ۵۶۰۰نفر زندانی شدند.
تا سال۱۹۴۷، جمعیت یهودیان به ۳۳درصد فلسطین افزایش یافت؛ اما آنها تنها ۶ درصد از زمین را در اختیار داشتند. سازمان ملل قطعنامه۱۸۱ را تصویب کرد که بر اساس آن خواستار تقسیم فلسطین به کشورهای عربی و یهودی شد. فلسطینی‌ها این طرح را رد کردند؛ زیرا حدود ۵۶ درصد از فلسطین را به دولت یهود اختصاص می‌داد؛ از جمله بیشتر مناطق حاصلخیز ساحلی. در آن زمان، فلسطینیان مالک ۹۴درصد فلسطین تاریخی بودند و ۶۷درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دادند. رویه سرکوب که به‌جامانده از دوران قیمومیت انگلیس است، اکنون نیز در قالبی دیگر از سوی اشغالگران اسرائیلی ادامه دارد.
