چرا طرح‌های توسعه‌ای بالا به پایین در چین همواره موفق نیستند؟
شکست انقلاب بهداشتی در چین
علیرضا کتانی : دولت‌ها در سرتاسر جهان به دنبال طرح‌هایی هستند که فرآیند توسعه دستوری را بر شهروندان و شیوه زندگی آنها تحمیل کنند. گزارش اکونومیست در رابطه با یکی از این طرح‌ها یک برنامه عجیب را بررسی می‌کند: «انقلاب دستشویی‌ها». دستشویی‌ها در چین اغلب بسیار قدیمی و ابتدایی هستند، به‌ویژه در حومه شهرها و روستاها، تا سال‌های اخیر چمباتمه زدن روی سکوهای بتنی روی یک گودال معمول بود و پسماندها نیز برای استفاده به عنوان کود یا حتی مصرف خوک‌ها انباشته می‌شدند.
مقامات سازمان ملل و کارشناسان بهداشت جهانی نیز از مدت‌ها پیش خواستار انقلابی در زمینه دستشویی در کشورهای فقیر برای مهار گسترش انگل‌ها و بیماری‌هایی مانند اسهال و مالاریا بودند. چین در حال پیشرفت بود. در سال 1993، کمتر از 8درصد از ساکنان روستایی چین به دستشویی‌هایی که دولت آنها را بهداشتی می‌دانست، دسترسی داشتند. تا سال2014 این نسبت به حدود سه‌چهارم رسیده بود. اما میزان آن پایین بود، به‌رغم اینکه بسیاری از دستشویی‌ها تغییر کرده بودند، بسیاری از آنها هنوز ناپاک بودند. در سال2015 شی جین‌پینگ خواستار «انقلاب دستشویی‌ها» شد. عزم سیاسی به چین کمک کرد تا در عرض چند سال بزرگ‌ترین شبکه ریلی پرسرعت جهان را ایجاد کند. با این حال، نتیجه این اقدامات در حوزه بهداشت همچون شبکه راه‌آهن نبود.
تجسم برتری سوسیالیسم
اثرات کمپین آقای شی را می‌توان در بسیاری از مناطق مختلف مشاهده کرد. در مکان‌های توریستی و در مراکز حمل‌ونقل، دستشویی‌ها گاهی اوقات در ساختمان‌هایی با طراحی فوق‌العاده معمولا در دسترس هستند. اگرچه در برخی از دستشویی‌ها دستگاه‌های تشخیص چهره وجود دارد. در روستاها، به ویژه در نزدیکی شهرهای بزرگ، امکانات عمومی بسیار هوشمندتر شده‌اند و در خانه‌های روستایی بیش از 50میلیون دستشویی در پنج سال گذشته با کمک یارانه‌های دولتی ارتقا یافته است. تا پایان این دهه، هدف این است که تمام دستشویی‌های روستایی به سیستم‌های پاک‌سازی زباله متصل شوند.
مقامات متملق چینی نیز از آقای شی برای این اقدام تمجید می‌کنند. رسانه‌های دولتی نشان می‌دهند که موفقیت‌های این سیاست گواه قدرت سیاسی چین نیز هست. گوانگمینگ دیلی، یک روزنامه دولتی به نقل از یک شهروند چینی می‌گوید: «با نگاهی به تاریخ بشر، هیچ کشور یا حزب سیاسی نتوانسته است کل حزب و جامعه را این‌گونه در مدت‌زمان کوتاهی برای انجام یک انقلاب سراسری از بالا به پایین بسیج کند. این تجسم برتری نظام سوسیالیستی است.» ممکن است تصور شود که ارتباط نزدیک آقای شی با این پروژه باعث می‌شود که مقامات مشتاق به ثمر نشاندن این پروژه باشند.
خواب سنگین چینی‌ها
در مقالات دانشگاهی در چین و حتی در رسانه‌های دولتی، گزارش‌های فراوانی درباره اینکه چگونه انقلاب دستشویی‌ها در برخی مناطق کشور به انحراف کشیده شده، منتشر شده است. طبق این گزارش‌ها بخش‌های ثروتمندتر کشور عملکرد خوبی دارند؛ اما مناطق فقیرتر عملکرد بسیار ضعیف‌تری دارند. به نظر می‌رسد برای بهبود وضعیت بهداشتی چیزی که اولویت دارد، بهبود وضعیت اقتصادی ساکنان مناطق است و برنامه‌های بهداشتی باید از منظر اولویت در جایگاه ثانویه قرار داشته باشند. به گفته اکونومیست، گزارش‌های فراوانی در تلویزیون دولتی چین نیز در حال پخش است که موفقیت این طرح را به‌شدت زیر سوال می‌برد. طبق این گزارش‌ها، بسیاری از دستشویی‌های جدید بیکار مانده‌اند. در یکی از این گزارش‌ها راوی این سوال را از کشاورزان مطرح می‌کند که: «نتایج این طرح‌های نمایشی چه بوده است؟» کشاورزان نیز دولت محلی را به دلیل نصب نامناسب این دستشویی‌ها، استفاده از لوله‌های پلاستیکی شکننده و عدم بازرسی‌های مناسب و به موقع سرزنش کردند.
اغلب دستورات از بالا به پایین با عجله مقامات در عجله برای اجرای آنها همراه است. به این ترتیب در این دستورات معمولا از کیفیت غفلت می‌شود. چین شبکه عظیمی از دولت‌های محلی را دارد که از خودمختاری محلی برخوردار است. طرح‌های سراسری همچون این طرح فشار مضاعفی را بر این دولت‌ها وارد می‌کند. دولت مرکزی تنها هزینه بخشی از این طرح را می‌پردازد؛ اما به دولت‌های محلی واگذار می‌کند تا اوراق لازم برای تامین مالی این طرح را صادر کند. این اوراق اغلب سهم بسیار بیشتری دارند. بین سال‌های 2015 تا 2018، حدود یک‌میلیارد یوآن (140میلیون دلار) از خزانه مرکزی چین نیز برای بهبود سرویس‌های بهداشتی پرداخت شده است. به گفته رسانه‌های چینی، بودجه دولت‌های محلی و سایر منابع بیش از 20برابر این مقدار بود. به این ترتیب حدود 3میلیارد دلار هزینه برای این طرح انجام شده است.
دستشویی مورد علاقه
دستشویی‌های سیفون‌دار، نوع مورد علاقه دستشویی آقای شی هستند. رسانه‌های دولتی می‌گویند شی در طول سفرهای سرزده خود از ساکنان روستایی درباره این دستشویی‌ها می‌پرسد. بوروکرات‌ها نیز برای راضی کردن او، گاهی اوقات آب و هوا و جغرافیا را نادیده می‌گیرند و به روستاییان فشار می‌آورند تا حتما دستشویی‌های از این نوع را در منطقه خود بسازند. لوله‌کشی در زمستان‌های سخت شمال چین مستعد یخ‌زدگی است و آب اغلب در بسیاری از مناطق این کشور کمیاب است.
طبق گزارش اکونومیست در شن‌یانگ، مرکز استان لیائونینگ در شمال‌شرقی، بسیاری از دستشویی‌های جدید ساخته‌شده در حومه اطراف بین سال‌های 2016 تا 2019 به‌دلیل سرما غیرقابل استفاده شدند. در سال2021، سرویس خبری شین‌هوا که توسط دولت چین اداره می‌شود، گفت از 80هزار دستشویی ارتقایافته در منطقه شن یانگ در پنج سال گذشته، با هزینه 100میلیون یوآن، 50هزار دستشویی به‌دلیل نقص‌های طراحی، ساخت‌وساز ضعیف یا نگهداری ناکافی از بین رفته‌اند. در سراسر کشور، روستاییان بالغ معمولا مسن هستند و افراد جوان‌تر برای کار به شهرها مهاجرت کرده‌اند. مسوولان وقت کمی صرف آموزش قدیمی‌ها می‌کنند که چگونه از دستشویی‌های جدید استفاده کنند و به آنها بقبولانند چرا آنها ضروری هستند. بنابراین بیشتر دستشویی‌ها در نهایت کم استفاده می‌شوند.
به گزارش اکونومیست حزب به وضوح تصمیم گرفته است تا حدودی به رسانه‌ها اجازه دهد تا مشکلات مربوط به کمپین دستشویی را گزارش کنند. البته به این مساله نیز باید توجه کرد که چنین رفتاری لزوما به معنای وجود آزادی بیان در چین نیست. افشای رفتار نادرست و اجرای بد آن به احتمال زیاد بر وجهه او یا حزب در میان عوام تاثیر نمی‌گذارد، بلکه تنها وجهه رهبران محلی است که تاثیر می‌پذیرد. در ماه آوریل، وزارت امور روستایی اعلام کرد که امسال انقلاب دستشویی بر «افزایش کیفیت» تمرکز خواهد کرد. بازرسان به روستاها فرستاده می‌شوند تا ببینند که دستشویی‌ها چقدر خوب کار می‌کنند و چگونه نگهداری می‌شوند. دولت‌های محلی نیز با صرف هزینه برای ساختن سالن‌های بهتر، اغلب با عدم رسیدگی به آنها دست از کار می‌کشند.
در استان یون‌نان، مقامات گزارش‌های مربوط به انقلاب دستشویی را در چند سال گذشته بررسی کردند و هزاران خانوار را مورد بررسی قرار دادند. آنها در ماه ژوئیه یافته‌های خود را اعلام کردند: نزدیک به 330هزار خانوار از تمام مبلغی را که به‌عنوان یارانه برای ساخت دستشویی‌های بهتر قرار بود دریافت کنند هیچ مبلغی دریافت نکرده‌اند. همچنین به‌دروغ اعلام شده بود بیش از 4.5میلیون یوآن برای نگهداری و مدیریت دستشویی استفاده شده است. بودجه‌ای که برای انقلاب در نظر گرفته شده بود به اهداف دیگری اختصاص داده شده بود. به نظر می‌رسد طرح شی علاوه بر اینکه چندان موفقیت‌آمیز نبوده، فسادزا نیز بوده است. بخشی از پول‌هایی که قرار بود برای ساخت دستشویی‌ها هزینه شود در عوض برای آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و مسکن هزینه شده بود. یک شهرستان نیز از این پول‌ها برای بازپرداخت بدهی‌های دولتی خود استفاده کرده بود. طرحی که به فرمان یک شخص برای کل کشور یک میلیارد و چهارصد میلیون نفری چین تصمیم‌گیری کرده تا به اینجا تا حدود زیادی با ناکامی روبه‌رو شده است.
