بازوی پژوهشی مجلس بررسی کرد
کریدور تعامل اقتصادی با اروپا
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی ارتباط تجاری ایران و اتحادیه اروپا پرداخته است. بر اساس این گزارش اتحادیه اروپا جزو قوی‌ترین اتحادیه‌های اقتصادی در جهان است که تاکنون عملکرد نسبتا موفقی داشته است. از آنجا که ایران حتی در شرایط تحریم می‌تواند جزو شرکای غیرمستقیم اتحادیه اروپا باشد، بررسی سیاست‌های تجاری از گذشته تا به امروز این اتحادیه می‌تواند برای تدوین دیپلماسی اقتصادی مناسب نکات درخور توجهی داشته باشد. این گزارش تاکید می‌کند که تجارت منشأ اصلی قدرت اتحادیه اروپاست و به طور میانگین حدود 60درصد تجارت کشورهای اتحادیه اروپا به صورت درونی با کشورهای عضو و 40درصد با کشورهای غیر‌عضو است.
به گفته این پژوهش، آزادسازی تجارت هم از نظر تعرفه‌ها و هم از نظر موانع غیرتعرفه‌ای (به استثنای تجارت در زمینه امور دفاعی) از محورهایی است که توسط اتحادیه اروپا دنبال شده است. اکنون نیز تجارت خدمات و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به نفع اتحادیه، اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است. علاوه بر این سیاست‌های جدید، تجارت دیگر بر منطقه‌گرایی متمرکز نیست. به گفته این گزارش، ظهور برخی کشورهای آسیایی، ترکیب قدرت اقتصادی را در جهان به ضرر قدرت‌های قدیمی مانند آمریکا و اتحادیه اروپا تغییر داده و همین موضوع یکی از مهم‌ترین دلایل بازنگری در اصول تجارتی اتحادیه اروپا طی سال‌های اخیر بوده است.
چین؛ رقیب جدید اتحادیه اروپا
از سال 2015 به بعد اتحادیه اروپا رویکردهای سختگیرانه‌ای را درباره روابط اقتصادی خود با چین در پیش گرفته است؛ به نحوی که چین را به عنوان اقتصاد آزاد به شمار نمی‌آورد. این اتحادیه در کنار توافقات تجاری با این کشور، به حقوق بشر نیز به شکل موازی توجه می‌کند؛ علاوه بر آن، بر کاهش نقش دولت در زمینه‌هایی مانند انتقال دانش تخصصی، قانون‌گذاری‌های سختگیرانه در زمینه امنیت غذایی و قانون‌گذاری‌های سهل‌گیرانه در زمینه محیط‌زیست تاکید می‌کند.
با این روش‌ها اروپا به دنبال رقابت با چین و به دست آوردن سهم بیشتر از اقتصاد این کشور است. افزایش درون‌گرایی کشورها در مقابل جهانی‌سازی، ظهور سریع چین، تسریع تغییرات اقلیمی و تحولات دیجیتال، اصلاح برخی رویه‌های سازمان تجارت جهانی، تقویت مشارکت اتحادیه اروپا با همسایگان، کشورهای بالکان غربی و دیگر کشورهای مهم جهان مورد توجه قرار گرفته است. چین و اروپا تا سال 2015، ارتباطات تجاری عمیقی با یکدیگر داشتند اما از سال 2015 تنش‌هایی میان این دو پدیدار شد و اروپای غربی صراحتا چین را رقیب خود اعلام کرد. از طرف دیگر مهم‌ترین شریک تجاری اتحادیه اروپا، آمریکاست که یافته‌ها نشان می‌دهد در آینده احتمال افزایش همکاری میان آنها وجود دارد.
تجارت کشورهای منطقه با اروپا
بعد از چین، روسیه، ترکیه، عربستان سعودی و امارات کشورهایی هستند که چون هم برای ایران مهم هستند و هم جزو شرکای اروپا شناسایی شدند اهمیت بیشتری دارند. عمده واردات اروپا نفت و مشتقات و وسایل کامپیوتری، الکترونیکی- نوری، ماشین‌آلات و تجهیزات است و عمده صادراتش ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، وسایل نقلیه و تجهیزات برقی هستند که کشور چین نیاز به کالاهای صنعتی خصوصا وسایل برقی و ماشین‌آلات مکانیکی را تامین می‌کند.
ترکیه هم اخیرا به صادرات کالاهای پیچیده‌تر از جمله وسایل نقلیه روی آورده است، اما کشورهای عربستان و امارات همچنان به تامین نیازهای خام اروپا از جمله نفت و مواد خام معدنی مشغول هستند. روسیه نیز قبل از جنگ اوکراین، نفت، گاز و غلات اروپا را تامین می‌کرد. قبل از سال 2012، ایران جزو 10 کشور برتر تامین‌کننده نفت و مواد خام موردنیاز اروپا بوده است که از اروپا کالاهای صنعتی موردنیاز خود را وارد می‌کرد و شرایط مطلوب بود اما چنین وضعیتی در آینده به نفع ایران نیست. پتانسیل تجاری نیز بین ایران و اروپا طی سال‌های 2001 تا 2020 در نوسان بوده است.
نقشه گسترش تجارت ایران با اروپا
این گزارش پیشنهاد می‌کند که هرچند در شرایط فعلی تعامل مستقیم با اتحادیه اروپا بسیار دشوار و حداقلی است، اما با توجه به گذر کریدور شرق به غرب از ایران می‌توان نقش مشخصی در این کریدور مهم ایفا کرد؛ به این صورت که کنشگران صنعتی ایران می‌توانند با مشارکت در ابتکار کمربند و راه چین، در زنجیره‌های ارزش کالاهای صنعتی خصوصا ماشین‌آلات و تجهیزات مکانیکی و مواد شیمیایی صادرشده از چین به اروپا ایفای نقش کنند و بخشی از ارزش افزوده ایجاد‌شده در این زنجیره را از آن خود کنند.
