«دنیای‌اقتصاد» ۴ سیاست شهری را برای تغییر رنگ هوای پایتخت معرفی می‌‌‌کند
اولویت یکِ شهردار لندن
شهرداری لندن از خودش شروع کرد؛ آلایندگی اتوبوس‌‌‌های شرکت واحد مهار می‌شود؟
یک سیاست در این لیست، معنادار و آموزنده است. در قالب این سیاست، شهردار لندن ابتدا از خودش شروع می‌‌‌کند به‌طوری که، با تعریف طرح «اتوبوس‌‌‌های کمآلاینده»، از طریق «منابع مالی حاصل از عوارض و مالیات‌‌‌های شهری»، اقدام به نوسازی و جایگزینی اتوبوس‌‌‌های با آلایندگی کم در ازای خروج اتوبوس‌‌‌های کهنه و تولید آلودگی می‌‌‌کند.
سیاست دوم، استفاده از «سه نوع طرح ترافیک همزمان» در محدوده شهری است که در نهایت، «با اعمال محدودیت سنگین مالی بر تردد خودروهای سنگین و تجاری آلاینده»، طی سه ماه، آثار محسوس کاهش ذرات معلق در هوا، برای شهروندان نمایان می‌شود و همین، مشارکت آنها را در اجرای بهتر طرح ترافیک سبب می‌شود.
سیاست سوم، درختکاری گسترده در سطح شهر برای کاهش دیاکسید کربن و سیاست چهارم نیز افزایش معابر مخصوص دوچرخه است.
در تهران اما، اتوبوس‌‌‌های شرکت‌های واحد طبق داده‌‌‌های رسمی، به اندازه خودروهای شخصی، «ذرات معلق» تولید میکنند. خودروها ۶۰۰ تن در سال و اتوبوس‌‌‌های شهرداری ۵۷۰ تن در سال. همچنین سهم کامیون‌‌‌ها در تولید ذرات معلق در هوا نیز معادل خودروهاست.
این وضعیت موتورهای آلودگی در شهر تهران بیانگر آن است که «آن عامل کهنه و قدیمی تولید آلودگی‌‌‌هوا» که روزی، خودروهای شخصی بودند، الان «همه علت اصلی» نیست بلکه، کارگردان‌‌‌های دیگری در سیاه‌‌‌کردن آسمان تهران نقش دارند.
تلاش لندن برای نجات از آلودگی
لندن که زمانی در گروه آلوده‌‌‌ترین شهرهای جهان قرار داشت، حالا در لیست ۱۰ شهر با کمترین آلودگی جهان قرار دارد و تبدیل به الگویی برای دیگر شهرهای جهان شده است.
اگرچه در طرح پاکسازی لندن، دولت بریتانیا نقش اساسی داشته و حتی اتحادیه اروپا با تصویب قوانین هوای پاک بودجه زیادی را در اختیار دولت‌ها برای کاهش آلودگی و پاکسازی هوا قرار داد و دولت‌ها در اقدامی ضربتی دولت‌های محلی را با حمایت چشمگیر مالی و قانونی به سمت تسریع کاهش آلودگی هوا سوق دادند، اما بیش از همه دولت‌های محلی برای پاکسازی شهرهایشان تلاش کردند و با تمام محدودیت‌‌‌هایی که در سیاستگذاری وجود داشت، لندن در لیست شهرهای «کم‌‌‌آلوده» قرار بگیرد لندنی که زمانی آلوده‌‌‌ترین شهر جهان لقب گرفته بود. در سالی که رو به پایان است (۲۰۲۳)، همه روزها در لندن، هوای پاک و سالم و استوار داشته است یا به عبارتی، هیچ روزی در وضعیت نارنجی یا قرمز نبوده است.
شهرداری لندن با تیم‌‌‌سازی و استفاده از تمامی گروه‌‌‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی محلی و حتی ملی و بین‌المللی به سیاستگذاری در راستای مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی پیش روی شهر و حفاظت از محیط‌زیست لندن برای پاکسازی هوای این شهر اقدام می‌‌‌کند. اگرچه دولت بودجه قابل‌توجهی را برای جلوگیری از آلودگی هوا در اختیار شهرداری‌‌‌ها قرار میدهد اما شهرداری لندن بخشی از درآمدهای خود را برای سرمایه‌گذاری شهر پاک از طریق مالیات‌‌‌های شهری و جریمه‌‌‌ها و عوارض پرداختی برای ورود به مناطق دارای محدودیت تردد تامین می‌‌‌کند و حتی دانشگاه‌‌‌ها نیز به کمک شهرداری با پایش و سنجش مداوم میزان آلودگی هوا آمده‌‌‌اند تا در صورت بالا رفتن میزان آلایندگی، به سیاستگذاران شهری هشدار‌‌‌های لازم و طرح‌‌‌های پیشنهادی را بدهند.
شهرداری لندن، در همه دوران، تلاش خود برای کاهش هوای آلوده از زمان مهدود عظیم ۱۹۵۲ تا تبدیل شدن به پاک‌‌‌ترین شهر جهان را به خرج داد و مهم‌ترین نقش را در پاکسازی هوای لندن ایفا کرده است. لندن اولین سند سیاستگذاری در راستای آلودگی هوا را در سال ۱۶۶۱ در کارنامه خود به ثبت رسانده است. اوج جهش شهرداری لندن و به موازات آن دولت انگلیس و حتی اتحادیه اروپا برای رسیدن به هوای پاک را باید از سال ۱۹۵۲ به‌‌‌بعد دانست که به‌‌‌دلیل مه‌‌‌دودی که در سال ۱۹۵۲ لندن را به بالاترین سطح آلودگی رسانده بود، جان بیش از ۴هزار نفر را گرفت. این امر منجر به تصویب اولین قانون هوای پاک در سال ۱۹۵۶ شد که با کاهش میزان زغالسنگ سوزانده شده در شهر، کیفیت هوا را به سرعت بهبود بخشید. بنابراین، مقابله با هوای سمی لندن دیگر اولویت شماره یک برای شهرداری به‌‌‌شمار می‌‌‌رود که سه سیاست یکپارچه شامل استراتژی محیط‌زیست لندن، استراتژی حمل‌ونقل و طرح لندن را در پیش گرفته است.
قانون هوای پاک ۱۹۵۶ قانون پارلمان بریتانیا بود که اساسا در پاسخ به مهدود بزرگ لندن در سال ۱۹۵۲ تصویب شد. این قانون توسط وزارت مسکن و دولت محلی در سال ۱۹۵۲ حمایت شد.
این قانون اقداماتی را برای کاهش آلودگی هوا معرفی کرد. در میان آنها حرکت اجباری به سمت سوخت‌‌‌های بدون دود، بهویژه در مناطق پرجمعیت به‌‌‌منظور کاهش آلودگی دود و دیاکسید گوگرد ناشی از سوخت‌‌‌های خانگی بود. این قانون همچنین شامل اقداماتی بود که انتشار گازها، ذرات معلق و گرد و غبار از دودکش‌‌‌ها را کاهش داد. همچنین نقطه عطف مهمی در توسعه یک چارچوب قانونی برای حفاظت از محیط‌زیست به‌‌‌شمار می‌‌‌رفت. این قانون توسط مصوبات بعدی، از جمله قانون هوای پاک ۱۹۶۸ اصلاح شد. البته این قانون توسط قانون هوای پاک ۱۹۹۳ لغو شد.
در ابتدای کار، دولت مرکزی برای کنترل وضعیت آلودگی لندن دست به‌‌‌کار شد و قوانین مربوط به هوای پاک را تصویب کرد سوخت‌‌‌های بدون دود همچون برق و گاز را جایگزین زغالسنگ کرد. البته دولت در ابتدا در برابر فشار جمعی مقاومت می‌‌‌کرد و به دلیل فشارهای اقتصادی قصد داشت ابعاد این مشکل را کم‌اهمیت جلوه دهد. برای متقاعد کردن دولت برای حمایت از تغییر قانون، اقداماتی از سوی نمایندگان پشتیبان (از جمله جرالد نابارو، عضو محافظه‌‌‌کار، حامی آن) انجام شد تا لایحه سوزاندن زغالسنگ داخلی تصویب شود. قانون هوای پاک بر اساس تلاش‌‌‌های قبلی برای تنظیم آلاینده‌‌‌ها، بهویژه در لندن، جایی که کیفیت هوا برای مدت طولانی بسیار پایین بود، بنا شد.
پس از تغییر سوخت، صنعت حمل‌ونقل برای رسیدن به هوای پاک بسیار مورد توجه قرار گرفت. از این رو در سال ۱۹۹۸، خودروسازان اروپایی متعهد شدند که انتشار کربن دیاکسید را تا ۲۵درصد کاهش دهند و در نتیجه سوخت ناوگان خودروهای اروپایی از بنزین به گازوئیلی تغییر کردند، زیرا گازوئیل، کربن کمتری منتشر می‌‌‌کند. اما انتشار نیتروژن یک مشکل بزرگ‌تر برای انگلیس و لندن به‌‌‌شمار می‌‌‌رفت. بنابراین سرمایه‌گذاری ۱۸میلیارد دلاری برای کاشت درخت در راستای کاهش آلودگی‌‌‌ها تحقق یافت. از اقدامات مهم لندن از سال ۲۰۰۸ به بعد، ایجاد محدوده‌‌‌ای برای تردد کمتر تحت عنوان LEZ یا آلایندگی کم بود، که تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی هوا، و در نتیجه تبدیل شدن به پاک‌‌‌ترین شهر جهان داشته است.
از سال ۱۹۹۳، شبکه کیفیت هوای لندن از کینگز کالج لندن نظارت بر آلودگی هوا را در ۳۰ منطقه لندن برعهده داشت. اما آلودگی از سال ۲۰۰۰ همچنان از سطح خود فراتر رفت و براساس اعلام حمل‌ونقل لندن سالانه‌هزار مرگ و میر را تجربه می‌‌‌کرد و بیش از هزار نفر به‌‌‌دلیل آلودگی و کیفیت پایین هوا روانه بیمارستان می‌‌‌شوند.
از همین رو در سال ۲۰۰۶ شهردار لندن پیشنهاد تغییر هزینه عوارض مراکز پرازدحام را داد که یک نرخ ثابت برای همه وسایل نقلیه واجد شرایط بود. براساس این طرح برای تردد خودروهای غیرمجاز عوارض تردد وضع شد. براین اساس برچسب‌‌‌های مالیات بر خودروی غیرمجاز (VED)، به خودروها داده شد. برچسب‌‌‌های VED برای وسایل نقلیه از درجه A تا G برای محاسبه گازهای گلخانه‌ای بر حسب گرم کربن در کیلومتر محاسبه می‌شود. درجه A با ۱۰۰ گرم در کیلومتر پایین‌‌‌ترین میزان کربن را دارد که شرایط ایده‌‌‌آل درنظر گرفته می‌شود. در مقابل درجه G بالاترین میزان کربن با مقدار بیشتر از ۲۲۵ گرم در کیلومتر را تولید می‌‌‌کند. از همین رو خودروهایی که درجه A را دریافت میکنند عوارض کمتر یا حتی صفر را خواهند داشت، در مقابل خودروهای دارای درجه G، ۲۵ پوند در روز باید هزینه پرداخت کنند. البته پس از اجرایی شدن این طرح برای خودروهای شخصی، اقداماتی برای هزینه روزانه وسایل حمل‌ونقل عمومی و تجاری همچون کامیون‌‌‌ها، اتوبوسها، مینی‌‌‌بوس‌‌‌ها با موتورهای دیزلی اعمال شد. زیرا بیشترین میزان آلودگی هوای لندن به این گروه از وسایل نقلیه تعلق داشت. که با اجرا کردن این طرح، هزینه روزانه برای خودروهای شخصی حذف شد. این طرح کمکی برای لندن بود تا به تعهدات خود نسبت به اتحادیه اروپا در مورد آلودگی هوا بهویژه دستورالعمل کیفیت هوای اتحادیه اروپا به عنوان بخشی از برنامه شهرداری برای تبدیل لندن به سبزترین شهر جهان عمل کند.
هوای پاک با مدیریت حمل‌ونقل شهری
باتوجه به اینکه منبع اصلی آلودگی هوای لندن بیش از هر چیزی ناشی از حمل‌ونقل است، بیشترین میزان سرمایه‌گذاری در جهت نوسازی وسایل نقلیه و تدوین قوانین عبور و مرور سختگیرانه در مناطق مختلف لندن صورت گرفته است. از این رو، طرح LEZ نیز از سال ۲۰۱۲ اجرایی شده بود. منطقه کم آلایندگی لندن (LEZ) منطقه‌‌‌ای از لندن است که در آن هزینه استاندارد آلایندگی برای خودروهای تجاری غیرمنطبق اعمال می‌شود. هدف آن کاهش انتشار آلایندگی از اگزوز خودروهای دیزلی در لندن است. این طرح را نباید با منطقه ULEZ که در آوریل ۲۰۱۹ معرفی شد، اشتباه گرفت که برای همه خودروها اعمال می‌شود. وسایل نقلیه‌‌‌ای که با استانداردهای مختلف آلایندگی مطابقت ندارند، جریمه می‌‌‌شوند. بقیه خودروها ممکن است به صورت رایگان وارد منطقه کنترل شده شوند. منطقه کم‌‌‌آلایندگی در ۴ فوریه ۲۰۰۸ با معرفی قوانین سختگیرانه‌‌‌تر تا ۳ ژانویه ۲۰۱۲ شروع به کار کرد. این طرح توسط آژانس اجرایی حمل‌ونقل لندن در سازمان لندن بزرگ اداره می‌‌‌شد. در منطقه کمآلاینده لندن، وسایل حمل‌ونقل تجاری بزرگ، مجبور به رعایت استانداردهای وسایل نقلیه یورو ۶ هستند که از مارس ۲۰۲۱ افزایش یافته است. در صورت عدم‌رعایت این استانداردها، با جریمه ۱۰۰ پوندی در روز مواجه خواهند شد.
پس از آن باتوجه به اوج گرفتن مجدد آلودگی هوا در سال ۲۰۱۹، لندن در ۸ آوریل ۲۰۱۹ اولین منطقه آلایندگی بسیار کم (ULEZ) را در جهان معرفی کرد. این طرح برای جلوگیری از ورود آلاینده‌‌‌ترین خودروها، ون‌‌‌ها، موتورسیکلت‌‌‌ها، کامیون‌‌‌ها، اتوبوسها و مینی‌‌‌بوس‌‌‌های در مناطق پرازدحام لندن رانندگی ارائه شد که در صورت تردد وسایل نقلیه غیرمجاز، خودروها، موتورسیکلت‌‌‌ها و ون‌‌‌ها مجبور به پرداخت روزانه ۱۲.۵ پوند و کامیون‌‌‌ها، اتوبوسها و مینی‌‌‌بوس‌‌‌ها مبلغ ۱۰۰ پوند شدند. اجرایی شدن این طرح باعث شد تا تعداد لندنی‌‌‌هایی که در مناطقی که بیش از حد مجاز کربن تردد می‌‌‌کردند از بالای ۲ میلیون نفر در سال ۲۰۱۶ به ۱۱۹هزار نفر در سال ۲۰۱۹ یعنی ۹۴درصد کاهش یابند. این روند کاهشی حتی در تعداد مدارس با آلایندگی بالا نیز مشهود بود. آمارها نشان میدهد بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹، کاهش میانگین سالانه دی اکسید نیتروژن در مرکز لندن، پنج برابر کاهش میانگین ملی بود. این نشان میدهد که مهم‌ترین پیشرفت‌‌‌ها در لندن ناشی از سیاست‌‌‌های محلی است و نه ملی.
لندن با اجرایی کردن طرح تعیین منطقه با آلودگی بسیار کم (ULEZ)، سطح دیاکسید نیتروژن شهر را از همان چند هفته اول کاهش داد. این طرح در ابتدا به طور آزمایشی در یک دوره ۱۲هفته‌‌‌ای اجرا شد و پس از مشاهده تغییرات در آلودگی هوا، این طرح را به‌‌‌صورت دائم اجرایی کردند.
همچنین در صنعت اتوبوسرانی نیز تحولی چشمگیر حاصل شد و اتوبوس‌هایی با استاندارد یورو۶ در مناطقی از لندن نقش مهمی در پاکیزه شدن هوا ایفا کرده است. مناطق اتوبوس کمآلاینده برای مقابله با هوای آلوده در خارج از مرکز لندن با تمرکز اتوبوس‌‌‌های تمیزتر در آلوده‌‌‌ترین مسیرها طراحی شده‌‌‌اند و به مردم کمک میکنند هوای پاک‌‌‌تری تنفس کنند. از سال ۲۰۲۰، تمام اتوبوس‌‌‌های بهسازی حمل‌ونقل لندن (TfL) که شامل اتوبوس کم آلاینده در ۱۲ منطقه می‌شود، آخرین استانداردهای آلایندگی یورو ۶ را لحاظ کرده یا از آنها فراتر رفته‌‌‌اند. با این حال، موفقیت برنامه بهسازی اتوبوس TfL به این معنی است که از اوایل سال ۲۰۲۱، کل ناوگان اتوبوس استانداردهای آلایندگی یورو۶ را رعایت میکنند یا از آن فراتر می‌‌‌روند. در واقع، این به آن معنی است که در حال حاضر کل لندن «منطقه اتوبوس کمآلاینده» شده است. TfL همچنین به گسترش ناوگان اتوبوس‌‌‌های بدون آلایندگی خود ادامه میدهد که در حال حاضر بیش از ۶۵۰ اتوبوس را شامل می‌شود. TfL تاریخ هدف خود را برای تبدیل کل ناوگان از ۲۰۳۷ به ۲۰۳۴ به جلو آورده است، اما این بستگی به رسیدن TfL به تسویه بودجه با دولت به میزان کافی و طولانی‌‌‌مدت دارد.درکنار کنترل ترافیک و نوسازی صنعت حمل‌ونقل در لندن براساس استانداردهای جهانی، پروژه‌های مهم دیگری همچون پروژه تونل برای کاهش سرریز شدن فاضلاب، ایجاد خطوط دوچرخه سواری، کاشت هزاران درخت و نصب مانیتورهایی در کنار خیابان‌ها و معابر برای رصد میزان کیفیت هوا نقش مهم و تاثیرگذاری در کاهش آلودگی هوا و پاکسازی لندن داشته است.
برنامه «کربن صفر» در بودجه شهرداری
باتوجه به هدف لندن برای رسیدن به «کربن صفر» تا سال ۲۰۳۰، شهرداری نیازمند ۳۸.۵ میلیون پوند بودجه اضافه است. از این رو در بودجه نهایی ۲۴-۲۰۲۳ تغییراتی در مالیات و عوارض شهرداری برای بودجه شهرداری اعمال کرده است. بودجه نهایی که برای لندن در نظر گرفته شده، در حدود ۲۱۶ میلیون پوند برآورد شده است که شهرداری برای تامین هزینه‌های خود، حدود ۴درصد به مالیات بر درآمد شهروندان لندنی افزوده است. این بودجه‌‌‌ها برای خدمات پلیس، آتشنشانی، مدارس، گرمایش خانهها، شبکه حمل‌ونقل، ساخت مسکن کممصرف و وضعیت اضطراری آب و هوا مورد استفاده قرار می‌گیرد. هزینه‌هایی که شهرداری انجام میدهد به تفکیک شامل ۲۰ میلیون پوند برای فعال نگه داشتن منطقه اتوبوس کمآلاینده ( دولت شهرداری را ملزم به افزایش کرایه‌‌‌ها کرده است)، ۱۵میلیون پوند برای خدمات پلیس، ۳.۵میلیون پوند برای حمایت از آتشنشانی، ۱۳۰میلیون برای مدارس، ۵۱میلیون برای گرمایش خانهها، حفاظت از شبکه حمل‌ونقل (۵۲میلیون پوند اضافه برای نوسازی حمل‌ونقل) و باقی بودجه برای ساخت خانه‌‌‌های مقرون به صرفه و کممصرف و وضعیت اضطراری آب و هوا می‌شود.
