گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با معاون حمل‌ونقل شهرداری تهران؛ جزئیات طرح جایگزین زوجوفرد اعلام شد
کنترل ترافیکی هوای تهران با «LEZ»
گروه مسکن، نورا حسینی: شورای عالی ترافیک و شهرداری تهران، تصمیم گرفته‌اند با ابطال طرح قدیمی «زوجوفرد»، تردد خودروها در این محدوده را مشمول طرح جدید «LEZ» کنند.
طرح «LEZ» یا «Low Emission Zone» که عنوان «محدوده کم آلاینده شهر» به آن اطلاق می‌شود، شیوه رایج در خیلی از کشورها برای کنترل آلودگی هوای شهرهای بزرگ است که در قالب آن، خودروها برحسب میزان آلایندگی‌شان، اجازه تردد در این محدوده را پیدا می‌کنند.
ویژگی طرح «LEZ»، تنظیم روزانه جریان خودروهای عبوری در محدوده حساس شهر، برحسب «غلظت آلودگی هوا در همان روز» است؛ مزیتی که خلأ آن در طرح فعلی «زوج و فرد» به اثبات رسیده و کاربرد طرح کنونی را در حد «کاهش نسبی ترافیک» به جای «کاهش محسوس آلودگی هوا» تنزل داده است. طرح «زوج و فرد» در خیابان‌های منتهی به مرکز پایتخت از آذرماه سال 84 و به دنبال تشدید پدیده اینورژن (وارونگی هوا) در تهران، حالت دائمی پیدا کرد و تا امروز عملا در نقش مکمل طرح «ترافیک»، بدون آنکه هدف اولیه‌‌اش محقق شود، صرفا از بار ترافیکی معابر میانی شهر کاسته است.
محدوده زوج و فرد حدود ۹۰ کیلومتر مربع از مساحت ۶۰۰کیلومتری تهران را تحت پوشش دارد که براساس طرح فعلی، خودروها برحسب آخرین شماره پلاک، وارد این محدوده می‌شوند اما چون خودروهای فرسوده، فاقد معاینه فنی و همچنین فاقد استاندارد یورو۲، یک روز در میان مجاز به تردد در این محدوده هستند، آلودگی هوای پایتخت نه تنها نسبت به ۱۰ سال گذشته، کم نشده که تشدید نیز شده است. طرح زوج و فرد تا قبل از اینکه دائمی شود، فقط در نیمه دوم هر سال و به‌صورت مقطعی در برخی روزها اجرا می‌شد.
در حال حاضر از آنجا که بررسی‌های فنی مدیریت شهری تهران، تاثیر مثبت زوج و فرد بر کنترل آلودگی هوا را رد می‌کند، با هماهنگی دولت مقرر شده طرح «LEZ» جایگزین آن شود. آن‌طور که سیدجعفر تشکری‌هاشمی معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران می‌گوید، برای اجرای طرح «LEZ»، دو متغیر «میزان آلایندگی خودرو» و «وضعیت روزانه کیفیت هوا»، ملاک عمل ورود وسایل نقلیه به محدوده طرح قبلی، قرار می‌گیرد.
در قالب متغیر اول، وسایل نقلیه به ۴ دسته فرسوده، کاربراتوری، انژکتوری یا دارای استاندارد یورو۲ و هیبریدی یا برقی تقسیم می‌شوند. متغیر دوم نیز روزهای سال را به لحاظ کیفیت هوا به ۵ دسته پاک، سالم، ناسالم، هشدار و اضطرار طبقه‌بندی می‌کند. به این ترتیب نحوه تردد خودروها در محدوده «LEZ»، از ترکیب این دو متغیر، تعیین می‌شود. این طرح قرار است تا نیمه دوم امسال، تصویب نهایی و اجرایی شود.
طرح «LEZ » از چه زمانی جایگزین طرح زوج و فرد در این محدوده می‌شود؟
طرح زود و فرد از زمانی موضوعیت پیدا کرد که آلودگی هوا به اوج خود رسید. به خصوص در ماه‌های آبان و آذر که ما دائما روزهایی داشتیم که به لحاظ آلودگی هوا در وضعیت ناسالم بود، بنابراین تصمیم گرفته شد برای کاهش آلودگی هوا طرح زوج و فرد اجرا شود. بنابراین هدف اصلی از اجرای این طرح کاهش آلودگی هوا بود، اما باید دید این طرح توانست تصمیم‌گیران را به هدف نزدیک کند یا خیر؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد این طرح به میزان کمی در داخل محدوده زوج و فرد سبب کاهش حجم آلاینده‌ها شده، اما در بیرون این محدوده، آلودگی هوا افزایش بالایی داشته است. یعنی اتفاقی که در بیرون محدوده زوج و فرد افتاده این بوده که مردم ماشین‌های خود را تا نزدیکی محدوده زوج و فرد آورده، طول سفرهایشان را افزایش داده و در پشت رینگ (محدوده) زوج و فرد خودرو خود را پارک کرده‌اند، بنابراین باعث تولید آلودگی بیشتری در خارج این محدوده شده‌اند. یعنی ما در معدل کل شهر کاهش آلودگی هوا نداشته‌ایم و به این جمع‌بندی رسیده‌ایم که طرح زوج و فرد نتوانسته از مجموع آلودگی هوا بکاهد. درست است که در داخل محدوده به طور نسبی کاهش آلودگی داشته‌ایم، اما در بیرون با افزایش آلودگی هوا روبه‌رو بوده‌ایم. بنابراین این طرح به اهداف خود که مهم‌ترین آن کنترل و کاهش آلودگی هوا بوده، نرسیده است.
ما از ابتدا هم با محدوده طرح زوج و فرد موافق نبودیم و آن را راه‌حلی اصولی نمی‌دانستیم، اما تاکید دولت وقت این بود که چنین طرح‌هایی اجرا شود، اما نه این طرح و نه طرح‌های دیگر، به اعتقاد من برای کنترل کیفیت آلودگی هوا، کارشناسی نیست و ما باید به دنبال پیدا کردن یک راهکار اصولی باشیم. یک موتورسیکلت بنزین‌سوز کاربراتوری می‌تواند حدود هشت برابر یک خودروی سواری، تولید ذرات آلاینده برای هوای شهر کند و ما قابلیت ممنوعیت ورود این نوع موتورسیکلت‌ها را به محدوده زوج و فرد نداشتیم. همین موضوع نشان می‌دهد، ادامه طرح زوج و فرد راه به جایی نمی‌برد. از طرف دیگر ماشین‌های فرسوده به خصوص خودروهای کاربراتوری حجم بالایی از آلودگی را تولید می‌کنند. این خودروها پنج تا 10 برابر خودروهایی که استاندارد یورو2 (همه خودروهای انژکتوری دارای این استاندارد هستند) را پاس می‌کنند، آلایندگی تولید کرده؛ بنابراین ما در طرح زوج و فرد اجازه می‌دادیم نیمی از این خودروها وارد محدوده زوج و فرد شوند. یعنی به طور مثال اگر ما 100 هزار خودروی کاربراتوری فرسوده داریم، به طور میانگین هشت برابر یک خودروی یورو2 تولید آلودگی می‌کند، یعنی معادل 800 هزار خودرو و ما در طرح زوج و فرد اجازه می‌دادیم معادل 400 هزار خودروی دارای این استاندارد وارد محدوده زوج و فرد شود. برخی می‌گویند طرح جدید به نفع مردم مرفه است؛ این در حالی است که خودروی پراید و پژو در حال حاضر دارای استاندارد یورو2 هستند.
ما در خصوص کف استانداردها صحبت می‌کنیم. غالب خودروهای کاربراتوری فرسوده هستند و هر خودروی انژکتوری می‌تواند استاندارد یورو۲ را داشته باشد. بررسی تجربه‌های جهانی نیز نشان می‌دهد کشورهایی که برای کاهش آلودگی هوا از طرح زوج و فرد استفاده می‌کنند، تعدادشان شاید به اندازه انگشت یک دست هم نرسد. می‌توان گفت به روشی که ما طرح زوج و فرد را به صورت دائمی استفاده می‌کنیم، هیچ کشوری به این وسعت و به این روش از این طرح استفاده نمی‌کند. به طور مثال شاید یک روز در هفته خودروها بر اساس پلاکشان، محدودیت‌هایی داشته باشند، مدل ما، مدلی نادر در دنیاست و هدف آنها با اهداف ما فرق می‌کند. شاید توجه بیشتر سایر کشورها به کاهش حجم تردد باشد در حالی که ما برای کاهش آلاینده‌های هوا، این طرح را اجرا می‌کنیم و عملا به دلیل وجود خودروهای فرسوده، طرح زوج و فرد در کنترل آلودگی هوا کارآیی ندارد و عملا تردد این خودروها مرگ را به ریه‌های مردم تزریق می‌کند. طرح جدید که در بیشتر کشورها با نام LEZ انجام شده، بومی‌سازی کرده‌ایم و نتیجه‌اش آن شده که خودروها به چهار گروه تقسیم شده‌اند؛ گروه اول خودروهایی که به سن فرسودگی رسیده‌اند و نمی‌توانند معاینه فنی را پاس کنند. گروه دوم خودروهایی که به سن فرسودگی نرسیده‌اند اما استانداردهای یورو۲ را هم ندارند و کاربراتوری هستند. به‌طور مثال آخرین پیکان‌هایی که تولید شده، هنوز عمرشان به ۱۰ سال نرسیده و سن فرسودگی خودرو در کشور ما ۲۰ سال است. این خودروها به سن فرسودگی نرسیده‌اند و یورو۲ ندارند، اما می‌توانند معاینه فنی بگیرند. گروه سوم خودروهای یورو۲ به بالا و گروه چهارم خودروهای با تکنولوژی هیبریدی و برقی.
خودروهای هیبریدی و برقی چه تفاوتی با هم دارند؟
خودروهای هیبریدی به زبان ساده، دوگانه‌سوز هستند اما از سوخت برق بنزین یا برق و گازوئیل استفاده می‌کنند و انرژی مازاد در خودِ موتور تبدیل به برق می‌شود. خودروهای برقی هم که کاملا از برق استفاده می‌کنند. این دسته از خودروهای نسل جدید در دنیا با سرعت در حال توسعه هستند. در طرح LEZ ، متغیر دوم را آلودگی هوا تعریف کرده‌ایم و آلودگی هوا را هم بر اساس استانداردهای تعریف شده تقسیم‌بندی کردیم. روزهایی که هوا کاملا پاک است، روزهای سالم، ناسالم، هشدار و اضطرار که البته ممکن است همه این طبقه بندی‌ها در جریان تصویب نهایی طرح دچار تغییراتی شوند.
به نظر می‌رسد برخی از نکاتی که شما عنوان می‌کنید، با موضوعاتی که پیش از این از سمت شورای عالی ترافیک مطرح شده، تفاوت‌های کوچکی دارد. به طور مثال در مدل دولتی، استاندارد خودروها یورو۵ عنوان شده که شما در صحبت‌هایتان از استاندارد یورو ۲ نام بردید.
هنوز جزئیات در حال کارشناسی است. پیشنهادهایی از سمت ما مطرح شده، پیشنهادهایی نیز اعضای شورای عالی ترافیک داشتند. این دو در تقابل هم نیست و تعارضی ندارد بلکه ما و دولت در کنار هم قصد داریم به یک هماهنگی مناسب برای رسیدن به یک طرح پخته برسیم. در حال حاضر در حال به‌دست آوردن آمار خودروها هستیم زیرا نمی‌توانیم با چشم بسته از فردا بگوییم چه تعداد خودرو وارد محدوده شوند؟ و چه تعداد نشوند؟ و این تعداد که وارد محدوده می‌شوند چقدر باعث افزایش حجم آلودگی هوا می‌شوند؟
ما باید با یک ماتریس ۳ در ۵ یا ۴ در ۵ تعریف کنیم و بگوییم بر اساس این تعریف چه خودروهایی، در چه روزهایی با توجه به شدت آلودگی هوا در آن روز مجاز هستند در کدام محدوده‌ها تردد کنند.
مرجع مشخص کردن روزهای آلوده هوا، محیط زیست، وزارت بهداشت یا دستگاه‌های خودِ شهرداری است؟
قانون این وظیفه را به عهده سازمان حفاظت از محیط زیست گذاشته است و آنها مسوول تشخیص وضعیت آلودگی هوا هستند.
برای مردم هم مشخص است که خودروهایشان در چه روزهایی اجازه تردد در محدوده طرح کاهش را دارند؟
آنچه ما می‌خواهیم در این طرح به آن برسیم پیچیده و غیرقابل تشخیص نیست. اول آنکه خودروها را بر اساس میزان آلایندگی و تکنولوژی طبقه‌بندی کنیم که این موضوع نیز کاملا مشخص است. به طور مثال خودروهای ایران خودرو از سال ۸۱ به بعد از کاربراتوری به انژکتوری تبدیل شده بنابراین استاندارد یورو ۲ را دارد.
این موضوع توسط کمیته‌ای در شورای عالی ترافیک تهران و شورای عالی ترافیک کشور، سازمان حفاظت از محیط زیست، سازمان استاندارد، پلیس و... در حال بررسی است و این نهادها با تعاملی که برقرار کرده‌اند، اطلاعات مورد نیاز را برای تشخیص خودروهایی که استاندارد یورو ۲ را دارند، به ما می‌دهند.
شاخص دیگر رسیدن خودرو به سن فرسودگی است که این نیز کاملا مشخص است که آیا این خودرو به سن ۲۰ سال رسیده است یا نه. شاخص سوم، داشتن معاینه فنی است و خودروها با راه‌اندازی سایت معاینه فنی کشوری مشخص می‌شود معاینه فنی دارند یا نه. قرار نیست اینها را ما در کف خیابان و در تقابل با ماشین‌ها به‌دست بیاوریم، بلکه کاملا هوشمند خودروها چک می‌شوند و با رد شدن هر خودرو از زیر پلاک‌خوان مشخص می‌شود این خودرو اجازه ورود به محدوده را دارد یا نه. با اجرای این طرح به طور مثال ۵۰ هزار خودروی فرسوده که معادل ۵۰۰ هزار خودروی دارای استاندارد یورو۲ آلودگی هوا تولید می‌کنند، از ورود به محدوده زوج و فرد منع می‌شوند. البته دامنه محدودیت‌های گروه‌های مختلف خودرو بر اساس میزان آلودگی هوا متغیر است. همان‌طور که ما در بعضی از روزها ادارات و مدارس را تعطیل می‌کردیم حالا با اجرای طرح LEZ متناسب با شدت آلودگی محدودیت تردد خودرو در محدوده طرح زوج و فرد را افزایش می‌دهیم. همچنین ما تهران را به سه حلقه تقسیم کردیم. حلقه اول، حلقه طرح ترافیک اصلی، حلقه دوم محدوده زوج و فرد که از این پس طرح کاهش یا کنترل آلودگی هوای شهر نامیده می‌شود و حلقه سوم رینگ بزرگراهی شهر تهران که ممکن است در روزهایی حتی این محدوده نیز دچار محدودیت‌هایی شود؛ البته تاکید می‌کنم تمامی این پیشنهادها اولیه است و هنوز نه زمان اجرایی شدن این طرح و نه جزئیات، نهایی و تصویب نشده است. ما برای اجرای این طرح زیرساخت‌های لازم را داریم؛ کنترل هوشمند خودروها، داشتن بانک اطلاعاتی خودروها و... اما مساله جدی ما معاینه فنی است که باید در تمامی کشور معاینه فنی به صورت مکانیزه اجرایی شود. ما به پنج ساله بودن معاینه فنی ورود نمی‌کنیم هر چند معتقدیم ۵ سال عمر مفید یک خودرو است نه تضمین سالم بودن و سلامت یک خودرو. تنها تاکید داریم که باید در تمام شهرهای کشور معاینه فنی باید به صورت مکانیزه انجام شود.
آیا مشخص است آن 4 نوع دسته بندی خودرو، هر کدام در چه روزهایی امکان تردد دارند؟
مشخص است اما هنوز هیچ موضوعی در شورای عالی ترافیک نهایی نشده است.اما در این مدل جدید مردم کمترین زحمت و سختی را خواهند کشید و مشارکت حداکثری خواهد بود.
تکلیف موتور سیکلت‌ها در این طرح چیست؟
ما باید به سمت موتور سیکلت‌های برقی برویم. امیدوارم به روزی برسیم که دولت تولید موتور سیکلت‌های بنزینی را ممنوع کند. در حال حاضر ما با سیاست‌های تشویقی تلاش می‌کنیم میزان استفاده از موتور سیکلت‌های برقی را افزایش بدهیم و وقتی تعداد آنها به میزان مورد انتظار ما رسید سیاست‌های سلبی نیز اجرایی می‌شود. اما درحال حاضر هیچ برنامه برخورد ضربتی با موتورسیکلت‌ها نداریم و ایجاد محدودیت‌ها نیز تدریجی است.
وضعیت خودروهای عمومی فرسوده در این طرح چه می‌شود. به‌خصوص اینکه در تهران بیش از 13 هزار تاکسی فرسوده و بیش از 2 هزار اتوبوس فرسوده وجود دارد؟
هیچ استثنایی نباید در این طرح وجود داشته باشد. همه خودروهای شهری و عمومی باید از ورود به محدوده کاهش منع شوند. خودروهای شهرداری، ادارات دولتی و خدماتی نباید استثنا داشته باشند تا مردم فکر کنند تنها آنان هستند که باید جور این محدودیت‌ها را بکشند. اگر همه خودروهای فرسوده در شهر را حساب کنیم. شاید رقمی معادل ۳۰ هزار خودرو باشد در حالی که ما ۳ میلیون خودرو در شهر تهران داریم. بنابراین نباید یک طرح را معطل مشکلاتی که این تعداد خودرو دارند کرد. زیرا اگر ما منتظر شرایط آرمانی باشیم هیچ طرحی اجرایی نخواهد شد. ما با جدیت نوسازی تاکسی‌ها را دنبال می‌کنیم. تلاش می‌کنیم برخی از اتوبوس‌های فرسوده را با نصب فیلتر، دوده آلایندگی شان را به صفر نزدیک کنیم. اما این طرح را معطل رسیدن به شرایط نرمال نخواهیم کرد. این کار نیاز به تصمیم جدی و انقلابی دارد وگرنه مردم باید مدت‌ها هوای آلوده استنشاق کرده و مرگ تدریجی را بپذیرند.
ارسال نظر