مصرف گاز در ایران بالا و صادرات گاز ضروری است
کارنامه گازی ایران و نقشه حضور در اروپا
فریدون اسعدی * به لحاظ طبیعی ایران فرصت‌های مناسبی برای حداکثر کردن منافع ملی خود دارد. قرار گرفتن در منطقه‌ای که کشورهای حاضر در آن به آب‌های آزاد دسترسی ندارند، استقرار در قلب انرژی جهان، برخورداری از منابع سرشار نفت خام و گاز طبیعی از جمله این فرصت‌ها است. اما ایران در بهره‌برداری از این فرصت‌ها برای توسعه پایدار و اقتصادی که در قالب مؤلفه‌های جدید امنیتی بتواند اهداف سیاسی و اقتصادی خود را در مقابل دنیا پیگیری کند موفقیت چندانی نداشته است. ایران در سال ۲۰۱۲ اولین دارنده ذخایر گازی دنیا بود، اما سهمش در تجارت جهانی گاز ناچیز است.
فریدون اسعدی * به لحاظ طبیعی ایران فرصت‌های مناسبی برای حداکثر کردن منافع ملی خود دارد. قرار گرفتن در منطقه‌ای که کشورهای حاضر در آن به آب‌های آزاد دسترسی ندارند، استقرار در قلب انرژی جهان، برخورداری از منابع سرشار نفت خام و گاز طبیعی از جمله این فرصت‌ها است. اما ایران در بهره‌برداری از این فرصت‌ها برای توسعه پایدار و اقتصادی که در قالب مؤلفه‌های جدید امنیتی بتواند اهداف سیاسی و اقتصادی خود را در مقابل دنیا پیگیری کند موفقیت چندانی نداشته است. ایران در سال 2012 اولین دارنده ذخایر گازی دنیا بود، اما سهمش در تجارت جهانی گاز ناچیز است. اینکه ایران برای تحقق این هدف از چه وضعیتی برخوردار است در این نوشتار مورد توجه قرار می‌گیرد. نقش انرژی در تحقق اهداف کشورها بی‌بدیل و به تناسب وضعیت پیشرفت کشورها در عرصه اقتصاد نیز متفاوت است. امروزه ادعا می‌شود که بدون انرژی تولید ناخالص داخلی کشورهای پیشرفته به صفر نیز خواهد رسید، لذا این برای کشورهای دارنده این‌گونه منابع فرصت تلقی می‌شود.
ایران کشوری است که در سال ۲۰۱۲ به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گازی دنیا شناخته شد ولی به‌رغم برخورداری از این فرصت خدادادی، در بازار جهانی گاز یا تجارت گاز نقش چندانی ندارد. پیگیری سیاست جایگزینی مصرف گاز طبیعی با فرآورده‌های نفتی، نامناسب بودن وضعیت مصرف در بخش‌های مختلف و... از جمله عواملی هستند که موجب شد ایران نتواند در تجارت گاز نقش مناسبی ایفا کند.
بررسی وضعیت مصرف، واردات
و صادرات گاز
قبل از پیروزی انقلاب سیاست شرکت ملی گاز تولید و انتقال گاز طبیعی برای صادرات بود. بر این اساس، فقط بخش‌های کوچکی از برخی شهرهای کشور تحت پوشش گاز طبیعی قرار داشتند.
بعد از انقلاب با توجه به اینکه یکی از شعارهای کلیدی دولت افزایش خدمات عمومی به مردم بود، شرکت ملی گاز هدف مربوط به تحت پوشش قرار دادن شهرهای مسیر خطوط لوله و گسترش تاسیسات و امکانات برای گازرسانی به شهرهای پرجمعیت و سردسیر، صنایع و نیروگاه‌های مستقر در این مناطق را مورد توجه قرار داد. با توجه به چنین هدفی، طی مدت ده‌ساله اول انقلاب حدود ۸۰۰ هزار انشعاب و طی پنج سال اول برنامه ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ بیش از یک میلیون و ۷۵ هزار انشعاب در کشور نصب گردید و میزان مصرف داخلی گاز در دوره ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۲ با رشد سالیانه ۵/۱۴ درصد مواجه شد.
در پیگیری اهداف مذکور تعداد شهرها و روستاهای برخوردار از گاز طبیعی طی زمان بیشتر شد، به نحوی که در مهرماه سال ۱۳۹۲ تعداد مشترکان گاز طبیعی به حدود ۲۱ میلیون مشترک افزایش یافت و با این تعداد مشترک، ۹۹۵ شهر (۸/۸۱ درصد کل شهرهای کشور) و ۱۴,۸۲۸ روستا (۶/۲۸ کل روستاهای کشور) از نعمت گاز طبیعی بهره‌مند شدند.
تلاش در این عرصه باعث شد که متوسط مجموع مصارف گازرسانی در سال 1391، 24/415 میلیون مترمکعب شود. جزئیات این مصرف در جدول(1) آمده است:
در جدول (۱)میزان مصارف گاز طبیعی در بخش گازرسانی ارائه شده است، اما علاوه‌بر این نوع مصرف، بخشی از گازهای تولیدی و وارداتی در بخش‌های عملیاتی، استحصال اتان، تزریق به مخازن نفتی، تزریق به مخازن ذخیره‌سازی گاز و صادرات تخصیص داده می‌شود که با این نوع مصارف، متوسط مصارف و صادرات گاز طبیعی در سال ۱۳۹۱ روزانه ۵۵/۴۸۵ میلیون مترمکعب اعلام شده است. جزئیات مربوط به این قسمت در جدول ۲ ارائه شده است.
مطابق ارقام مندرج در جدول 2 در سال 1391 سهم مصارف گازرسانی از کل مصرف گاز کشور 86 درصد بوده که با توجه به متوسط صادرات 45/25 میلیون مترمکعب در روز، سهم صادرات از کل مصرف، 6 درصد است.
همان‌طور که در ابتدای این گزارش آمده است، ایران از پیش از انقلاب موضوع مربوط به صادرات گاز به کشورهای دیگر را در برنامه داشت و به‌این‌منظور بسترهای مربوط به تحقق این هدف بعضا فراهم شد، اما به‌دلیل تحولاتی که در برخی موضوعات سیاسی و اقتصادی بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سابق اتفاق افتاد، صادرات گاز به این کشور از اولویت خارج شد تا اینکه موضوع صادرات گاز به ترکیه مورد توجه قرار گرفت.
به‌طور کلی بحث مربوط به صادرات گاز ایران به اروپا، پاکستان و هند در سال‌های میانی دهه 1370 در کشور انجام شد. با توجه به این مطالعات، قراردادی بین شرکت ملی گاز ایران و شرکت بوتاش ترکیه به امضا رسید. براساس این قرارداد مقرر شد صادرات گاز ایران به ترکیه از نیمه دوم سال 1380 آغاز شود. صادرات گاز طبیعی با 3 میلیارد مترمکعب در سال آغاز و طی یک دوره 25ساله جمعا 228 میلیارد مترمکعب گاز باید صادر می‌شد.
بر همین اساس ابتدا قرار شد از تجهیزات خط لوله دوم استفاده و گاز طبیعی از میادین مربوطه به شمال کشور منتقل شود و با تزریق به یک خط لوله ۲۸۰ کیلومتری به مرز بازرگان انتقال یابد. برای افزایش حجم صادرات گاز مورد قرارداد طی دهه آینده، خط لوله سوم پیش‌بینی شد تا تولیدات سه فاز اول میدان گازی پارس جنوبی را به مرز ترکیه انتقال دهد.
ایران در این سال‌ها علاوه‌بر پیگیری موضوع مربوط به صادرات گاز به‌دلیل اتخاذ سیاست مربوط به توسعه گازرسانی در کشور و جایگزینی گاز طبیعی به‌جای فرآورده‌های نفتی به واردات گاز طبیعی نیاز پیدا کرد. بدین‌منظور واردات گاز ایران براساس قراردادی که بین ایران و ترکمنستان در سال 1374 منعقد شد، از سال 1376 آغاز گردید. برای این منظور خط لوله‌ای به قطر 4 اینچ از مرز ایران و ترکمنستان تا کردکوی به طول 60 کیلومتر احداث شد. واردات گاز ایران از این کشور در سال 1376 با 4/0 میلیارد مترمکعب آغاز شد.
با توجه به این اقدامات، ایران تلاش کرد در قالب واردات برق از ارمنستان به این کشور گاز صادر کند. صادرات گاز طبیعی از سال‌های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۸ به ترتیب به کشورهای همسایه ترکیه و ارمنستان آغاز شد. وضعیت صادرات گاز به کشورهای ترکیه و ارمنستان در سال‌های ۱۳۸۱-۱۳۹۰ به‌شرح جدول ۳ است.
اطلاعات مندرج در جدول 3 نشان می‌دهد که صادرات گاز ایران به ترکیه از سال 1381 آغاز شد. میزان صادرات گاز ایران به ترکیه با 5/3 میلیون مترمکعب در روز آغاز شد و به 55/23 میلیون مترمکعب در سال 1390 افزایش یافت. مطابق اطلاعات در دسترس، میزان قرارداد مربوط به صادرات گاز به ترکیه 30 میلیون مترمکعب در روز است. البته جمهوری اسلامی ایران علاوه‌بر این، در سال‌های اخیر مقداری گاز با عنوان تبادل گاز یا سوآپ بین آذربایجان و ایران به‌منظور تحویل به نخجوان انجام داده است. با اضافه شدن این رقم به رقم صادرات گاز مندرج در جدول 3، در سال‌های 1386، 1387، 1388، 1389 و 1390 در مجموع به‌ترتیب 4/15، 88/12، 59/18، 26/23 و 96/25 میلیون مترمکعب در روز گاز صادر شده است.
شرکت ملی گاز ایران با توجه به برخورداری از ذخایر مناسب گاز طبیعی و در راستای تحقق اهداف مندرج در اسناد فرادستی کشور تلاش می‌کند در بهره‌برداری از این فرصت برنامه‌های لازم را طراحی کند. به‌این‌منظور شرکت مذکور طرح‌هایی را برای صادرات گاز به بقیه نقاط دنیا دارد که در قسمت بعد مورد توجه قرار می‌گیرد.
مروری بر برنامه‌های
صادرات گاز ایران به دنیا
دستیابی به جایگاه سوم صادرکننده گاز در جهان با سهم 8 تا 10 درصد از تجارت جهانی گاز از جمله اهداف مندرج در افق چشم‌انداز 1404 در بخش گاز کشور است. به‌این‌منظور راهبردها و سیاست‌هایی در این بخش طراحی شده است که بهره‌برداری از موقعیت منطقه‌ای و جغرافیایی کشور برای خرید و فروش، فرآوری و پالایش و معاوضه و انتقال نفت و گاز به بازارهای داخلی و جهانی از جمله آنهاست.
به‌منظور تحقق این اهداف ایران برنامه‌هایی برای صادرات گاز به کشورهای همسایه، آسیای شرقی و اروپا در دستور کار قرار داده است. جزئیات این برنامه در جدول ۴ ارائه شده است.
براساس برنامه‌ریزی‌هایی که شرکت ملی گاز انجام داده است، درحال حاضر صادرات گاز ایران به ترکیه در حال انجام است و در سال 1390 به‌طور متوسط روزانه 55 /23 میلیون مترمکعب به این کشور گاز صادر شده است. گزارش‌های در دسترس نشان می‌دهد که قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان در خردادماه سال 1389 منعقد شده است و تاریخ اجرای قرارداد، فروردین 1393 اعلام شده است، اما مطابق آخرین اطلاعات، کشور پاکستان هیچ اقدامی برای احداث خطوط لوله مربوط به انتقال گاز در داخل کشور خود انجام نداده است، لذا عملا اجرای این قرارداد در تاریخ مقرر عملی
نخواهد بود.
صادرات گاز ایران به اروپا از طریق ترکیه و مسیر ایران ـ عراق ـ سوریه، جنوب لبنان ـ دریای مدیترانه و اروپا نیز مدنظر کشور است. برآورد طول خط لوله این مسیر ۵۰۰۰کیلومتر به قطر ۵۶ اینچ اعلام شده است و حجم گاز تحویلی به عراق، سوریه و جنوب لبنان به‌ترتیب ۱۰ تا ۱۵، ۱۵ تا ۲۰ و ۵ تا ۷ میلیون مترمکعب درنظر گرفته شده است و تفاهم‌نامه صادرات به عراق و سوریه در مرداد‌ماه۱۳۹۰ امضا شد. علاوه‌بر اینها موضوع مربوط به صادرات گاز به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نظیر شارجه، عمان و کویت از جمله برنامه‌های شرکت ملی گاز ایران است. برای تحقق این اهداف خطوط لوله‌هایی طراحی شده است که جزئیات آن در جدول ۵ ارائه شده است.
تحقق این برنامه‌ها به در دسترس بودن گاز کافی در کشور و تراز مثبت بین تولید و مصرف نیاز دارد. برای این منظور بررسی تراز گاز در کشور می‌تواند تحقق یا عدم تحقق این برنامه را انعکاس دهد.
در برنامه پنجم توسعه برنامه صادرات گاز طبیعی ازطریق خط لوله به نحوی تدوین شده است که در انتها روزانه ۱ /۲۰۲ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز صادر خواهد شد.
برای تحقق اهداف صادرات گاز ایران به کشورها و مناطق ذکر شده مسیرهایی تعیین شد که مسیر اروپا و آسیا ازجمله آنها است که در شکل‌های ذیل ارائه شده‌اند.
مسیر اروپایی صادرات گاز
برای صادرات گاز ایران از مسیر اروپا خط لوله نهم سراسری تعیین شده است. این خط لوله، گاز فازهای 20 و 21 پارس جنوبی را انتقال داده و بخشی از نیازهای گازی استان‌های لرستان، کرمانشاه و آذربایجان را تامین می‌کند و سپس به اروپا صادر می‌شود.
مسیر آسیایی
برای صادرات گاز ایران از طریق مسیر آسیایی خط لوله سراسری هفتم تعریف شده است. از این خط لوله برای صادرات گاز ایران به کشورهای پاکستان، چین و هند استفاده خواهد شد که در مورد آخرین وضعیت صادرات گاز ایران به پاکستان مواردی مطرح شده است.
مروری بر وضعیت تراز گاز در کشور
تراز گاز عبارت است از مابه‌التفاوت بین منابع گاز عرضه‌‌شده در شبکه و مجموع مصارف. منابع گاز عرضه شده از دو قسمت عمده تشکیل شده است که تولید گاز در داخل کشور و واردات از جمله آنها است. اطلاعات مربوط به تراز گاز در کشور از سال 1380-1390 در جدول 7 ارائه شده است.
تا سال ۱۳۸۵ خوراک واحدهای هیدروژن‌سازی پالایشگاه‌ها در مصارف سوخت پالایشگاه‌ها منظور شده است. تا قبل از سال ۱۳۸۷، تغییرات ذخیره در خط لوله در عدد مربوط تلفات انتقال منظور شده است.
اختلاف آماری به‌علت اختلاف آمار و اطلاعات گزارش سیستم‌های مالی شرکت ملی گاز با آمار و اطلاعات دیسپاچینگ آن شرکت به‌وجود آمده است. مطابق اطلاعات جدول، همواره در سال‌های 1380-1390 بین میزان تولید و مصرف گاز در کشور فاصله وجود دارد و برای تامین مصرف کشور باید گاز وارد شود. لذا بخشی از مصرف مورد نیاز کشور از طریق واردات باید تامین گردد. جمهوری اسلامی ایران در کنار واردات گاز، بخشی از گاز تولید شده را صادر نیز می‌کند.
اما با مقایسه بین ارقام صادرات و واردات گاز این نکته روشن می‌شود که همواره در سال‌های مذکور میزان واردات گاز بیشتر از صادرات و تراز تجاری گاز در کشور منفی بوده است. این واقعیت در نمودار زیر ارائه شده است:
* کارشناس ارشد انرژی
منبع: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی
ایران کشوری است که در سال ۲۰۱۲ به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گازی دنیا شناخته شد ولی به‌رغم برخورداری از این فرصت خدادادی، در بازار جهانی گاز یا تجارت گاز نقش چندانی ندارد. پیگیری سیاست جایگزینی مصرف گاز طبیعی با فرآورده‌های نفتی، نامناسب بودن وضعیت مصرف در بخش‌های مختلف و... از جمله عواملی هستند که موجب شد ایران نتواند در تجارت گاز نقش مناسبی ایفا کند.
بررسی وضعیت مصرف، واردات
و صادرات گاز
قبل از پیروزی انقلاب سیاست شرکت ملی گاز تولید و انتقال گاز طبیعی برای صادرات بود. بر این اساس، فقط بخش‌های کوچکی از برخی شهرهای کشور تحت پوشش گاز طبیعی قرار داشتند.
بعد از انقلاب با توجه به اینکه یکی از شعارهای کلیدی دولت افزایش خدمات عمومی به مردم بود، شرکت ملی گاز هدف مربوط به تحت پوشش قرار دادن شهرهای مسیر خطوط لوله و گسترش تاسیسات و امکانات برای گازرسانی به شهرهای پرجمعیت و سردسیر، صنایع و نیروگاه‌های مستقر در این مناطق را مورد توجه قرار داد. با توجه به چنین هدفی، طی مدت ده‌ساله اول انقلاب حدود ۸۰۰ هزار انشعاب و طی پنج سال اول برنامه ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ بیش از یک میلیون و ۷۵ هزار انشعاب در کشور نصب گردید و میزان مصرف داخلی گاز در دوره ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۲ با رشد سالیانه ۵/۱۴ درصد مواجه شد.
در پیگیری اهداف مذکور تعداد شهرها و روستاهای برخوردار از گاز طبیعی طی زمان بیشتر شد، به نحوی که در مهرماه سال ۱۳۹۲ تعداد مشترکان گاز طبیعی به حدود ۲۱ میلیون مشترک افزایش یافت و با این تعداد مشترک، ۹۹۵ شهر (۸/۸۱ درصد کل شهرهای کشور) و ۱۴,۸۲۸ روستا (۶/۲۸ کل روستاهای کشور) از نعمت گاز طبیعی بهره‌مند شدند.
تلاش در این عرصه باعث شد که متوسط مجموع مصارف گازرسانی در سال 1391، 24/415 میلیون مترمکعب شود. جزئیات این مصرف در جدول(1) آمده است:
در جدول (۱)میزان مصارف گاز طبیعی در بخش گازرسانی ارائه شده است، اما علاوه‌بر این نوع مصرف، بخشی از گازهای تولیدی و وارداتی در بخش‌های عملیاتی، استحصال اتان، تزریق به مخازن نفتی، تزریق به مخازن ذخیره‌سازی گاز و صادرات تخصیص داده می‌شود که با این نوع مصارف، متوسط مصارف و صادرات گاز طبیعی در سال ۱۳۹۱ روزانه ۵۵/۴۸۵ میلیون مترمکعب اعلام شده است. جزئیات مربوط به این قسمت در جدول ۲ ارائه شده است.
مطابق ارقام مندرج در جدول 2 در سال 1391 سهم مصارف گازرسانی از کل مصرف گاز کشور 86 درصد بوده که با توجه به متوسط صادرات 45/25 میلیون مترمکعب در روز، سهم صادرات از کل مصرف، 6 درصد است.
همان‌طور که در ابتدای این گزارش آمده است، ایران از پیش از انقلاب موضوع مربوط به صادرات گاز به کشورهای دیگر را در برنامه داشت و به‌این‌منظور بسترهای مربوط به تحقق این هدف بعضا فراهم شد، اما به‌دلیل تحولاتی که در برخی موضوعات سیاسی و اقتصادی بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سابق اتفاق افتاد، صادرات گاز به این کشور از اولویت خارج شد تا اینکه موضوع صادرات گاز به ترکیه مورد توجه قرار گرفت.
به‌طور کلی بحث مربوط به صادرات گاز ایران به اروپا، پاکستان و هند در سال‌های میانی دهه 1370 در کشور انجام شد. با توجه به این مطالعات، قراردادی بین شرکت ملی گاز ایران و شرکت بوتاش ترکیه به امضا رسید. براساس این قرارداد مقرر شد صادرات گاز ایران به ترکیه از نیمه دوم سال 1380 آغاز شود. صادرات گاز طبیعی با 3 میلیارد مترمکعب در سال آغاز و طی یک دوره 25ساله جمعا 228 میلیارد مترمکعب گاز باید صادر می‌شد.
بر همین اساس ابتدا قرار شد از تجهیزات خط لوله دوم استفاده و گاز طبیعی از میادین مربوطه به شمال کشور منتقل شود و با تزریق به یک خط لوله ۲۸۰ کیلومتری به مرز بازرگان انتقال یابد. برای افزایش حجم صادرات گاز مورد قرارداد طی دهه آینده، خط لوله سوم پیش‌بینی شد تا تولیدات سه فاز اول میدان گازی پارس جنوبی را به مرز ترکیه انتقال دهد.
ایران در این سال‌ها علاوه‌بر پیگیری موضوع مربوط به صادرات گاز به‌دلیل اتخاذ سیاست مربوط به توسعه گازرسانی در کشور و جایگزینی گاز طبیعی به‌جای فرآورده‌های نفتی به واردات گاز طبیعی نیاز پیدا کرد. بدین‌منظور واردات گاز ایران براساس قراردادی که بین ایران و ترکمنستان در سال 1374 منعقد شد، از سال 1376 آغاز گردید. برای این منظور خط لوله‌ای به قطر 4 اینچ از مرز ایران و ترکمنستان تا کردکوی به طول 60 کیلومتر احداث شد. واردات گاز ایران از این کشور در سال 1376 با 4/0 میلیارد مترمکعب آغاز شد.
با توجه به این اقدامات، ایران تلاش کرد در قالب واردات برق از ارمنستان به این کشور گاز صادر کند. صادرات گاز طبیعی از سال‌های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۸ به ترتیب به کشورهای همسایه ترکیه و ارمنستان آغاز شد. وضعیت صادرات گاز به کشورهای ترکیه و ارمنستان در سال‌های ۱۳۸۱-۱۳۹۰ به‌شرح جدول ۳ است.
اطلاعات مندرج در جدول 3 نشان می‌دهد که صادرات گاز ایران به ترکیه از سال 1381 آغاز شد. میزان صادرات گاز ایران به ترکیه با 5/3 میلیون مترمکعب در روز آغاز شد و به 55/23 میلیون مترمکعب در سال 1390 افزایش یافت. مطابق اطلاعات در دسترس، میزان قرارداد مربوط به صادرات گاز به ترکیه 30 میلیون مترمکعب در روز است. البته جمهوری اسلامی ایران علاوه‌بر این، در سال‌های اخیر مقداری گاز با عنوان تبادل گاز یا سوآپ بین آذربایجان و ایران به‌منظور تحویل به نخجوان انجام داده است. با اضافه شدن این رقم به رقم صادرات گاز مندرج در جدول 3، در سال‌های 1386، 1387، 1388، 1389 و 1390 در مجموع به‌ترتیب 4/15، 88/12، 59/18، 26/23 و 96/25 میلیون مترمکعب در روز گاز صادر شده است.
شرکت ملی گاز ایران با توجه به برخورداری از ذخایر مناسب گاز طبیعی و در راستای تحقق اهداف مندرج در اسناد فرادستی کشور تلاش می‌کند در بهره‌برداری از این فرصت برنامه‌های لازم را طراحی کند. به‌این‌منظور شرکت مذکور طرح‌هایی را برای صادرات گاز به بقیه نقاط دنیا دارد که در قسمت بعد مورد توجه قرار می‌گیرد.
مروری بر برنامه‌های
صادرات گاز ایران به دنیا
دستیابی به جایگاه سوم صادرکننده گاز در جهان با سهم 8 تا 10 درصد از تجارت جهانی گاز از جمله اهداف مندرج در افق چشم‌انداز 1404 در بخش گاز کشور است. به‌این‌منظور راهبردها و سیاست‌هایی در این بخش طراحی شده است که بهره‌برداری از موقعیت منطقه‌ای و جغرافیایی کشور برای خرید و فروش، فرآوری و پالایش و معاوضه و انتقال نفت و گاز به بازارهای داخلی و جهانی از جمله آنهاست.
به‌منظور تحقق این اهداف ایران برنامه‌هایی برای صادرات گاز به کشورهای همسایه، آسیای شرقی و اروپا در دستور کار قرار داده است. جزئیات این برنامه در جدول ۴ ارائه شده است.
براساس برنامه‌ریزی‌هایی که شرکت ملی گاز انجام داده است، درحال حاضر صادرات گاز ایران به ترکیه در حال انجام است و در سال 1390 به‌طور متوسط روزانه 55 /23 میلیون مترمکعب به این کشور گاز صادر شده است. گزارش‌های در دسترس نشان می‌دهد که قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان در خردادماه سال 1389 منعقد شده است و تاریخ اجرای قرارداد، فروردین 1393 اعلام شده است، اما مطابق آخرین اطلاعات، کشور پاکستان هیچ اقدامی برای احداث خطوط لوله مربوط به انتقال گاز در داخل کشور خود انجام نداده است، لذا عملا اجرای این قرارداد در تاریخ مقرر عملی
نخواهد بود.
صادرات گاز ایران به اروپا از طریق ترکیه و مسیر ایران ـ عراق ـ سوریه، جنوب لبنان ـ دریای مدیترانه و اروپا نیز مدنظر کشور است. برآورد طول خط لوله این مسیر ۵۰۰۰کیلومتر به قطر ۵۶ اینچ اعلام شده است و حجم گاز تحویلی به عراق، سوریه و جنوب لبنان به‌ترتیب ۱۰ تا ۱۵، ۱۵ تا ۲۰ و ۵ تا ۷ میلیون مترمکعب درنظر گرفته شده است و تفاهم‌نامه صادرات به عراق و سوریه در مرداد‌ماه۱۳۹۰ امضا شد. علاوه‌بر اینها موضوع مربوط به صادرات گاز به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نظیر شارجه، عمان و کویت از جمله برنامه‌های شرکت ملی گاز ایران است. برای تحقق این اهداف خطوط لوله‌هایی طراحی شده است که جزئیات آن در جدول ۵ ارائه شده است.
تحقق این برنامه‌ها به در دسترس بودن گاز کافی در کشور و تراز مثبت بین تولید و مصرف نیاز دارد. برای این منظور بررسی تراز گاز در کشور می‌تواند تحقق یا عدم تحقق این برنامه را انعکاس دهد.
در برنامه پنجم توسعه برنامه صادرات گاز طبیعی ازطریق خط لوله به نحوی تدوین شده است که در انتها روزانه ۱ /۲۰۲ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز صادر خواهد شد.
برای تحقق اهداف صادرات گاز ایران به کشورها و مناطق ذکر شده مسیرهایی تعیین شد که مسیر اروپا و آسیا ازجمله آنها است که در شکل‌های ذیل ارائه شده‌اند.
مسیر اروپایی صادرات گاز
برای صادرات گاز ایران از مسیر اروپا خط لوله نهم سراسری تعیین شده است. این خط لوله، گاز فازهای 20 و 21 پارس جنوبی را انتقال داده و بخشی از نیازهای گازی استان‌های لرستان، کرمانشاه و آذربایجان را تامین می‌کند و سپس به اروپا صادر می‌شود.
مسیر آسیایی
برای صادرات گاز ایران از طریق مسیر آسیایی خط لوله سراسری هفتم تعریف شده است. از این خط لوله برای صادرات گاز ایران به کشورهای پاکستان، چین و هند استفاده خواهد شد که در مورد آخرین وضعیت صادرات گاز ایران به پاکستان مواردی مطرح شده است.
مروری بر وضعیت تراز گاز در کشور
تراز گاز عبارت است از مابه‌التفاوت بین منابع گاز عرضه‌‌شده در شبکه و مجموع مصارف. منابع گاز عرضه شده از دو قسمت عمده تشکیل شده است که تولید گاز در داخل کشور و واردات از جمله آنها است. اطلاعات مربوط به تراز گاز در کشور از سال 1380-1390 در جدول 7 ارائه شده است.
تا سال ۱۳۸۵ خوراک واحدهای هیدروژن‌سازی پالایشگاه‌ها در مصارف سوخت پالایشگاه‌ها منظور شده است. تا قبل از سال ۱۳۸۷، تغییرات ذخیره در خط لوله در عدد مربوط تلفات انتقال منظور شده است.
اختلاف آماری به‌علت اختلاف آمار و اطلاعات گزارش سیستم‌های مالی شرکت ملی گاز با آمار و اطلاعات دیسپاچینگ آن شرکت به‌وجود آمده است. مطابق اطلاعات جدول، همواره در سال‌های 1380-1390 بین میزان تولید و مصرف گاز در کشور فاصله وجود دارد و برای تامین مصرف کشور باید گاز وارد شود. لذا بخشی از مصرف مورد نیاز کشور از طریق واردات باید تامین گردد. جمهوری اسلامی ایران در کنار واردات گاز، بخشی از گاز تولید شده را صادر نیز می‌کند.
اما با مقایسه بین ارقام صادرات و واردات گاز این نکته روشن می‌شود که همواره در سال‌های مذکور میزان واردات گاز بیشتر از صادرات و تراز تجاری گاز در کشور منفی بوده است. این واقعیت در نمودار زیر ارائه شده است:
* کارشناس ارشد انرژی
منبع: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی
ارسال نظر