با فعال شدن شرکت‌های بیمه‌ای در حوزه خدمات فنی و مهندسی صورت می‌گیرد
اصلاح مدل مواجهه با ریسک‌ها در صنعت برق
در این میان صادرات خدمات فنی و مهندسی که کمتر از ۲۰ سال پیش در صنایع زیرساختی نظیر برق کلید خورد، به‌رغم اینکه فرصت‌های گسترده‌ای مانند صدور تجهیزات در قالب پروژه‌های خدمات فنی و مهندسی و ارزآوری بالا را در خود جای داده، اما همچنان با چالش‌های جدی در فضای داخلی کسب و کار و همچنین محدودیت بین‌المللی ناشی از تحریم‌ها مواجه است.
آمار دقیق صادرات خدمات فنی و مهندسی در‌هاله ابهام خطوط اعتباری
مدیرعامل شرکت مهندسی مشاور «موننکو» در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» از لزوم ارائه تعریفی دقیق و شفاف از صدور خدمات فنی و مهندسی سخن می‌گوید و می‌افزاید: در عمده موارد پروژه‌های ساخت و ساز به عنوان صادرات خدمات فنی و مهندسی شناخته می‌شوند، اما در واقع این حوزه گستردگی بسیاری دارد که مغزافزار را هم دربر گرفته و شامل خدمات ارائه شده از سوی شرکت‌های مهندسی مشاور هم می‌شود. در حقیقت به نظر می‌رسد در این حوزه نسبت به سایر بخش‌ها کمی ضعیف‌تر عمل کرده‌ایم.
علیرضا شیرانی ایجاد خطوط اعتباری و تعبیر آن به عنوان صادرات خدمات فنی و مهندسی را به عنوان یکی دیگر از برداشت‌های نادرست در این خصوص عنوان می‌کند و می‌افزاید: ایران در دوره‌های زمانی مختلف، خطوط اعتباری را برای کشورهای متعدد ایجاد کرده تا برای استفاده از این خطوط اعتباری، شرکت‌های ایرانی را در اولویت اعطای پروژه قرار دهند. در حقیقت ما برای ایجاد این خطوط اعتباری هزینه‌ای صرف کرده‌ایم که بعدا از مسیر اخذ پروژه‌های متعدد در این کشورها باز می‌گردد و در نهایت از آن به عنوان صادرات یاد می‌کنیم که به نظر می‌رسد تعبیر نادرستی از صادرات خدمات فنی و مهندسی است.
شیرانی در ادامه ایجاد شرکت صانیر را نقطه آغاز مناسبی برای صادرات برمی‌شمرد و بیان می‌کند: صانیر یک مجموعه متمرکز بوده که می‌تواند پروژه‌های خوبی را عمدتا در قالب EPC در کشورهای مختلف بگیرد و صادرات خدمات فنی و مهندسی صنعت برق را به شکل مناسبی کلید بزند، اما چرایی افت و خیز فراوان صادرات این حوزه در سال‌های بعد، باید به شکل جدی بررسی و آسیب شناسی شود. به هر حال ما در ایران برای تولید تجهیزات و خدمات از انرژی و نیروی کار ارزان برخورداریم و این امر یک مزیت اقتصادی جدی برای شرکت‌های ایرانی محسوب می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد نتوانسته‌ایم از این مزیت در بازارهای صادراتی به درستی بهره بگیریم و در نهایت افزایش یا کاهش میزان صادرات وابستگی قابل توجهی به میزان خطوط اعتباری گشایش شده توسط دولت در سایر کشورها داشته و نمی‌تواند به طور دقیق موید توان تکنیکی و رقابتی ما در عرصه‌های بین‌المللی باشد.
وی تحریم‌ها را هم عاملی جدی برای افول صادرات می‌داند و تصریح می‌کند: طبیعتا صادرکنندگان ایرانی تحت فشار تحریم‌های بین‌المللی برای ورود به بازارهای جهانی، اخذ ضمانت‌نامه‌ها، وصول مطالبات و انجام مبادلات مالی با مشکلات پرتعدادی مواجهند که گاه هزینه‌های قابل توجهی را به آنها تحمیل کرده و قیمت تمام شده محصولات و خدماتشان را افزایش و قدرت رقابت آنها را کاهش می‌دهد.
مدیرعامل شرکت مهندسی مشاور موننکو در ادامه می‌افزاید: به‌رغم هزینه‌های سیاسی و حمایت‌های دولت در برخی بازارهای منطقه‌ای، همچنان نتوانسته‌ایم توفیق قابل توجهی به دست آوریم و به نظر می‌رسد این موضوع ناشی از عدم حمایت سازماندهی شده از شرکت‌های موفق صادرکننده در این بازارها است. حمایت از این شرکت‌ها می‌توانست به اعتمادسازی در بازارهای کلیدی هدف به ویژه در کشورهایی نظیر عراق ، سوریه و افغانستان منجر شود، با این حال اما می‌بینیم که پروژه‌های بزرگ و قابل اتکایی در این کشورها اخذ نکرده‌ایم.
شرکت‌های مهندسی مشاور، یکی از ارکان اصلی پروژه‌های زیرساختی
شیرانی به نقش شرکت‌های مهندسی مشاور در صنایع زیرساختی اشاره می‌کند و می‌گوید: اولین حوزه کلیدی برای شرکت‌های مهندسی مشاور، تعریف مفاهیم به منظور تعیین راهبردهای اساسی در صنایع زیرساختی است. به عنوان مثال نحوه تامین انرژی، ترکیب سبد انرژی کشور و نحوه تامین انرژی صنایع و الزامات زیست محیطی از جمله مفاهیمی‌هستند که باید به شکل تخصصی و حرفه‌ای از سوی مهندسین مشاور تعیین شوند.
وی انجام مطالعات مکان‌سنجی بر اساس نقشه راه ترسیم شده را دومین مرحله کاری این دست از شرکت‌ها عنوان می‌کند و می‌افزاید: یک شرکت مهندسی مشاور مکلف است این مساله را تعیین کند که نقشه راه تدوین شده، از نظر فنی و اقتصادی صرفه لازم را دارد یا خیر؛ پیش بینی مفروضاتی نظیر زمان مناسب برای اتمام کار، پیش نیازهای فنی و اقتصادی و همچنین هزینه‌های اجرای پروژه هم بر عهده مهندس مشاور است. حتی باید این مساله را به درستی بررسی کنیم که اگر انجام کار با تاخیر مواجه شد، آیا باز هم مزیت‌های اقتصادی خود را در طول دوره‌های زمانی مختلف حفظ می‌کند؟ تعیین مشخصات فنی و به روزآوری آنها هم جزو اقدامات کلیدی است که باید توسط شرکت مهندسی مشاور انجام شود. از این رو نمی‌توان از نقش این شرکت‌ها در اجرای درست، اقتصادی و موثر پروژه‌های زیرساختی چشم پوشید.
این کارشناس صنعت برق در ادامه خاطرنشان می‌کند: یک شرکت مهندسی مشاور قوی پیش از هر چیز باید نگاهی کلان به موضوعات داشته، با تکنولوژی، تحولات و اصول اقتصاد جهانی آشنا باشد و بداند که کدام فناوری و تکنولوژی در دنیا کنار گذاشته شده است. عدم اشراف به این موضوعات، علاوه بر ایجاد دردسرهای جدی برای کارفرمای پروژه، عملا به روند اجرای پروژه هم آسیب می‌رساند. در کنار این بررسی‌ها، باید مخاطرات پروژه از جمله تغییر در نرخ ارز، قوانین واردات و صادرات، تامین منابع مالی و حتی تحولات فضای بین‌الملل را نیز در نظر بگیریم و از این طریق طرح‌های بیمه ای مناسب را برای پروژه پیش‌بینی کنیم.
وی فعال کردن شرکت‌های بیمه‌ای در رده کارهای تخصصی را یک الزام جدی برای پیشبرد پروژه‌های زیرساختی برشمرده و بیان می‌کند: در صورت فعال شدن شرکت‌های بیمه‌ای در حوزه خدمات فنی و مهندسی و ایجاد نظارت درست از سوی شرکت بیمه، کشف خطاهای احتمالی و اصلاح مدل مواجهه با ریسک‌ها امکان‌پذیر خواهد شد.
شیرانی در ادامه تاکید می‌کند: نبود شرکت‌های مهندسی مشاور قدرتمند، تقریبا تمام وجوه یک پروژه را تحت تاثیر قرار داده و عملا ریسک و قیمت را افزایش داده و به ایجاد زنجیره معیوبی منجر می‌شود که زیان آن متوجه کل بازیگران اصلی شده و در پروژه‌های زیرساختی به اقتصاد کشور لطمه خواهد زد. در این میان شرکت‌های مهندسی مشاور هم باید بپذیرند که نمی‌توانند در کوتاه مدت به سودآوری برسند. آنها ناگزیرند برای رسیدن به جایگاه اصلی خود سرمایه‌گذاری کنند و البته در این مسیر به حمایت شرکت‌های کارفرما هم نیاز دارند. تقویت شرکت‌های مهندسی مشاور، زمینه‌سازی برای جذب نخبگان دانشگاهی به عنوان اصلی‌ترین سرمایه این دست از شرکت‌ها و همچنین اتکا به کیفیت خدمات ارائه شده از سوی شرکت‌های مهندسی مشاور، عمده‌ترین پیش نیازها برای تقویت فنی و اقتصادی پروژه‌های زیرساختی کشور است.
مدیرعامل شرکت مهندسی مشاور موننکو با تاکید بر اهمیت نحوه انتخاب شرکت‌های مهندسی مشاور عنوان می‌کند: تعداد پروژه‌های اخذ شده براساس مکانیزم QBS و حائز بالاترین امتیاز و همچنین تعداد پروژه‌های اخذ شده به صورت ترک تشریفات به دلیل اعتماد شرکت‌های کارفرمایی قطعا معیارهای درستی برای ارزیابی شرکت‌های مهندسی مشاور محسوب می‌شوند.
شرکت‌های مهندسی مشاور در نقش توسعه‌دهنده‌ها
شیرانی کاهش تعداد پروژه‌های دولتی را برای توسعه بخش خصوصی به فال نیک می‌گیرد و تصریح می‌کند: اینکه تعداد پروژه‌های دولتی کاهش یافته و زمینه برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فراهم شده، اتفاق خوش یمنی است، چرا که می‌تواند آغاز کوچک شدن دولت و کاهش نقش آن در اقتصاد کشور باشد. در این مسیر توسعه‌دهنده‌ها، مفهوم موثری پیدا می‌کنند.
وی در ادامه می‌گوید: توسعه‌دهنده به مجموعه‌هایی اطلاق می‌شود که پروژه‌ها را شناسایی و به پیمانکاران و مجریان معرفی می‌کنند. در حقیقت آنها برای بخش خصوصی مشخص می‌کنند که چه پروژه ای را بر مبنای چه فرآیندی انجام دهند تا بازگشت سرمایه مناسبی برای آنها داشته باشد.
او معتقد است: شرکت‌های مهندسی مشاور به دلیل وظایف، دانش فنی و همچنین اشراف بر فضای کسب و کار به خوبی می‌توانند نقش توسعه‌دهنده‌ها را برای فعالان اقتصادی بازی کنند و زمینه را برای رونق بخشی به فعالیت‌های آنها فراهم آورند.
