همواره شنیده و خوانده‌ایم که استرس روی سلامت و زندگی ما اثر می‌گذارد، اما تاکنون چه حد به این مساله توجه کرده‌ایم؟ چقدر به اینکه زندگی در شهر منجر به استرس، اختلالات روانی و فیزیکی ما شده است فکر می‌کنیم و برای رفع یا کاهش آنها چه اقداماتی انجام می‌دهیم؟ مطابق با گزارشی که از وضعیت استرس ۱۵۰ شهر به تازگی منتشر شده، شهر تهران از نظر زندگی پراسترس در میان ۱۰ شهر پایینی قرار گرفته است و این مساله قطعا نیاز به تغییراتی را در زندگی شهروندان گوشزد می‌کند. تغییراتی که اگر اصلاح نشود، جز آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی چیزی برجای نخواهد گذاشت و قطعا هر چه مدت زمان بیشتری طول بکشد، عوارض آن وخیم‌تر خواهد شد.

　

ازدحام و ترافیک

بسیاری از ما به‌طور روزمره تجربه سوار شدن در خطوط مترو یا حمل‌ونقل عمومی را که با ازدحام و برخی مشکلات همراه است، شاهد هستیم و البته این تجربه منحصر به کشور و شهرهای ایران نیست. ساکنان شهری و کلان‌شهرها همگی با استرس روزانه زندگی در شهرهای پرازدحام و شلوغ و ترافیک ناشی از تردد جمعیت فراوان این شهرها آشنا هستند. با این همه، اگرچه این تجربه در تمام کشورهای دنیا مشاهده می‌شود، در بسیاری از شهرهای اروپایی و کشورهای پیشرفته برای مدیریت آن راهکارهایی اندیشیده شده است تا هزینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سلامت ناشی از آن را کاهش دهد. عموما در کشورهای آسیایی به‌خصوص منطقه غرب و جنوب آسیا، به دلایل مختلفی از جمله توسعه اقتصادی، شهرها بیشتر به تولید روی آورده‌اند و هزینه‌ای که برای سلامت روانی و فیزیکی افراد در اثر این کار به‌وجود می‌آید، نادیده گرفته می‌شود.

امنیت اجتماعی و حس امنیت

حس امنیت یکی از مهم‌ترین احساساتی است که در شهرهای بزرگ معمولا با تهدید بیشتری روبه‌رو است. امنیت اجتماعی نیز با توجه به هزینه‌های اقتصادی بالاتر و امکان از کارافتادگی و بروز سایر آسیب‌ها در کلان‌شهرها عمدتا بیش از شهرهای کوچک مورد توجه قرار می‌گیرد. بیکاری، حاشیه‌نشینی و نابرابری‌های مختلف از جمله عواملی هستند که می‌توانند این حس امنیت را با مشکلاتی روبه‌رو کنند.

کمبود زمان

یکی از علل عمده این استرس عامل زمان است. کمبود این عامل که عمدتا در شهرهای بزرگ به چشم می‌خورد، سبب به وجود آمدن بی‌تابی و اضطراب می‌شود. هر چه زمانی که می‌گذارید بهای بالاتری داشته باشد و کمیاب باشد، استرس فرد بیشتر می‌شود اما هزینه‌هایی که به سلامت فرد وارد می‌کند نیز بیشتر می‌شود. در این چارچوب هزینه فرصتی که فرد به ازای از دست دادن زمان در شهرهای بزرگ می‌پردازد، افزایش پیدا می‌کند و همین امر بر افزایش استرس وی در کنار عواملی مانند ترافیک، بی‌ثباتی شغلی و بیکاری و نیز تورم و هزینه‌های بالاتر زندگی در شهرهای بزرگ موثر است.

از سرعت قدم زدن تا رشد اقتصادی!

تحقیقات انجام شده در شهرهای مختلف حاکی از این است که سرعت گام برداشتن در شهرها یکی از معیارهایی است که توسط چند روانشناس به‌عنوان سنجه‌ای از وضعیت شتاب و استرس یک شهر معرفی شده است. نظریه‌های اولیه معتقد بودند که افراد در شهرهای بزرگ سریع‌تر حرکت می‌کردند زیرا می‌خواستند از ازدحام شهری پرهیز کنند اما پس از آن، محققان نظر خود را در مورد این تئوری عوض کردند و نشان دادند که عامل اصلی این مساله عوامل اقتصادی است. طبق تحقیقات آنها بهره‌وری اقتصادی با سریع‌تر شدن آهنگ زندگی رابطه مستقیمی دارد که بر سرعت کار و راه‌رفتن نیز تاثیر می‌گذارد. محققان معتقدند با بزرگ‌تر شدن شهرها، نرخ دستمزد و هزینه زندگی افزایش می‌یابد و افراد هزینه فرصت بالاتری برای زمانشان قائل هستند.

سلامت روانی و فیزیکی

یک مطالعه دیگر در مناطق کلان‌شهری حاکی از آن است که استرس موجب بالا رفتن احتمال مبتلا شدن به فشار خون می‌شود و بیماری‌های کلیوی و قلبی و عروقی را نیز افزایش می‌دهد. افزایش ضربان قلب، فشار خون و آزاد شدن هورمون‌هایی نظیر آدرنالین، نورآدرنالین و کریستول در جریان خون نیز از تبعات همین استرس است. برخی مطالعات حاکی از این هستند که زندگی شهری با افزایش ریشه‌های افسردگی، اضطراب و سایر روان‌پریشی‌ها ارتباط دارد و در واقع محیط‌های شهری این مسائل را تشدید می‌کنند. البته این موارد به وضعیت کاری، تاهل، وضعیت مهاجرت یا بومی بودن و برخی عوامل دیگر نیز بستگی دارد.

جمع‌بندی

با رشد جمعیت‌ شهری، مساله شهرنشینی و سلامت روانی به‌طور فزاینده‌ای هر روز مهم‌تر می‌شود. بیش از نیمی از جمعیت جهان اکنون در مناطق شهری زندگی می‌کنند. انتظار می‌رود این میزان تا سال ۲۰۵۰، به دوسوم جمعیت جهان افزایش پیدا کند. این روند در ایران نیز رخ خواهد داد و موجب گسترش شهرهای کوچک و رشد شدید کلان‌شهرها خواهد شد که نیاز به مدیریت صحیح و مناسب را در این میان افزایش می‌دهد تا از افزایش استرس، بیماری‌های روانی و فیزیکی و اثرات منفی روانی زندگی شهری جلوگیری کند.

مروری بر ریشه‌های استرس شهری