آشوراده، یک دهه کشمکش بر سر یک جزیره
جدال بر سر گردشگری در آشوراده سابقه‌ای بیش از یک دهه دارد و در دو سوی آن افراد با گرایش‌های مختلف قرار گرفته‌اند. نمونه اخیر آن در سفر استانی رئیس‌جمهور به استان گلستان رخ داد که در آن حسن روحانی بر گردشگری در آشوراده تاکید کرد و از آن به‌عنوان یکی از ضرورت‌های توسعه نام برد؛ اظهارنظری که بار دیگر آتش نهفته زیر خاکستر را روشن کرد. آتش توپخانه فعالان و خبرنگاران محیط‌زیست به حدی گسترده بود که مسوولان سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری را به واکنش و پاسخگویی واداشت و حتی کار را به اظهارنظر حسین مرعشی رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و محیط‌زیست کشاند.
جدال بر سر گردشگری در آشوراده سابقه‌ای بیش از یک دهه دارد و در دو سوی آن افراد با گرایش‌های مختلف قرار گرفته‌اند. نمونه اخیر آن در سفر استانی رئیس‌جمهور به استان گلستان رخ داد که در آن حسن روحانی بر گردشگری در آشوراده تاکید کرد و از آن به‌عنوان یکی از ضرورت‌های توسعه نام برد؛ اظهارنظری که بار دیگر آتش نهفته زیر خاکستر را روشن کرد. آتش توپخانه فعالان و خبرنگاران محیط‌زیست به حدی گسترده بود که مسوولان سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری را به واکنش و پاسخگویی واداشت و حتی کار را به اظهارنظر حسین مرعشی رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و محیط‌زیست کشاند.
یکی از اولین خبرنگارانی که پرونده آشوراده را در رسانه‌ها باز کرد در یادداشتی در زیست بوم نوشت: «ابتکار در جمع خبرنگاران گفت: گردشگری فقط در یک‌دهم آشوراده و در زون تفرج گسترده و متمرکز اجرایی شده و این طرح در چارچوب سند مدیریت جامع پناهگاه حیات‌وحش میانکاله صورت خواهد پذیرفت. اما سازمان محیط‌زیست دو روز پیش از سفر رئیس‌جمهوری به گلستان، با انعقاد تفاهم‌نامه‌ای با میراث فرهنگی، با اجرای طرح گردشگری در ٢٨٠ هکتار از اراضی آشوراده برای فاز اول موافقت کرده و فاز دوم نیز در ١٠٠ هکتار پیاده‌سازی خواهد شد. براساس آنچه مسوولان سازمان میراث فرهنگی به محیط‌زیست ارائه کرده‌اند قرار است با اجرای طرح گردشگری هتل، مرکز تجاری، بازارهای سنتی، بازار صنایع‌دستی، باغ پرندگان، موزه آبزیان، زمین تنیس، گلف، پارک بازی، میدان تیراندازی، پیست دوچرخه‌سواری، اسب‌سواری و... در اکوسیستم بکر و وحشی میانکاله و انواع بازی‌های آبی همچون قایقرانی و جت اسکی و... در سواحل و آب‌های آشوراده که بزرگ‌ترین مرکز تخم‌ریزی ماهیان خاویاری خزر است اجرایی شود. براساس طرح مدیریت پناهگاه حیات‌وحش میانکاله برخلاف اظهارات ابتکار و براساس نقشه‌های سرمایه‌گذار گردشگری، محدوده مورد نظر که قرار است طرح گردشگری در آن پیاده شود یا در زون حفاظت است یا زون تفرج گسترده! در زون‌های تفرج گسترده هرگونه ساخت و سازی ممنوع است و در آشوراده تنها می‌توان به نصب برج دیده‌بانی برای تماشای پرندگان توسط طبیعت‌گردان، مسیرهای پیاده‌روی چوبی، دوچرخه‌سواری و نصب نیمکت و... اقدام کرد و هرگونه اقامت شبانه نیز در جزیره ممنوع است. بنابراین ناگفته پیداست که چه سرنوشتی از هم اکنون در انتظار جزیره آشوراده است.»
سعید شیرکوند معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از اولین مسوولانی بود که به این گفته‌ها واکنش نشان داد و آنها را ناشی از یک برداشت نادرست عنوان و تاکید کرد در طرح ارائه شده تمام ملاحظات زیست محیطی در نظر گرفته شده است.pic1
اما گفته‌های شیرکوند با آن توضیحات مختصر، آبی نبود که بتواند آتش روشن‌شده را خاموش کند و به تدریج صف مخالفان پروژه پیوسته‌تر شد.
اسدالله افلاکی خبرنگار محیط‌زیست در روزنامه همشهری درباره سابقه طرح و دلایل مخالفت با آن نوشت: «پرونده تغییر کاربری آشوراده که گمان می‌رفت با روی کار آمدن دولت یازدهم - که یکی از شعارهایش حفظ محیط‌زیست بود- برای همیشه مختومه اعلام شود، آبان‌ماه سال گذشته برای نخستین‌بار در دولت یازدهم از سوی معاون اول رئیس‌جمهور مطرح شد. اسحاق جهانگیری آبان‌ماه سال گذشته گفت قرار است جزیره آشوراده با همکاری و مسوولیت سازمان میراث فرهنگی تبدیل به قطب گردشگری شود. جهانگیری در حالی از تغییر کاربری آشوراده و تبدیل آن به قطب گردشگری سخن می‌گفت که این منطقه 44سال است به منطقه حفاظت‌شده تبدیل شده است. ضمن آنکه براساس طرح مدیریت جامع پناهگاه حیات وحش میانکاله که به پایمردی زنده‌یاد کامبیز بهرام سلطانی تدوین شد و به تایید سازمان حفاظت محیط‌زیست رسید 70درصد عرصه‌های آشوراده جزو «زون حفاظت» است و دخل و تصرف در زون حفاظتی تحت هیچ شرایطی مجاز نیست.
همچنین براساس طرح مدیریت جامع پناهگاه حیات وحش میانکاله، حتی در زون تفرج هم نباید بازار، هتل و سایر کاربری‌های گردشگری ساخته شود این در حالی است که براساس طرحی که قرار است در آشوراده اجرا شود، پیست دوچرخه‌سواری و اتومبیلرانی، احداث هتل و بازار هم پیش‌بینی شده است. علاوه براین، با اجرای این طرح، بخشی از ساحل جزیره آشوراده که ایستگاه زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر است به قایقرانی و ایجاد پلاژ شنا اختصاص یافته است. درحالی‌که در طرحی که قرار بود در دولت دهم در آشوراده اجرا شود، متقاضی اجرای طرح گردشگری متعهد شده بود که هتل، بازار و سایر مراکز مرتبط را در بندر ترکمن احداث کند.» او دو روز بعد بار دیگر با انتقاد از معصومه ابتکار در بخشی از یادداشت خود چنین نوشت: «به اعتقاد کارشناسان، امضای این تفاهمنامه یکی از نقاط منفی پرونده دوره ریاست ابتکار بر سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت یازدهم است. منتقدان محیط‌زیست می‌گویند اجرای طرح گردشگری در آشوراده که بخشی از پناهگاه حیات‌وحش میانکاله است مغایر با معیارهای زیست‌محیطی است. با وجود این، ابتکار برخلاف انتظار کارشناسان محیط‌زیست گفت که ما ناچاریم طرح گردشگری طبیعی را(در آشوراده) با کمک جوامع محلی و با نظارت و رعایت تمام ضوابط تجربه کنیم. این یک تجربه دشوار است که می‌تواند آسیب هم داشته باشد.»pic۲
با انتشار این مطالب بحث آشوراده به تیتر اصلی خبرهای محیط‌زیستی تبدیل و جریان رسانه‌ای به صورت روزانه ادامه یافت. روزنامه اعتماد با درج یادداشتی تاریخچه طرح توسعه گردشگری در آشوراده را با شماره اسناد و تاریخ دقیق آنها منتشر کرد. مخالفت برخی مشاوران رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست نظیر اسماعیل کهرم به یکی از موضوعات مورد توجه رسانه‌ها تبدیل شد؛ فارغ از درستی یا نادرستی، پروژه آشوراده نشان دهنده صبر بیشتر معصومه ابتکار و مجموعه دولت با مخالفان بود. به یاد داشته باشیم بسیاری از مخالفان آشوراده در دولت قبل و بر سر مساله جاده‌سازی در جنگل ابر زمانی که در سطوح عالی مدیریتی قرار داشتند. درباره فقدان ارزیابی‌های زیست محیطی این پروژه سکوت اختیار کرده و یا در گفت‌وگو با فعالان محیط‌زیستی رویارویی و مخالفت با طرح‌های دولت را به منزله از دست دادن جایگاه خود می‌دانستند. اسماعیل کهرم در گفت‌وگویی با پایگاه خبری نامه چنین گفت: «هر ساله چند ده هزار پرنده مهاجر به این منطقه می‌آمدند که مورد شکار قرار می‌گرفتند. ما از این می‌ترسیم توسعه گردشگری در آشوراده باعث شود که هتل‌ها ساخته شود و ده‌ها هزار نفر به آنجا بروند و جمعیت زیاد شود. من پیش‌بینی می‌کنم در طول پنج سال جمعیت این منطقه به یک ونیم میلیون نفر برسد. تجمع توریست، هتل، اقامتگاه و... باعث ایجاد زباله و پساب می‌شود و ممکن است مردم با رفتار خود و استفاده‌ای که از منطقه می‌کنند حیات وحش منطقه را از بین ببرند. اگر کسی می‌خواهد در این منطقه تغییر کاربری ایجاد کند، حال سازمان حفاظت محیط‌زیست یا سازمان‌های گردشگری، این تضمین را به من بدهد که ترکیب میانکاله به هم نخورد من موافق خواهم بود ولی چنین چیزی غیرممکن است.» کهرم همچنین در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر خواستار توقف این طرح شد و اظهار کرد: «هیچ اشکالی ندارد که حتی موضوعی که در دولت تصویب شده را با استفاده از نظر کارشناسان و صاحبنظران تصحیح یا حتی لغو کرد.»
دلاور نجفی «معاون اسبق محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در نامه‌ای سرگشاده به «معصومه ابتکار» رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست از نگرانی‌هایی که درخصوص واگذاری این زون حفاظتی وجود دارد سخن گفت و در یادداشت خود چنین نوشت: «اگر چه واگذاری جزیره آشوراده در سال ۱۳۸۴ به نوعی بی‌تدبیری قلمداد گردید ولی واگذاری دوباره آن در سال ۱۳۹۳ قطعا نام دیگری خواهد داشت. مصاحبه‌های مسوولان محیط‌زیست و بیان اینکه در جزیره تنها مدیریت بخشی از آن واگذار می‌شود و خود عرصه قابل واگذاری نیست هم جز توجیه صورت مساله چیزی دیگری نیست و کیست که نداند با احداث پلاژ و هتل و پیست‌های مختلف چیزی از آن عرصه طبیعی با ارزش و یگانه باقی نخواهد ماند. توصیه می‌شود جهت پی‌بردن به عمق فاجعه مصاحبه چند روز گذشته دکتر اسماعیل کهرم مشاور خودتان را مطالعه بفرمایید.»
وسعت خبرهای منتشر شده درباره آشوراده به حدی بود که سعید شیرکوند معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بار دیگر در مقابل خبرنگاران قرار گرفت. در مصاحبه‌ای که به نقل از او در خبرگزاری میراث فرهنگی منتشر شده، آمده است: «ساعت‌ها روی ابعاد مختلف این طرح بحث و گفت‌وگو شد و تمام ابعاد این مهم با توجه به نکات محیط‌زیستی در نظر گرفته شده است. اما رسانه‌ها غیرواقع‌بینانه شروع به نقد کردند. قرار نیست پیست اسکی در این جزیره راه بیفتد یا هتل 20 طبقه ساخته و سه میلیون گردشگر وارد شود. جزیره کیش با وجود گردشگرپذیر بودن، تعداد گردشگرانش از 300 هزار نفر تجاوز نمی‌کند چگونه ممکن است تعداد گردشگران آشوراده سه میلیون نفر شود؟ به گفته شیرکوند، توافق‌نامه کلی درخصوص جزیره آشوراده بسته و نقشه اجرایی برای تک‌تک زوم‌های محیط‌زیستی منطقه ترسیم شده است. در مجموع نیز ساخت و سازها برای 10 درصد منطقه طبیعت‌گردی گسترده در نظر گرفته شده است و تمام ملاحظات زیست‌محیطی همچون خیابان‌ها، نوع بازی‌ها مشخص شده است. به گفته او حفظ زیست به معنای قفل زدن به همه درها نیست.»pic3
اما بحث آشوراده تنها به کشمکش خبرنگاران و سازمان میراث فرهنگی و سازمان حفاظت محیط‌زیست محدود نماند. مصاحبه صدرا محقق در روزنامه شرق با محمدرضا یزدان پناه یکی از سرمایه‌گذاران آشوراده که در آن، این جزیره را فاقد ارزش‌های محیط‌زیستی دانسته بود نه تنها مهر تاییدی بر دلنگرانی‌های فعالان محیط‌زیست زد بلکه اهلیت طرح‌های ارائه شده که شیرکوند بر آن تاکید بسیار داشت را نیز زیر سوال برد. او در این گفت‌وگو اظهار کرد: «من قبل از اینکه آنجا را ببینم تصورم این بود که آنجا یک جزیره زیبا و ارزشمندی است، اما وقتی دیدم فهمیدم جزیره آشوراده ارزش زیست‌محیطی ندارد، اصلا چیزی ندارد، فضای فوق‌العاده‌ای نیست که تصور شود مشابه آن در جایی وجود ندارد. آنجا سرزمین شغال‌هاست، غیراز زوزه شغال چیزی نمی‌شنوید، در آب ساحلش هم غیر از مار چیزی دیده نمی‌شود، شغال‌ها هم آنقدر از پرنده‌های آنجا تغذیه کردند که حتی پرنده‌ای نمانده است، فکر نکنید در آشوراده درخت و ساحل آب خاصی هست، آنجا بیشتر تمشک و انار ترش دارد، چیز ارزشمندی ندارد، چهارتا قرقاول را هم که آنجا می‌آید، شکار کرده‌اند. آشوراده اگر قرار است حفظ شود باید مردم بیایند استفاده کنند، نه شغال‌ها. الان آدم یک ساعت هم آنجا دوام نمی‌آورد، اگر بخواهیم طبیعت آنجا را حفظ کنیم انسان عاقل باید حفاظت کند، اگر جزیره به سگ و گرگ و شغال و آب دریا داده شود که حفظ نمی‌شود، ما باید برویم آنجا، تا شغال‌ها فرار کنند، به جایش آهو بیاید، پرنده‌های خوشگل بیاید، اما اگر حفظ محیط‌زیست یعنی حفظ شغال‌ها من اصلا چیزی سردرنمی‌آورم پس. چنان می‌گویند زیستگاه حساس که آدم فکر می‌کند آنجا خبری است، چه حساسیتی؟ تا انسان‌ها نروند چنین محیط‌هایی حفظ نمی‌شود، محیط‌زیست که به امان خداسپردن، به باد و توفان و دریا و حیوان سپردن حفظ نمی‌شود.»
محمد فاضلی جامعه‌شناس و از معاونان سابق سازمان در پاسخ به این گفته‌ها در وبلاگ شخصی خود نوشت: «می‌شود با شما موافق بود که «تا انسان‌ها نروند چنین محیط‌هایی حفظ نمی‌شود.» من سال‌ها با ادبیات مشارکت محلی برای حفظ اکوسیستم‌ها دمخور بوده‌ام. بله جوامع محلی باید در منافع حفظ زیست‌بوم‌های ارزشمند شریک باشند تا تمایلی به حفظ آنها داشته باشند. اما بین این ایده و آنچه شما می‌گویید زمین تا آسمان فاصله هست. امثال شما اول با ایده اقامتگاه‌های یک طبقه سازگار با محیط وارد می‌شوند و در چشم برهم زدنی کل اراضی را با ویلاهایی که می‌فروشید و هتل‌هایی که بر پا می‌کنید با آسیب مواجه می کنید.»pic4
حسین مرعشی از دیگر افرادی بود که از سوی خبرنگاران به‌عنوان یکی از سرمایه‌گذاران آشوراده نام برده شد؛ خبرگزاری ایرنا در مصاحبه‌ای با رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از او درباره طرح چنین ادعاهایی پرسید که مرعشی با رد آن گفت: «من قصد هیچ سرمایه‌گذاری در آشوراده را ندارم.» وی درباره طرح خود در سال ۸۳ درباره این جزیره اظهار کرد: «سال‌ها پیش زمانی که آقای مهیمنی استاندار گلستان بودند. گروه توسعه و عمران کرمان را دعوت کردند که برای اجرای یک طرح گردشگری در استان گلستان و در منطقه آشوراده با آنها همکاری کنیم. قرار بود این پروژه در قالب طرحی توسط سازمان مناطق گردشگری اجرایی شود. آن زمان ٣٨٠ هکتار از اراضی آشوراده را که دارای سند بود و این سندها به نام سازمان همیاری شهرداری استان گلستان بود، به سازمان مناطق گردشگری واگذار کردند. این سازمان برای اجرای طرح گردشگری در آشوراده مطالعاتی را انجام داد. با توجه به اینکه آن جا بخشی از پارک ملی میانکاله است این سازمان علاوه بر دریافت نظرات کارشناسان داخلی از گروهی از مشاوران خارجی دعوت کرد تا در این زمینه مطالعاتی انجام دهند و نتیجه را اعلام کنند. این مشاوران در پایان مطالعاتشان اعلام کردند این منطقه به دلیل شرایط خاص زیست محیطی قابلیت اجرای طرح‌های گسترده گردشگری را ندارد و نمی‌توان طرح‌هایی با تراکم بالا را در آن جا اجرا کرد. پیشنهادی که آنها درنهایت به ما ارائه کردند این بود که در این محدوده فقط امکان طبیعت گردی با تراکم خیلی کم وجود دارد. بعد از این مطالعات و در پی صحبت‌هایی که با سازمان محیط‌زیست هم انجام شد عملا اجرای طرح توسعه گردشگری در این منطقه منتفی شد و بعد از آن این پروژه ادامه پیدا نکرد.»
در این میان اخبار مختلفی از سوی سازمان بازرسی منتشر شد که نشان می‌داد اختلافات جدی بر سر ادامه این پروژه وجود دارد، برخی می‌گفتند سازمان بازرسی دستور توقف طرح را صادر کرده در حالی که مسوولان سازمان میراث فرهنگی همچنان از روند رو به گسترش طرح داد سخن می‌دادند.
در ادامه این منازعات بود که مسعود سلطانی‌فر، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز وارد صحنه شد وگفت رسانه‌ها بزرگ‌نمایی می کنند. او در همین رابطه گفت: «مساله جزیره آشوراده یک هیاهوسازی و جنجال سازی رسانه‌ای است و ما قصد نداریم وارد این جنجال و هیاهوسازی شویم.»
با این گفته‌ها بود که اطلاعات و مصاحبه‌های قطره چکانی مسوولانی نظیر جلال تاجیک مدیر کل مناطق نمونه گردشگری یا سعید شیرکوند معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری هم قطع و بار دیگر رویه قهر با رسانه‌ها از سوی مسوولان پی گرفته شد.
با وجود این قهر رسانه ای، خبرنگاران منابع خبری دیگری را برای پیگیری موضوع آشوراده پی گرفتند ،یکی از این رسانه‌ها «دنیای اقتصاد» بود. این روزنامه در گفت‌وگو با «حر منصوری» از فعالان و راهنمایان تور میانکاله که سابقه بیشترین فعالیت در این حوزه را دارد، سعی کرد به ابعاد گوناگون این مساله بپردازد. حر منصوری در این گفت‌وگو ضمن بیان ویژگی‌های منطقه، انواع گوناگون گردشگری در آن را تشریح و معایب گردشگری گسترده و بدون ضابطه در آن را با تاکید بر این نکته که حتی توجیه اقتصادی نیز ندارد، تشریح کرد. او گفت: «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری باید برنامه‌ای آموزشی برای مردم بومی در نظر بگیرد که آنها در قالب راهنمای محلی بتوانند با حفظ ارزش‌های طبیعی منطقه درآمدی برای خود کسب کنند و خدمات لازم را به طبیعت‌گردها بدهند. طبیعت‌گردی همواره مولفه‌ای حیاتی است که در صورت اعمال مدیریتی هم‌پیوند، می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد در راستای حفظ، توسعه و تنوع بخشیدن به مناطق حفاظت شده به‌کار گرفته شود.»
بحث و حرف و حدیث‌ها درباره آشوراده اما منحصر به آنچه در بالا ذکر شد، نبود. صفحات وایبر و شبکه‌های اجتماعی همزمان با رسانه‌های رسمی خبرهای مربوط به آشوراده را دنبال می‌کردند. نامه‌نگاری‌های انجام شده با سازمان محیط‌زیست و صدور بیانیه‌های متعدد از دیگر اقداماتی بود که از سوی فعالان عرصه محیط‌زیست پی گرفته شد و برخی از آنها نظیر نرگس روحانی از انجمن ارزیابی محیط‌زیست و میترا البرزی‌منش مدیرعامل انجمن پایشگران محیط‌زیست با رسانه‌ای کردن نامه‌ها و بیانیه‌های خود، تلاش داشتند فشار مضاعفی برای توقف طرح گردشگری در این منطقه وارد کنند. در مقابل کسانی هم بودند که با موافقت با توسعه گردشگری، این صنعت را راهی برای ارتقای معیشت محلی قلمداد می‌کردند. حتی خسرو معتضد، محقق وتاریخ نگار هم در گفت‌وگویی با رسانه‌ها خواستار اجرای طرح‌های گردشگری در آشوراده شد.
در آخرین مجموعه اقدامات صورت گرفته توسط سازمان حفاظت محیط زیست جلسه ای با حضور فعالان محیط زیست تشکیل شد تا آنها دغدغه هایشان را با کیخا، معاون معصومه ابتکار مطرح کنند. جلسه ای که به زعم دوستداران محیط زیست نتوانست باز هم آنها را برای توسعه پروژه های گردشگری تدارک دیده شده برای آشوراده قانع کند.
اما فارغ از درستی یا نادرستی طرح گردشگری در آشوراده، مقایسه رویه دو سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در این بخش ضروری به نظر می‌‌رسد. گرچه انتقادات زیادی را می‌توان به سازمان حفاظت محیط‌زیست در این باره وارد کرد، اما مجموعه عملکرد این سازمان نشان از آن دارد در این سازمان برخلاف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تضارب آرای بیشتری به چشم می‌خورد، در این دوره یک ماهه کلام مخالفی از مسوولان سازمان میراث فرهنگی در مخالفت با این طرح شنیده نشد و گفته‌های نقیض تنها به شبهات پیرامون آن دامن زد. مسعود سلطانی فر در این مورد نیز مانند موارد مشابه به مثابه ختم کلام وارد عرصه و با سخنان او سکوت بار دیگر بر این مجموعه حاکم شد. چنین رویه‌ای فضا را برای گروهی باز کرد که انتقاد از دولت را از همان ابتدای شروع به فعالیت آن وجهه همت خود قرار داده و با یک چرخش سریع طرفداری از طرح‌های توسعه‌ای در محیط‌زیست این بار به مخالفان این طرح‌ها تبدیل شدند. جای آن است که دولت تدبیر و امید، برای اصلاح خطاهایی که ممکن است هر مجموعه در روند کار خود با آن مواجه شود تدبیری بیندیشد و چنانچه در آشوراده خطایی وارد شده مسیر بازگشت را برای خود باز نگه دارد.
یکی از اولین خبرنگارانی که پرونده آشوراده را در رسانه‌ها باز کرد در یادداشتی در زیست بوم نوشت: «ابتکار در جمع خبرنگاران گفت: گردشگری فقط در یک‌دهم آشوراده و در زون تفرج گسترده و متمرکز اجرایی شده و این طرح در چارچوب سند مدیریت جامع پناهگاه حیات‌وحش میانکاله صورت خواهد پذیرفت. اما سازمان محیط‌زیست دو روز پیش از سفر رئیس‌جمهوری به گلستان، با انعقاد تفاهم‌نامه‌ای با میراث فرهنگی، با اجرای طرح گردشگری در ٢٨٠ هکتار از اراضی آشوراده برای فاز اول موافقت کرده و فاز دوم نیز در ١٠٠ هکتار پیاده‌سازی خواهد شد. براساس آنچه مسوولان سازمان میراث فرهنگی به محیط‌زیست ارائه کرده‌اند قرار است با اجرای طرح گردشگری هتل، مرکز تجاری، بازارهای سنتی، بازار صنایع‌دستی، باغ پرندگان، موزه آبزیان، زمین تنیس، گلف، پارک بازی، میدان تیراندازی، پیست دوچرخه‌سواری، اسب‌سواری و... در اکوسیستم بکر و وحشی میانکاله و انواع بازی‌های آبی همچون قایقرانی و جت اسکی و... در سواحل و آب‌های آشوراده که بزرگ‌ترین مرکز تخم‌ریزی ماهیان خاویاری خزر است اجرایی شود. براساس طرح مدیریت پناهگاه حیات‌وحش میانکاله برخلاف اظهارات ابتکار و براساس نقشه‌های سرمایه‌گذار گردشگری، محدوده مورد نظر که قرار است طرح گردشگری در آن پیاده شود یا در زون حفاظت است یا زون تفرج گسترده! در زون‌های تفرج گسترده هرگونه ساخت و سازی ممنوع است و در آشوراده تنها می‌توان به نصب برج دیده‌بانی برای تماشای پرندگان توسط طبیعت‌گردان، مسیرهای پیاده‌روی چوبی، دوچرخه‌سواری و نصب نیمکت و... اقدام کرد و هرگونه اقامت شبانه نیز در جزیره ممنوع است. بنابراین ناگفته پیداست که چه سرنوشتی از هم اکنون در انتظار جزیره آشوراده است.»
سعید شیرکوند معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از اولین مسوولانی بود که به این گفته‌ها واکنش نشان داد و آنها را ناشی از یک برداشت نادرست عنوان و تاکید کرد در طرح ارائه شده تمام ملاحظات زیست محیطی در نظر گرفته شده است.pic1
اما گفته‌های شیرکوند با آن توضیحات مختصر، آبی نبود که بتواند آتش روشن‌شده را خاموش کند و به تدریج صف مخالفان پروژه پیوسته‌تر شد.
اسدالله افلاکی خبرنگار محیط‌زیست در روزنامه همشهری درباره سابقه طرح و دلایل مخالفت با آن نوشت: «پرونده تغییر کاربری آشوراده که گمان می‌رفت با روی کار آمدن دولت یازدهم - که یکی از شعارهایش حفظ محیط‌زیست بود- برای همیشه مختومه اعلام شود، آبان‌ماه سال گذشته برای نخستین‌بار در دولت یازدهم از سوی معاون اول رئیس‌جمهور مطرح شد. اسحاق جهانگیری آبان‌ماه سال گذشته گفت قرار است جزیره آشوراده با همکاری و مسوولیت سازمان میراث فرهنگی تبدیل به قطب گردشگری شود. جهانگیری در حالی از تغییر کاربری آشوراده و تبدیل آن به قطب گردشگری سخن می‌گفت که این منطقه 44سال است به منطقه حفاظت‌شده تبدیل شده است. ضمن آنکه براساس طرح مدیریت جامع پناهگاه حیات وحش میانکاله که به پایمردی زنده‌یاد کامبیز بهرام سلطانی تدوین شد و به تایید سازمان حفاظت محیط‌زیست رسید 70درصد عرصه‌های آشوراده جزو «زون حفاظت» است و دخل و تصرف در زون حفاظتی تحت هیچ شرایطی مجاز نیست.
همچنین براساس طرح مدیریت جامع پناهگاه حیات وحش میانکاله، حتی در زون تفرج هم نباید بازار، هتل و سایر کاربری‌های گردشگری ساخته شود این در حالی است که براساس طرحی که قرار است در آشوراده اجرا شود، پیست دوچرخه‌سواری و اتومبیلرانی، احداث هتل و بازار هم پیش‌بینی شده است. علاوه براین، با اجرای این طرح، بخشی از ساحل جزیره آشوراده که ایستگاه زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر است به قایقرانی و ایجاد پلاژ شنا اختصاص یافته است. درحالی‌که در طرحی که قرار بود در دولت دهم در آشوراده اجرا شود، متقاضی اجرای طرح گردشگری متعهد شده بود که هتل، بازار و سایر مراکز مرتبط را در بندر ترکمن احداث کند.» او دو روز بعد بار دیگر با انتقاد از معصومه ابتکار در بخشی از یادداشت خود چنین نوشت: «به اعتقاد کارشناسان، امضای این تفاهمنامه یکی از نقاط منفی پرونده دوره ریاست ابتکار بر سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت یازدهم است. منتقدان محیط‌زیست می‌گویند اجرای طرح گردشگری در آشوراده که بخشی از پناهگاه حیات‌وحش میانکاله است مغایر با معیارهای زیست‌محیطی است. با وجود این، ابتکار برخلاف انتظار کارشناسان محیط‌زیست گفت که ما ناچاریم طرح گردشگری طبیعی را(در آشوراده) با کمک جوامع محلی و با نظارت و رعایت تمام ضوابط تجربه کنیم. این یک تجربه دشوار است که می‌تواند آسیب هم داشته باشد.»pic۲
با انتشار این مطالب بحث آشوراده به تیتر اصلی خبرهای محیط‌زیستی تبدیل و جریان رسانه‌ای به صورت روزانه ادامه یافت. روزنامه اعتماد با درج یادداشتی تاریخچه طرح توسعه گردشگری در آشوراده را با شماره اسناد و تاریخ دقیق آنها منتشر کرد. مخالفت برخی مشاوران رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست نظیر اسماعیل کهرم به یکی از موضوعات مورد توجه رسانه‌ها تبدیل شد؛ فارغ از درستی یا نادرستی، پروژه آشوراده نشان دهنده صبر بیشتر معصومه ابتکار و مجموعه دولت با مخالفان بود. به یاد داشته باشیم بسیاری از مخالفان آشوراده در دولت قبل و بر سر مساله جاده‌سازی در جنگل ابر زمانی که در سطوح عالی مدیریتی قرار داشتند. درباره فقدان ارزیابی‌های زیست محیطی این پروژه سکوت اختیار کرده و یا در گفت‌وگو با فعالان محیط‌زیستی رویارویی و مخالفت با طرح‌های دولت را به منزله از دست دادن جایگاه خود می‌دانستند. اسماعیل کهرم در گفت‌وگویی با پایگاه خبری نامه چنین گفت: «هر ساله چند ده هزار پرنده مهاجر به این منطقه می‌آمدند که مورد شکار قرار می‌گرفتند. ما از این می‌ترسیم توسعه گردشگری در آشوراده باعث شود که هتل‌ها ساخته شود و ده‌ها هزار نفر به آنجا بروند و جمعیت زیاد شود. من پیش‌بینی می‌کنم در طول پنج سال جمعیت این منطقه به یک ونیم میلیون نفر برسد. تجمع توریست، هتل، اقامتگاه و... باعث ایجاد زباله و پساب می‌شود و ممکن است مردم با رفتار خود و استفاده‌ای که از منطقه می‌کنند حیات وحش منطقه را از بین ببرند. اگر کسی می‌خواهد در این منطقه تغییر کاربری ایجاد کند، حال سازمان حفاظت محیط‌زیست یا سازمان‌های گردشگری، این تضمین را به من بدهد که ترکیب میانکاله به هم نخورد من موافق خواهم بود ولی چنین چیزی غیرممکن است.» کهرم همچنین در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر خواستار توقف این طرح شد و اظهار کرد: «هیچ اشکالی ندارد که حتی موضوعی که در دولت تصویب شده را با استفاده از نظر کارشناسان و صاحبنظران تصحیح یا حتی لغو کرد.»
دلاور نجفی «معاون اسبق محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در نامه‌ای سرگشاده به «معصومه ابتکار» رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست از نگرانی‌هایی که درخصوص واگذاری این زون حفاظتی وجود دارد سخن گفت و در یادداشت خود چنین نوشت: «اگر چه واگذاری جزیره آشوراده در سال ۱۳۸۴ به نوعی بی‌تدبیری قلمداد گردید ولی واگذاری دوباره آن در سال ۱۳۹۳ قطعا نام دیگری خواهد داشت. مصاحبه‌های مسوولان محیط‌زیست و بیان اینکه در جزیره تنها مدیریت بخشی از آن واگذار می‌شود و خود عرصه قابل واگذاری نیست هم جز توجیه صورت مساله چیزی دیگری نیست و کیست که نداند با احداث پلاژ و هتل و پیست‌های مختلف چیزی از آن عرصه طبیعی با ارزش و یگانه باقی نخواهد ماند. توصیه می‌شود جهت پی‌بردن به عمق فاجعه مصاحبه چند روز گذشته دکتر اسماعیل کهرم مشاور خودتان را مطالعه بفرمایید.»
وسعت خبرهای منتشر شده درباره آشوراده به حدی بود که سعید شیرکوند معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بار دیگر در مقابل خبرنگاران قرار گرفت. در مصاحبه‌ای که به نقل از او در خبرگزاری میراث فرهنگی منتشر شده، آمده است: «ساعت‌ها روی ابعاد مختلف این طرح بحث و گفت‌وگو شد و تمام ابعاد این مهم با توجه به نکات محیط‌زیستی در نظر گرفته شده است. اما رسانه‌ها غیرواقع‌بینانه شروع به نقد کردند. قرار نیست پیست اسکی در این جزیره راه بیفتد یا هتل 20 طبقه ساخته و سه میلیون گردشگر وارد شود. جزیره کیش با وجود گردشگرپذیر بودن، تعداد گردشگرانش از 300 هزار نفر تجاوز نمی‌کند چگونه ممکن است تعداد گردشگران آشوراده سه میلیون نفر شود؟ به گفته شیرکوند، توافق‌نامه کلی درخصوص جزیره آشوراده بسته و نقشه اجرایی برای تک‌تک زوم‌های محیط‌زیستی منطقه ترسیم شده است. در مجموع نیز ساخت و سازها برای 10 درصد منطقه طبیعت‌گردی گسترده در نظر گرفته شده است و تمام ملاحظات زیست‌محیطی همچون خیابان‌ها، نوع بازی‌ها مشخص شده است. به گفته او حفظ زیست به معنای قفل زدن به همه درها نیست.»pic3
اما بحث آشوراده تنها به کشمکش خبرنگاران و سازمان میراث فرهنگی و سازمان حفاظت محیط‌زیست محدود نماند. مصاحبه صدرا محقق در روزنامه شرق با محمدرضا یزدان پناه یکی از سرمایه‌گذاران آشوراده که در آن، این جزیره را فاقد ارزش‌های محیط‌زیستی دانسته بود نه تنها مهر تاییدی بر دلنگرانی‌های فعالان محیط‌زیست زد بلکه اهلیت طرح‌های ارائه شده که شیرکوند بر آن تاکید بسیار داشت را نیز زیر سوال برد. او در این گفت‌وگو اظهار کرد: «من قبل از اینکه آنجا را ببینم تصورم این بود که آنجا یک جزیره زیبا و ارزشمندی است، اما وقتی دیدم فهمیدم جزیره آشوراده ارزش زیست‌محیطی ندارد، اصلا چیزی ندارد، فضای فوق‌العاده‌ای نیست که تصور شود مشابه آن در جایی وجود ندارد. آنجا سرزمین شغال‌هاست، غیراز زوزه شغال چیزی نمی‌شنوید، در آب ساحلش هم غیر از مار چیزی دیده نمی‌شود، شغال‌ها هم آنقدر از پرنده‌های آنجا تغذیه کردند که حتی پرنده‌ای نمانده است، فکر نکنید در آشوراده درخت و ساحل آب خاصی هست، آنجا بیشتر تمشک و انار ترش دارد، چیز ارزشمندی ندارد، چهارتا قرقاول را هم که آنجا می‌آید، شکار کرده‌اند. آشوراده اگر قرار است حفظ شود باید مردم بیایند استفاده کنند، نه شغال‌ها. الان آدم یک ساعت هم آنجا دوام نمی‌آورد، اگر بخواهیم طبیعت آنجا را حفظ کنیم انسان عاقل باید حفاظت کند، اگر جزیره به سگ و گرگ و شغال و آب دریا داده شود که حفظ نمی‌شود، ما باید برویم آنجا، تا شغال‌ها فرار کنند، به جایش آهو بیاید، پرنده‌های خوشگل بیاید، اما اگر حفظ محیط‌زیست یعنی حفظ شغال‌ها من اصلا چیزی سردرنمی‌آورم پس. چنان می‌گویند زیستگاه حساس که آدم فکر می‌کند آنجا خبری است، چه حساسیتی؟ تا انسان‌ها نروند چنین محیط‌هایی حفظ نمی‌شود، محیط‌زیست که به امان خداسپردن، به باد و توفان و دریا و حیوان سپردن حفظ نمی‌شود.»
محمد فاضلی جامعه‌شناس و از معاونان سابق سازمان در پاسخ به این گفته‌ها در وبلاگ شخصی خود نوشت: «می‌شود با شما موافق بود که «تا انسان‌ها نروند چنین محیط‌هایی حفظ نمی‌شود.» من سال‌ها با ادبیات مشارکت محلی برای حفظ اکوسیستم‌ها دمخور بوده‌ام. بله جوامع محلی باید در منافع حفظ زیست‌بوم‌های ارزشمند شریک باشند تا تمایلی به حفظ آنها داشته باشند. اما بین این ایده و آنچه شما می‌گویید زمین تا آسمان فاصله هست. امثال شما اول با ایده اقامتگاه‌های یک طبقه سازگار با محیط وارد می‌شوند و در چشم برهم زدنی کل اراضی را با ویلاهایی که می‌فروشید و هتل‌هایی که بر پا می‌کنید با آسیب مواجه می کنید.»pic4
حسین مرعشی از دیگر افرادی بود که از سوی خبرنگاران به‌عنوان یکی از سرمایه‌گذاران آشوراده نام برده شد؛ خبرگزاری ایرنا در مصاحبه‌ای با رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از او درباره طرح چنین ادعاهایی پرسید که مرعشی با رد آن گفت: «من قصد هیچ سرمایه‌گذاری در آشوراده را ندارم.» وی درباره طرح خود در سال ۸۳ درباره این جزیره اظهار کرد: «سال‌ها پیش زمانی که آقای مهیمنی استاندار گلستان بودند. گروه توسعه و عمران کرمان را دعوت کردند که برای اجرای یک طرح گردشگری در استان گلستان و در منطقه آشوراده با آنها همکاری کنیم. قرار بود این پروژه در قالب طرحی توسط سازمان مناطق گردشگری اجرایی شود. آن زمان ٣٨٠ هکتار از اراضی آشوراده را که دارای سند بود و این سندها به نام سازمان همیاری شهرداری استان گلستان بود، به سازمان مناطق گردشگری واگذار کردند. این سازمان برای اجرای طرح گردشگری در آشوراده مطالعاتی را انجام داد. با توجه به اینکه آن جا بخشی از پارک ملی میانکاله است این سازمان علاوه بر دریافت نظرات کارشناسان داخلی از گروهی از مشاوران خارجی دعوت کرد تا در این زمینه مطالعاتی انجام دهند و نتیجه را اعلام کنند. این مشاوران در پایان مطالعاتشان اعلام کردند این منطقه به دلیل شرایط خاص زیست محیطی قابلیت اجرای طرح‌های گسترده گردشگری را ندارد و نمی‌توان طرح‌هایی با تراکم بالا را در آن جا اجرا کرد. پیشنهادی که آنها درنهایت به ما ارائه کردند این بود که در این محدوده فقط امکان طبیعت گردی با تراکم خیلی کم وجود دارد. بعد از این مطالعات و در پی صحبت‌هایی که با سازمان محیط‌زیست هم انجام شد عملا اجرای طرح توسعه گردشگری در این منطقه منتفی شد و بعد از آن این پروژه ادامه پیدا نکرد.»
در این میان اخبار مختلفی از سوی سازمان بازرسی منتشر شد که نشان می‌داد اختلافات جدی بر سر ادامه این پروژه وجود دارد، برخی می‌گفتند سازمان بازرسی دستور توقف طرح را صادر کرده در حالی که مسوولان سازمان میراث فرهنگی همچنان از روند رو به گسترش طرح داد سخن می‌دادند.
در ادامه این منازعات بود که مسعود سلطانی‌فر، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز وارد صحنه شد وگفت رسانه‌ها بزرگ‌نمایی می کنند. او در همین رابطه گفت: «مساله جزیره آشوراده یک هیاهوسازی و جنجال سازی رسانه‌ای است و ما قصد نداریم وارد این جنجال و هیاهوسازی شویم.»
با این گفته‌ها بود که اطلاعات و مصاحبه‌های قطره چکانی مسوولانی نظیر جلال تاجیک مدیر کل مناطق نمونه گردشگری یا سعید شیرکوند معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری هم قطع و بار دیگر رویه قهر با رسانه‌ها از سوی مسوولان پی گرفته شد.
با وجود این قهر رسانه ای، خبرنگاران منابع خبری دیگری را برای پیگیری موضوع آشوراده پی گرفتند ،یکی از این رسانه‌ها «دنیای اقتصاد» بود. این روزنامه در گفت‌وگو با «حر منصوری» از فعالان و راهنمایان تور میانکاله که سابقه بیشترین فعالیت در این حوزه را دارد، سعی کرد به ابعاد گوناگون این مساله بپردازد. حر منصوری در این گفت‌وگو ضمن بیان ویژگی‌های منطقه، انواع گوناگون گردشگری در آن را تشریح و معایب گردشگری گسترده و بدون ضابطه در آن را با تاکید بر این نکته که حتی توجیه اقتصادی نیز ندارد، تشریح کرد. او گفت: «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری باید برنامه‌ای آموزشی برای مردم بومی در نظر بگیرد که آنها در قالب راهنمای محلی بتوانند با حفظ ارزش‌های طبیعی منطقه درآمدی برای خود کسب کنند و خدمات لازم را به طبیعت‌گردها بدهند. طبیعت‌گردی همواره مولفه‌ای حیاتی است که در صورت اعمال مدیریتی هم‌پیوند، می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد در راستای حفظ، توسعه و تنوع بخشیدن به مناطق حفاظت شده به‌کار گرفته شود.»
بحث و حرف و حدیث‌ها درباره آشوراده اما منحصر به آنچه در بالا ذکر شد، نبود. صفحات وایبر و شبکه‌های اجتماعی همزمان با رسانه‌های رسمی خبرهای مربوط به آشوراده را دنبال می‌کردند. نامه‌نگاری‌های انجام شده با سازمان محیط‌زیست و صدور بیانیه‌های متعدد از دیگر اقداماتی بود که از سوی فعالان عرصه محیط‌زیست پی گرفته شد و برخی از آنها نظیر نرگس روحانی از انجمن ارزیابی محیط‌زیست و میترا البرزی‌منش مدیرعامل انجمن پایشگران محیط‌زیست با رسانه‌ای کردن نامه‌ها و بیانیه‌های خود، تلاش داشتند فشار مضاعفی برای توقف طرح گردشگری در این منطقه وارد کنند. در مقابل کسانی هم بودند که با موافقت با توسعه گردشگری، این صنعت را راهی برای ارتقای معیشت محلی قلمداد می‌کردند. حتی خسرو معتضد، محقق وتاریخ نگار هم در گفت‌وگویی با رسانه‌ها خواستار اجرای طرح‌های گردشگری در آشوراده شد.
در آخرین مجموعه اقدامات صورت گرفته توسط سازمان حفاظت محیط زیست جلسه ای با حضور فعالان محیط زیست تشکیل شد تا آنها دغدغه هایشان را با کیخا، معاون معصومه ابتکار مطرح کنند. جلسه ای که به زعم دوستداران محیط زیست نتوانست باز هم آنها را برای توسعه پروژه های گردشگری تدارک دیده شده برای آشوراده قانع کند.
اما فارغ از درستی یا نادرستی طرح گردشگری در آشوراده، مقایسه رویه دو سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در این بخش ضروری به نظر می‌‌رسد. گرچه انتقادات زیادی را می‌توان به سازمان حفاظت محیط‌زیست در این باره وارد کرد، اما مجموعه عملکرد این سازمان نشان از آن دارد در این سازمان برخلاف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تضارب آرای بیشتری به چشم می‌خورد، در این دوره یک ماهه کلام مخالفی از مسوولان سازمان میراث فرهنگی در مخالفت با این طرح شنیده نشد و گفته‌های نقیض تنها به شبهات پیرامون آن دامن زد. مسعود سلطانی فر در این مورد نیز مانند موارد مشابه به مثابه ختم کلام وارد عرصه و با سخنان او سکوت بار دیگر بر این مجموعه حاکم شد. چنین رویه‌ای فضا را برای گروهی باز کرد که انتقاد از دولت را از همان ابتدای شروع به فعالیت آن وجهه همت خود قرار داده و با یک چرخش سریع طرفداری از طرح‌های توسعه‌ای در محیط‌زیست این بار به مخالفان این طرح‌ها تبدیل شدند. جای آن است که دولت تدبیر و امید، برای اصلاح خطاهایی که ممکن است هر مجموعه در روند کار خود با آن مواجه شود تدبیری بیندیشد و چنانچه در آشوراده خطایی وارد شده مسیر بازگشت را برای خود باز نگه دارد.
ارسال نظر