پنجمین ترند توییتر در شب کودتا چه بود؟

آقای رژیستور!

«بی‌سازمان»ترین کودتای رخ داده در ترکیه موجب شد تا حرف و حدیث‌هایی در‌خصوص آن به راه بیفتد. حرف و حدیث‌هایی که نشان می‌داد مخالفان اردوغان آن کودتا را باور نکرده و آن را یک بازی دیگر از سوی او پنداشته‌اند. البته این تئوری به زبان دیگر در بین برخی نخبگان و تحلیلگران سیاسی هم طرفدار دارد. شب کودتا مصطفی آکیول نویسنده روزنامه «حریت‌دیلی نزدیک به حزب جمهوری‌خواهان خلق ترکیه در توییتی نوشت: «خلاصه کودتا در »ترکیه: این کودتای بخشی از ارتش ترکیه است نه تمام آن، در حال شکست خوردن هستند، قدرت اردوغان بیش از پیش خواهد شد.» البته در ینگه دنیا هم فرید زکریا در توییتی نوشت: «در ترکیه کودتا شکست خورده است، آن هم در کشوری که ارتشی‌های آن کودتا را خوب بلدند! »این دو توییت تنها نمونه‌ای از توییت‌های رایج شب‌های ۱۵ و ۱۶ ژانویه بودند و هزاران توییت مشابه نیز از سوی کاربران این شبکه اجتماعی در سراسر دنیا منتشر شد. یکی از کاربران ترکیه ای در توییتی با اشاره به فوت عباس کیارستمی، کارگردان بزرگ و مشهور ایرانی نوشت: اگر اردوغان امشب بمیرد، او دومین کارگردان بزرگ دنیاست که پس از درگذشت عباس کیارستمی فوت کرده است. این در حالی است که شمار زیادی از کاربران شبکه‌های اجتماعی هشتگی را داغ کردند که تبدیل به «ترند پنجم» این شبکه شد. ترندی که همان باور را فریاد می‌زد. این هشتگ که در لحظات ابتدایی شکست هم به شدت داغ شده بود حمایت از این داشت که این کودتا، کودتا نبوده، بلکه تئاتر بوده است.

داستان یک کودتا

در آخرین ساعات جمعه ۲۵ تیر ۱۳۹۵ جمعی از کادر ارتش ترکیه، بدون رعایت سلسله مراتب نظامی، اقدام به کودتای نظامی در این کشور کردند. این گروه که تحت امر افسران رده پایین ارتش بودند، ابتدا فرودگاه آتاتورک و تلویزیون دولتی این کشور را تسخیر کردند؛ اما این دو مرکز پس از مقاومت پلیس و عده‌ای از معترضان مردمی پس گرفته شد. با توجه به اینکه یک کودتا نیاز به پارامترهای مختلف ــ از جمله هماهنگ کلی در تمامی سطوح ارتش یا ارگان کودتا‌کننده ــ دارد برخی از کارشناسان مسائل سیاسی و نظامی، آنچه صورت پذیرفت را یک کودتا نمی‌دانند و حتی برخی از آنها معتقدند که این امر از سوی خود دولت اردوغان برنامه‌ریزی و اجرا شده است. ضعف و هماهنگی نبودن کودتاچیان با ارکان ارتش، آنقدر عجیب به‌نظر می‌رسد که بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی با ایجاد هشتگ «#کودتا نبود تئاتر بود» آن را به استهزا گرفته‌اند. این هشتگ، به‌سرعت به ترند پنجم توییتر بدل شد. برخی منتقدان دولت اردوغان هم معتقدند وی برای تبدیل شدن به یک قهرمان ملی این بازی را به راه انداخته است. عده‌ای از تحلیلگران هم بر آنند که اردوغان به دنبال تصفیه بزرگ در ارتش و نهادهای دولتی است و اکنون بهانه‌هایی همچون «کودتاچی بودن» و «گولنیست بودن» به او در این راه کمک خواهد کرد. آنچه در پی می‌آید تعدادی از این دیدگاه‌های متفاوت است:

مشاور کنگره آمریکا: کودتای نظامی کار دولت ترکیه بود

«ولید فارس» مشاور کنگره آمریکا و کارشناس مسائل خاورمیانه در گفت‌وگو با شبکه خبری فرانس ۲۴ در تحلیل اوضاع ترکیه گفت: گروهی در ارتش این کار را انجام دادند با این فکر که سریع قدرت را به دست می‌گیرند. کودتاچیان فکر می‌کردند درصورتی که کودتا کنند مردم به‌طور گسترده از آنها حمایت می‌کنند. آنها تصور اعتراض گسترده سه سال پیش مردم در استانبول را در ذهن داشتند، اما عکس آن در خیابان‌های آنکارا و استانبول روی داد، یعنی مردم علیه آنها به پا خاستند. پرسشی که در این باره مطرح می‌شود این است که آیا اردوغان موفق می‌شود این شورش را به‌طور کامل سرکوب کند یا خیر. این کارشناس افزود: برای موفقیت کودتا حمایت مردمی لازم است. به‌عنوان مثال اگر کودتای نظامی در مصر جواب داد به خاطر آن بود که مردم مصر به‌طور گسترده از آن حمایت کردند، اما در ترکیه برعکس آن است. ولید در پاسخ به این پرسش که چه چیزی باعث شده تا این گروه کوچک ارتش به فکر کودتا بیفتند گفت: دلایل زیادی می‌تواند وجود داشته باشد؛ اما برخی منابع خبری در ترکیه می‌گویند که بسیار ممکن است این کودتا کار خود دولت برای شناسایی نیروهای مخالف در بطن ارتش و سرکوب آنها بوده باشد.

روبیو: این کودتا تلاشی سازمان یافته از سوی بخش بزرگی از ارتش نبود

عضو کمیته روابط خارجی و اطلاعاتی سنای آمریکا در واکنش به کودتای نافرجام ترکیه گفت که این کودتا حاصل نزاع قدرت داخلی بوده است. «مارکو روبیو» خبر کودتا را غافلگیر کننده خواند و گفت: تنش در ترکیه این اواخر تشدید شده بود. رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر را برکنار کرد و نزاع قدرت ادامه داشت. اما این کودتا یک تلاش بسیار سازمان یافته از سوی بخش بزرگی از ارتش به نظر نمی‌رسد. ظاهرا طرفداران جنبش فتح الله گولن عامل آن بوده‌اند. اکنون همه توجهات معطوف به این گروه شده است، اما شاید بهتر باشد عوامل و ریشه‌های این حادثه دقیق‌تر بررسی شود. مخالفانِ با دیکتاتوری‌تر شدن حکومت اردوغان بیشتر تحت فشار قرار گرفته‌اند. وی افزود: این کودتا از خیابان‌ها نشات نگرفته بلکه ناشی از ساختار قدرت در ترکیه بوده است و به‌صورت غیرحرفه‌ای اما مرگبار برنامه‌ریزی شده بود. روبیو افزود: سوالی که الان مطرح می‌شود، این است که آیا اردوغان از این فرصت برای پیشروی بیشتر استفاده خواهد کرد یا نه. و آیا برای کسب قدرت بیشتر که کشورش را در مسیر استبداد بیشتر پیش می‌برد، تلاش خواهد کرد؟ این سناتور آمریکایی گفت: برخی برای مثال موضوع مصر و اخوان‌المسلمین را مطرح می‌کنند؛ اما اوضاع ترکیه کاملا فرق دارد. ارتش ترکیه عضو ناتو است و شباهتی به ارتش مصر ندارد.

ژنرال آمریکایی: نمی‌توانم چنین چیزی را قبول کنم

در حالی که مارکو روبیو کودتای ترکیه را تلاشی سازمان یافته از سوی بخش بزرگی از ارتش نمی‌داند و آن را به افسران رده پایین نسبت می‌دهد، یک ژنرال بازنشسته آمریکایی می‌گوید که نمی‌تواند چنین حرفی را قبول کند، چون افسر رده پایین، امکان انجام این کار را ندارد.شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان از این ژنرال پرسید: دولت ترکیه می‌گوید افسران رده پایین مسوول کودتا بوده‌اند. آیا با توجه به این که چنین عملیاتی مستلزم برنامه‌ریزی‌های بسیار محرمانه و تجربه و تخصص نسبتا بالاست، ادعای دولت می‌تواند درست باشد؟ «ژنرال مارک هرتلینگ» ژنرال بازنشسته آمریکایی پاسخ داد: من نمی‌توانم چنین چیزی را قبول کنم. این بستگی به این دارد که تعریف شما از افسر رده پایین چه باشد. اگر منظور، افسران ارشد به غیر از فرماندهان کل باشد، امکانش وجود دارد، اما من اینطور فکر نمی‌کنم. وی افزود: دو نکته در ارتباط با این که فرماندهان ارشد از کودتا خبر داشته باشند، وجود دارد: اول این که برنامه‌ریزی‌ها و رایزنی‌های گسترده برای چنین کاری لازم است. هرتلینگ توضیح داد: نکته بسیار جالب دیگری که من در ارتباط با ارتش ترکیه متوجه شده‌ام، این است که این ارتش یک فرهنگ خاص و بی‌نظیر دارد که آتاتورک به آن داده است. ارتش ترکیه وظیفه دارد از دموکراسی در کشور محافظت کند، در حالی که در کشورهای ما نهادهای غیرنظامی این کار را انجام می‌دهند. ارتش در ترکیه وظیفه خود می‌داند از کارکرد دموکراسی اطمینان حاصل کند. شاید همین احساس باعث شکل‌گیری کودتا شده باشد، این احساس که اردوغان با زندانی کردن روزنامه‌نگاران، ضایع کردن حقوق افراد و... از ارکان دموکراسی فاصله گرفته است.