تحول نظام مالیاتی با پیاده سازی طرح جامع مالیاتی

سعید کمالی
پژوهشگر حوزه مالیات

بررسی‌ها نشان می‌دهد که علی‎رغم اصلاحات انجام شده در ساختار نظام مالیاتی کشور در سال‌های گذشته، چالش‎های فراروی نظام مالیاتی شامل پیچیدگی قوانین و مقررات مالیاتی، عدم وجود پایگاه اطلاعات اقتصادی و مالی یکپارچه، فرایندهای ناکارآمد مالیاتی و عدم وجود نگاه یکپارچه به مؤدی مالیاتی تاکنون مرتفع نشده است. تحول نظام مالیاتی کشور به ‌عنوان یکی از محورهای هفت‌گانه طرح تحولات اقتصادی با هدف ارتقای جایگاه مالیات‌ها در تامین مالی دولت و کاهش اتکای بودجه دولت به عواید حاصل از صادرات نفت از طریق افزایش مشارکت عمومی و بدون تحمیل بار مالیاتی مضاعف بر پایه‌های موجود، فراهم آوردن بستر مناسب برای دسترسی و تجمیع اطلاعات مبادلات اقتصادی کشور، احصای درآمدها به‌خصوص درآمدهای پنهان و در نتیجه ایجاد شفافیت اقتصادی و به ‌تبع آن جلوگیری از فرار مالیاتی تدوین شده است. اصلاح نظام مالیاتی شامل سه محور اصلی اصلاح قوانین و مقررات مالیاتی، اجرای طرح جامع مالیاتی و استقرار کامل نظام مالیات بر ارزش افـزوده است؛ مهم‌ترین اهداف پیاده‌سازی و اجرای طرح جامع مالیاتی به‌عنوان طرح تحول همه جانبه نظام مالیاتی عبارتند از:

الف- کاهش ایرادات و ناهمسویی سیاست‌ها و قوانین و مقررات

ب- گسترش فرهنگ خوداظهاری و برقراری عدالت مالیاتی و افزایش رضایت‌مندی مودیان

پ- جلوگیری از فرار مالیاتی و حذف معافیت‎های غیرضروری

ت- بهینه‎سازی فرآیندهای مالیاتی و مکانیزه کردن عملیات

ث- بهره‎گیری از فناوری اطلاعات و ارائه خدمات الکترونیکی

ج- اجرای آسان، سریع، دقیق و یکپارچه امور مالیاتی

چ- ارتقاء سطح خدمات به مؤدیان

مهم‌ترین پروژه‌های طرح جامع مالیاتی پیاده‌سازی و اجرای سامانه یکپارچه سیستم مالیاتی(ITS)، توسعه سیستم اطلاعات مالیاتی و حسابرسی مبتنی بر ریسک است؛ با تصویب اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم در تاریخ 31 تیرماه 1395 بسترهای حقوقی، مدیریتی و اجرایی لازم جهت اجرای طرح جامع مالیاتی فراهم شده است. در این طرح فرآیندهای مالیاتی، مستقل از منابع مالیاتی طراحی شده به ‌گونه‌ای که برای هر منبع و پایة مالیاتی قابل اجراست و با تغییر منابع مالیاتی خللی در فرآیندهای مالیاتی ایجاد نمی‎شود؛ این بدان معناست که در فرآیندها، محور نگاه دیگر کسب‎وکارها نبوده و مؤدی مبنا و محور است؛ دیگر ویژگی‌های سامانه یکپارچه مالیاتی به شرح زیر است:

1- استانداردسازی فرآیندهای مالیاتی موجب می‎شود تا یک اقدام در تمام سازمان به‌ شکل یکسان انجام شود و تغییر افراد یا مکان‌ها اثری بر اجرای فرآیندها نداشته باشد.

2- استاندارد و سیستمی شدن مکاتبات با مؤدیان باعث می‌شود تمام مکاتبات با مؤدیان (اعم از نامه، ابلاغیه و ...) توسط سامانة جامع انجام و هیچ مکاتبه‌ای خارج از این استانداردها انجام نشود.

3- با ایجاد پیش‎خوان خدمات مودیان، با تفکیک بخش کارکردی از خدمات مودیان، وظیفه ارتباط رودرو با مؤدیان از وظایف انجام و پیگیری خدمات مالیاتی تفکیک شده است.

4- با اتصال سامانة مالیاتی با سایر سامانه‌های اطلاعاتی کشور مانند بانک‌ها، ثبت‌احوال، پست و ... تصویری جامع از مجموعة فعالیت‌های مؤدی به دست خواهد آمد؛ ضمنا امکان احراز هویت مؤدیان، حذف مؤدیان مجهول‌الهویه و حصول اطمینان از مکان مؤدی به‎وجود می‎آید.

5- با توجه به اینکه تسلیم اظهارنامه الزامی و شرط لازم برای آغاز همة فرآیندهای مالیاتی است لذا برای تمام پایه‌های مالیاتی اظهارنامه‌ها طراحی شده است.

6-با توجه به حذف روش «تعیین درآمد مشمول مالیات از طریق علی‎الرأس» و پذیرش اظهار مؤدی، افزایش سطح تمکین مؤدی و افزایش سطح اعتماد نظام مالیاتی به مؤدیان، موجب توسعه فرهنگ تمکین مالیاتی می‌شود.

7- پردازش کلیه اظهارنامه‎ها به صورت سیستمی انجام می‏شود؛ اگر مؤدی طبق مقررات و در موعد مقرر اظهارنامه خود را تسلیم نکند، با توجه به اطلاعات و قواعد پیش‌بینی‎شده در سامانه یک اظهارنامه برآوردی سیستمی تولید و ابلاغ می‎شود تا مؤدی را مجاب به تسلیم اظهارنامه و ارائه اطلاعات درست کند.

8- با توجه به اینکه در نظام‌های پیشرفته مالیاتی، بخش بسیار اندکی از درآمدهای مالیاتی دستاورد عملیات حسابرسی است، در طرح جامع مالیاتی، حسابرسی به‌عنوان یکی از فرآیندهای جزیی مالیاتی شناخته می‌شود و بیشترین حجم کاری در این نظام مالیاتی، صحت‌سنجی خوداظهاری مؤدیان است که در حال حاضر عمدتاً از طریق حسابرسی همه مؤدیان انجام می‌شود؛ پردازش اظهارنامه مؤدیان در سامانه یکپارچه مالیاتی به‌طور خودکار و سیستمی انجام می‌شود؛ در این سامانه به‌جای بررسی اظهارنامه تمام مؤدیان، ریسک مربوط به هر مؤدی را با استفاده از قواعد طراحی شده محاسبه و مؤدیان را مبتنی بر ریسک آن‌ها طبقه‌بندی می‌کنند و با توجه به این طبقه‌بندی، مؤدیان خاصی توسط سیستم برای انجام فرآیند حسابرسی انتخاب می‌شوند.

9- جهت ساده‎سازی فرآیند پرداخت، ایجاد شناسه قبض و شناسة پرداخت در این سامانه، امکان پرداخت مؤدیان در هریک از ادارات مالیاتی سراسر کشور و از کانال‌های مختلف مانند بانک، خودپرداز، پایانة فروش، پورتال، تلفن و ... را فراهم کرده که با وجود واسط نرم‌افزاری با بانک موجب می‌شود بلافاصله پس از پرداخت مؤدی، حساب وی به‌روز شود و نیازی به مراجعة مجدد و ارائة قبض بانک وجود نداشته باشد.

10- ایجاد حسابداری مؤدیان امکانات منحصر به‌فردی شامل دسترسی به گردش حساب‌ها، پرداخت‌ها، برگ تشخیص، اظهارنامه، ماندة حساب و صورت‌حساب کامل را برای سازمان و مؤدی ایجاد می‌کند.

11- با توجه به ایجاد امکان تهاتر سیستمی بدهی‌ها در سامانه و انجام اعتبارسنجی به صورت سیستمی، صدور انواع گواهی‌ها در کوتاه‎ترین زمان ممکن امکان‌پذیر شده است.

12- در این سامانه ضمن تعریف دقیق از اعتراضات و شکایات، امکان ثبت اعتراض و شکایت‌ مؤدی از طریق کانال‌های مختلف فراهم شده است.

13- قلب سامانة یکپارچة مالیاتی، نرم‌افزار یکپارچة مالیاتی است؛ بانک اطلاعاتی ITS حاوی اطلاعات خرد اقتصادی است که با توجه به قابلیت تجمیع و ایجاد انبار داده‌های خرد اقتصادی پایه‌ی مدل‌سازی اقتصاد کشور است؛ با استفاده از این انباره و با تهیه‌ی نرم‌افزارهای لازم می‌توان به مدل اقتصاد کلان کشور رسید تا این مدل ها مبنای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی کشور باشند.

14- اجرای سامانه یکپارچه سیستم مالیاتی(ITS) منجر به ایجاد کانال‌های مختلف ارتباطی برای مؤدی، کاهش زمان اجرای فرآیندها، ایجاد شفافیت برای مؤدی با ایجاد حسابداری مودیان، ایجاد عدالت در برخورد با مؤدیان و ایجاد ثبات و قابلیت اعتماد مودیان می‌شود.