فولکس؛ رستگاری پس از رسوایی

دنیای اقتصاد: طی یک سال اخیر بیش از هر چیزی نام شرکت فولکس واگن آلمان با واژه رسوایی همراه بوده است. رسوایی حاصل از دستکاری در اطلاعات مربوط به میزان آلایندگی خودروهای دیزل این شرکت. اما در حالی که هنوز پرونده این رسوایی در کشورهای زیادی باز است، آمارهای رسمی منتشر شده در مورد میزان فروش خودروسازان نشان می‌دهند که فولکس در ۶ ماه ابتدایی سال ۲۰۱۶ میلادی با پشت سرگذاشتن تویوتا به بزرگ‌ترین خودروساز جهان تبدیل شده است. پیش از این فولکس این عنوان را برای بازه‌های دو ماهه و سه ماهه در سال‌های قبل به دست آورده بود. اما مهم‌تر‌ از اینکه فولکس اکنون بزرگ‌ترین‌ خودروساز جهان است، این است که چگونه با وجود موجی که علیه این شرکت به راه افتاد توانست این عنوان را کسب کند. عوامل متعددی در رسیدن فولکس واگن به این جایگاه نقش داشته‌اند. از افول خودروسازان آمریکایی که هنوز نتوانسته‌اند به طور کامل بحران سال ۲۰۰۸ را پشت سر بگذارند تا تنوع بالای محصولات کلاس اقتصادی فولکس واگن. اما عامل اصلی شیوه سرمایه‌گذاری فولکس است که از دو دهه قبل آغاز شد و اکنون به ثمر نشسته است.

در آستانه یکسالگی رسوایی عجیب فولکس‌واگن در زمینه میزان آلایندگی، درحالی‌که تصور می‌شد بعد از آن افت شدید ارزش سهام و پرداخت غرامت‌های سنگین و موج بی‌سابقه بی‌اعتمادی، از این شرکت چیزی جز خاکستر باقی نمانده باشد. اما مدیریت نوین آلمان‌ها در کنار یک برنامه‌ریزی حساب‌شده، کاری کرد که نه‌تنها فولکس اوضاع را سروسامان دهد، بلکه کم‌کم فروشش را نیز بیشتر کند و سرانجام آن‌قدر پیش برود که رکورد تولید را از غول خودروسازی آسیا «تویوتا» برباید. این یعنی اکنون گروه عظیم خودروسازی فولکس‌واگن بزرگ‌ترین خودروساز دنیا است. اینکه چطور طی کمتر از یک سال، این شرکت توانست از زمین بلند شود، دوباره راه بیفتد، آغاز به دویدن کند، حرکتش را سرعت ببخشد و درنهایت با سری بالا از خط پایان عبور کند، مایه حیرت اغلب کارشناسان است. بسیاری بر این باورند که رسوایی اخیر، باعث شد تا فولکس کوچک و در ادامه چابک شود. ولی دیگران معتقدند مدیران ارشد این شرکت با حساب‌وکتاب سراغ این تقلب رفته بودند. بنابراین انتظار وقایع بعد از آن را داشتند. گزینه سومی نیز در میان است که حکایت از افت تولید دو رقیب اصلی یعنی تویوتای ژاپن و جنرال‌موتورز آمریکا طی ۶ماهه اخیر دارد.

تاریخچه

شاید کمتر کسی بداند که ریشه‌های فولکس‌واگن به پورشه برمی‌گردد. یعنی دکتر فردیناند پورشه. همان مهندس نامدار آلمانی که فعالیت‌اش را در سال ۱۹۳۱ با کار روی خودرویی به اسم «پروژه ۱۲» آغاز کرد. او با حمایت‌های آدولف هیتلر، توانست این محصول را نسبت به بقیه خودروهای موجود در آلمان، بسیار ارزان‌تر ارائه کند. در ادامه برای تولید انبوه این محصول کمپانی Volkswagen به معنی خودروی مردم در سال ۱۹۳۷ تاسیس شد. در ابتدای کار حدود ۳۰ مدل آزمایشی مختلف ساخته شد که همه این مدل‌ها توسط ارتش آلمان تست می‌شدند. یک سال بعد با تولید موتوری به حجم ۱۱۹۲ سی‌سی خودروی رویایی بیتل معرفی شد. در طول جنگ جهانی دوم، این شرکت بر اثر بمباران هوایی، به‌شدت آسیب دید و با پایان گرفتن جنگ و خودکشی هیتلر در سال ۱۹۴۵ آلمان به چند بخش تقسیم شد و کارخانه کی‌دی‌اف محل تولید بیتل، نخستین مدل تولید شده این شرکت قبل از جنگ، در بخشی که تحت کنترل بریتانیا بود، قرار گرفت و درنهایت مجموعه کارخانه‌های فولکس‌واگن، به‌عنوان غرامت جنگی، به ارتش بریتانیا واگذار شد. در دهه ۱۹۸۰ گروه فولکس‌واگن توانست نیمی از محصولات خود را به آمریکا صادر کند. گروه فولکس‌واگن در زمینه طراحی، مهندسی، تولید و توزیع انواع اتومبیل‌ها، وسایل نقلیه تجاری، موتورسیکلت‌ها، موتورهای درون‌سوز و توربوجت‌ها فعالیت دارد و دارای ۹۴ کارخانه تولید خودرو، در ۲۴ کشور و ۳۴۰ شرکت تابعه و زیرمجموعه است. ارقام امپراتوری خودروسازی فولکس‌واگن خیره‌کننده است: ۵۷۳ هزار نفر در سراسر جهان برای این گروه کار می‌کنند. ۲۰۰ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۳ فروش داشته است که ۹ میلیارد یورو سود آن بوده است.

فولکس‌واگن در سال ۲۰۱۴ بیش از ۱۰ میلیون خودرو به فروش رسانده است. فولکس‌واگن در سال ۲۰۰۸ سهام اسکانیا را خریداری کرد. از تابستان سال گذشته با خرید مابقی سهام اکنون این سنگین‌وزن سوئدی کاملا در اختیار فولکس‌واگن قرار دارد. تولید خودروهای سنگین اسکانیا ۱۰درصد برای این گروه سوددهی دارند. مان، دیگر سنگین‌وزنی است که در خدمت گروه فولکس‌واگن قرار دارد. یکی از بخش‌های قدرتمند در مجموعه تولیدات فولکس‌واگن، ون‌های سایز بزرگ شهری هستند که ۱۰ میلیارد یورو در سال فروش دارند. پورشه یکی از بزرگ‌ترین خریدهای گروه فولکس‌واگن است. از سال ۲۰۱۲ پورشه کاملا در اختیار فولکس‌واگن قرار گرفته و این گروه اکنون در عرصه خودروهای اسپرت حرف اول را می‌زند. نگاه فولکس‌واگن به عرصه دنیای خودروهای اسپرت از زمانی شروع شد که فردیناند پی‌یژ، رئیس هیات‌مدیره گروه را بر عهده داشت. او در سال ۱۹۹۸ اتومبیل‌ساز ایتالیایی لامبورگینی را خرید. هرچند آن زمان انتقادهای زیادی به فولکس‌واگن در این زمینه صورت گرفت، اما خودروهای لوکس لامبورگینی با تولید سالانه ۲۱۰۰ اتومبیل لابراتوار مناسبی برای آزمایش فناوری ساخت فولکس‌واگن هستند. شرکت در سال ۱۹۹۸ بوگاتی را خرید. مسوولیت این برند که میزان تولیدش از لامبورگینی هم کمتر است، آزمایش فناوری فراسوی تصور است. بنتلی انگلیسی برخلاف لامبورگینی و بوگاتی، مسوولیت بخش لوکس را در گروه فولکس‌واگن بر عهده دارد. طبق آمار فولکس‌واگن، فروش ۱۰ هزار بنتلی در سال ۲۰۱۳ برای این گروه سودآور نیز بوده است. آئودی که از اواسط دهه ۶۰ میلادی به فولکس‌واگن تعلق دارد، تقریبا نیمی از سود گروه را تامین می‌کند.

نوآوری‌های مهندسان آئودی همواره خون تازه‌ای نه‌تنها به کالبد فولکس‌واگن به کالبد اتومبیل‌سازی آلمان و جهان نیز وارد کرده است. فولکس‌واگن در چین هم تولید می‌کند. این گروه از طریق سرمایه‌گذاری مشترک با چینی‌ها به بازاری عظیم دست یافت که دیگر خودروسازان جهان به آن حسرت می‌خورند. اشکودا در جمهوری چک با کمک فناوری فولکس‌واگن از سال ۱۹۹۱ به این‌سو خودروهایی با قیمت مناسب برای بخش‌هایی وسیع از اقشار میانی در شرق اروپا تولید می‌کند. در سال‌های اخیر اشکودا در بازارهای اروپای غربی نیز طرفدار پیدا کرده است. فولکس‌واگن خودروساز اسپانیایی سئات را نیز در سال ۱۹۸۶ با هدف باز کردن جای پا در جنوب اروپا خریداری کرد. گرچه بحران اقتصادی در جنوب اروپا این خودروساز را در سال‌های گذشته با مشکلاتی روبه‌رو‌ ساخت، اما با کمک گروه مادر به عرصه سوددهی بازگشته است. بسیاری خرید کارخانه موتورسیکلت‌سازی ایتالیایی دوکاتی در سال ۲۰۱۲ را با توجه به رقبای قدرتمند ژاپنی اقدامی غیرعقلانی ارزیابی کردند. به نظر می‌رسد استراتژی فولکس‌واگن با خرید دوکاتی، مقابله با نفوذ رقبای ژاپنی در بازار اروپا و استفاده از فناوری دوکاتی در دیگر بخش‌ها باشد.

بحران

در سپتامبر ۲۰۱۵ گروه فولکس‌واگن به‌عنوان یک شرکت چندملیتی خودروسازی آلمانی به جرم تقلب در تست تشخیص‌دهنده آلاینده‌های بیش از ۱۱ میلیون دستگاه خودرو از برندهای فولکس‌واگن و آئودی که در طول سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۵ فروخته شده بودند به دام افتاد. این جعل اسناد باعث شد که تمامی خودروهای این شرکت استانداردها و تست‌های آژانس حفاظت محیط‌زیست ایالات‌متحده آمریکا را در حالی سپری کند که ۴۰ بار بیشتر از محدودیت‌های قانونی نیتروژن اکسید وارد محیط‌زیست می‌کردند. این شرکت به خاطر این رسوایی عذرخواهی کرد و استعفای مدیر ارشد اجرایی این شرکت مارتین وینترکورن را در تاریخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۵ در پی داشت. پیتر موک رئیس بخش اروپایی موسسه پژوهشی شورای بین‌المللی حمل‌ونقل پاک، همان مهندسی که تقلب فولکس‌ را کشف کرد، می‌گوید این رسوایی و بحرانی که این گروه عظیم با آن مواجه شده، برای او غیرمنتظره نبوده، زیرا نتایج تحقیقات موسسه او که بیانگر کمبودهای خودروهای فولکس‌واگن بوده، در ماه مه (اردیبهشت) سال گذشته منتشر شده است.

موک می‌گوید که در گزارش نتایج تحقیقات موسسه‌اش، مدل خودروهای مشکل‌دار ذکر نشده و این آژانس حفاظت از محیط‌زیست آمریکا بوده که با کمک دانشگاه ویرجینیای جنوبی تقلب فولکس‌واگن را برملا ساخته است. فولکس‌واگن که یکی از بزرگ‌ترین خودروسازهای جهان است، روز یکشنبه (۲۰ سپتامبر) تایید کرد که در دستگاه سنجش آلاینده‌های خروجی از اگزوز چند مدل خودروی دیزلی این کارخانه تقلب صورت گرفته و میزان این آلاینده‌ها کمتر از آنچه هست نشان داده شده است. فولکس‌واگن گفته است به‌احتمال‌زیاد نرم‌افزاری که برای این منظور به‌کار رفته، دست‌کم در ۱۱ میلیون خودرو نصب شده است. شرکت خودروسازی فولکس‌واگن اتهام تقلب در معاینات فنی آمریکا را پذیرفت. سهام این شرکت در بازار بورس ۲۰درصد سقوط کرد. فولکس‌واگن متهم شده با استفاده از یک نرم‌افزار میزان آلایندگی خودروهای دیزلی‌اش را دست‌کاری کرده است. در ادامه شرکت خودروسازی فولکس‌واگن فروش برخی خودروهای دیزلی خود را در بازار آمریکا متوقف کرد. به گفته یکی از مقامات این شرکت از فروشندگان خواسته شده تا برخی مدل‌های مشخصی را که در سال ۲۰۱۵ تولید شده‌اند، به کارخانه بازگردانند. مسوولان فولکس‌واگن نگفته‌اند که چه تعداد خودرو بازگشت خورده‌اند. آژانس حفاظت از محیط‌زیست آمریکا روز جمعه (۱۸ سپتامبر/ ۲۷ شهریور) شرکت را متهم کرد که در آزمایش آلودگی مرتکب تقلب شده است.

به گفته کارشناسان این آژانس، شرکت خودروسازی فولکس‌واگن نزدیک به ۵۰۰ هزار دستگاه از خودروهای دیزلی خود از نرم‌افزار ویژه‌ای استفاده کرده که در هنگام معاینه فنی میزان آلاینده‌ها را کمتر از اندازه واقعی نشان می‌دهد. مقام‌های فولکس‌واگن روز یکشنبه (۲۰ سپتامبر/ ۲۹ شهریور) اتهام وارده را پذیرفته و به تخطی از قانون اعتراف کردند. آژانس حفاظت از محیط‌زیست آمریکا اعلام کرده که تحقیقات خود علیه این شرکت را از جمله به اتهام نقض قانون فدرال Clean Air Act که برای کنترل آلودگی هوا در سطح ملی تدوین شده، با جدیت ادامه خواهد داد. رسانه‌های آمریکایی گزارش داده‌اند، درصورتی‌که اتهامات فولکس‌واگن اثبات شوند، این شرکت مجبور به پرداخت جریمه‌ای تا سقف ۱۸ میلیارد دلار خواهد بود. این حجم از زیان در تاریخ این شرکت تاکنون بی‌سابقه بوده است. رسوایی فولکس‌واگن بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان بازار بورس را شوکه کرده و جایگاه این شرکت در بازارهای فروش خودرو در آمریکا نیز به‌شدت خدشه‌دار شده است.

و ناگهان رکوردزنی

فولکس‌واگن باوجود رسوایی یک سال اخیر و دست‌وپنجه نرم کردن با مشکلات فراوان آن، در نیمه اول سال ۲۰۱۶ عملکرد بسیار خوبی را از خود به‌جای گذاشت و با کنار زدن تویوتا، لقب بزرگ‌ترین خودروساز جهان را از آن خود کرد. باوجود مشکلات متعدد، غول خودروسازی آلمان موفق شد در نیمه اول سال جاری ۱۲/ ۵ میلیون دستگاه خودرو به فروش برساند. این در حالی است که تویوتا صدرنشین پیشین این رده‌بندی، موفق به فروش ۹۹/ ۴ میلیون دستگاه خودرو شده است. این آمار رشد ۵/ ۱ و نزول ۶/ ۰ درصدی فولکس‌واگن و تویوتا را نسبت به بازه مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. سال گذشته بااینکه در ۶ ماه اول فولکس‌واگن عملکرد بهتری نسبت به تویوتا داشت، اما در انتهای سال این غول خودروسازی ژاپن بود که با فروش موفق‌تر لقب بزرگ‌ترین خودروساز جهان را به خود اختصاص داد. در آن زمان حواشی حاصل از رسوایی بر فروش فولکس واگن به شدت اثر‌گذار بود. تویوتا پس از غلبه بر جنرال‌موتورز در سال ۲۰۱۲، چهار سال پیاپی لقب پرفروش‌ترین برند خودرو در جهان را به خود اختصاص داده بود. مشکلات ایجادشده برای شرکت‌های خدمات‌رسانی و تامین اجناس به تویوتا نیز اوضاع را وخیم‌تر کرد. در ماه فوریه، پس از وقوع انفجار در یکی از کارخانه‌های تامین فولاد، کارخانه‌های تویوتا در ژاپن به مدت یک هفته بسته شدند. بعد از آسیب دیدن یک کارخانه تامین‌کننده دیگر در اثر زلزله، هفته‌های بعدی نیز بی‌حاصل ماندند. تقاضای آمریکا برای تویوتا پریوس هیبرید نیز کاهش یافته است.