چشم‌انداز توسعه
طهمورث جوانبخت از تحولات بنیادین فولاد مبارکه می‌گوید
شرکت فولاد مبارکه چند دوره تحولات بنیادین را پشت سر گذاشته است؟
تحولات بنیادین شرکت فولاد مبارکه را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد. اولین دوره مربوط به دهه ۶۰ و زمان ساخت شرکت است که همزمان با جنگ تحمیلی و زیر حملات هوایی دشمن با همت و تلاش سربازان خستگی‌ناپذیر صنعت به‌خوبی انجام گرفت. دومین دوره مربوط به زمان بهره‌برداری است که اولین کوره قوس الکتریکی واحد فولادسازی در مهرماه سال ۱۳۷۰ راه‌اندازی و در ۲۳ دی‌ماه سال بعد خطوط تولید تختال این شرکت به دست رئیس‌جمهور وقت افتتاح شد. سومین دوره مربوط به توسعه ظرفیت‌هاست. پس از کسب تجارت ارزنده و توانمندی مالی، برنامه‌ریزی‌ها برای افزایش تولید و طرح‌های توسعه برای تامین نیاز بازار داخل و حضور مستمر در بازارهای بین‌المللی انجام گرفت و با اتکا به منابع مالی ناشی از فروش بازار داخل و نیز اعتبارات مالی (ریالی-ارزی)، توسعه خطوط و ظرفیت‌ها ابتدا از ۴/ ۲ به ۴/ ۵ و سپس با راه‌اندازی ماشین ۵ ریخته‌گری در سال ۱۳۹۵ ظرفیت شرکت به ۲/ ۷ میلیون تن و با افزایش ظرفیت فولاد سبا مجموع ظرفیت فولاد مبارکه به ۸/ ۸ میلیون تن ارتقا یافت. چهارمین دوره تحول که با دوره‌های دیگر نیز مقارن بوده و همواره پیگیری شده تعالی و تراز جهانی بوده است. شرکت فولاد مبارکه با دیگر فولادسازان برتر جهان به لحاظ تکنولوژی، دانش و کیفیت همگام بوده و با به‌کارگیری استانداردهای بین‌المللی به عنوان یک سازمان یادگیرنده درصدد به‌روز کردن تکنولوژی و بهبود مستمر بوده و موفق به کسب استانداردهای بین‌المللی ISO۵۰۰۰۱-ISO۱۰۰۰۴-ISO۱۰۰۰۲-ISO۱۰۰۱۵-ISO۱۷۰۲۵-ISO۴۵۰۰۰-ISO۱۴۰۰۱-ISO۹۰۰۱-ISO۳۰۴۰۱-ISO۳۱۰۰۰ شده است.
چه نقاط عطفی در تاریخ شرکت فولاد مبارکه وجود دارد؟
صنعت فولاد به عنوان یک صنعت مادر محرک بسیاری از صنایع بالادستی و پایین‌دستی بوده و چون تاثیر مستقیم و بسزایی در رشد و شکوفایی اقتصادی دارد به عنوان یک مزیت رقابتی برای اغلب کشورها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
کشور ما نیز به دلیل داشتن ذخایر منابع طبیعی و نیروی انسانی کارآمد و دانش لازم در صنعت فولاد به این صنعت نگاه ویژه‌ای دارد. در همین راستا شرکت فولاد مبارکه اصفهان با هدف تامین نیاز بازار داخل و نیز حضور در بازارهای بین‌المللی راه‌اندازی شد و در طول این سال‌ها با همدلی و مجاهدت مدیران و پرسنل خستگی‌ناپذیر شرکت به‌رغم ناملایمات و سختی‌هایی همچون تحریم‌های ظالمانه، نوسانات قیمت‌های جهانی و رکودهای پیش‌آمده، سرآمد صنعت کشور بوده و این موفقیت و جایگاه ارزنده از طریق توسعه، بهبود مستمر و تعالی روزافزون محقق شده است. تاریخ فولاد مبارکه دارای برگ‌های زرینی است و نقاط عطفی را خاطرنشان می‌سازد که به برخی از آنها اشاره می‌کنم. اول، تکمیل زنجیره تولید محصولات فولادی تخت از تختال تا محصولات پوشش‌دار و تنها شرکت دارای زنجیره کامل تولید در کشور. دوم، اضافه کردن شرکت‌های فولادی به مجموعه فولاد مبارکه در راستای تکمیل زنجیره و افزایش و توسعه ظرفیت شامل فولاد سبا، فولاد هرمزگان، امیرکبیر کاشان، ورق خودرو چهارمحال، شرکت تاراز، فولاد سپیددشت و فولاد سنگان. سوم، رسیدن به جایگاه بزرگ‌ترین تولیدکننده آهن اسفنجی جهان با تولید بیش از ۵/ ۱۱ میلیون تن در سال.
تولید محصولات جدید شامل ورق‌های آجدار فولادی، فولادهای کم‌کربن با استحکام بالا برای صنایع خودروسازی، فولادهای میکروآلیاژی برای حمل گازهای مایع و نیز ساخت کشنده‌های سنگین، تولید ورق‌های مورد نیاز صنایع دریایی، فولادهای میکروآلیاژی فول‌هارد برای تولید محصولات پوشش‌دار مخصوص قطعات تقویتی خودرو، تولید محصولات کیفی API در حوزه نفت و گاز. چهارم، بومی‌سازی بیش از ۹۲ درصد تجهیزات و قطعات در فولاد مبارکه اصفهان است. پنجم، با توجه به اینکه اغلب صنایع پایین‌دستی فولاد تامین منابع مالی را یکی از نیازهای اساسی خود می‌دانند از این‌رو توسعه فروش به روش LC ریالی داخلی با همکاری نظام بانکی کشور انجام شد تا سرمایه در گردش مشتریان با سهولت بیشتری تامین شود، به گونه‌ای که در سال ۱۳۹۸ بیش از ۸۰ درصد فروش داخلی شرکت با این روش صورت گرفت. ششم، به منظور ارزآوری و حضور در بازارهای بین‌المللی توسعه بازارهای صادراتی در اروپا، کشورهای شرق آسیا و آفریقا محقق شد. هفتم تحویل بیش از ۱۱۸ میلیون تن انواع محصولات فولادی تخت به بازارهای داخل و خارج با سهم ۹۷ میلیون‌تنی برای بازار داخل و ۲۱ میلیون تن برای بازار خارج و ارزآوری حدود ۹ میلیارد دلار از ابتدای بهره‌برداری تا پایان آذرماه سال جاری. همچنین از دیگر نقاط عطف در تاریخ فولاد مبارکه می‌توان به عرضه محصولات در بورس کالا اشاره کرد که از سال ۱۳۸۵ با هدف کشف قیمت از طریق عرضه و تقاضا و حذف رانت قیمتی انجام شد چراکه قبل از آن قیمت‌گذاری دولتی و فروش به شکل حواله‌ای صورت می‌گرفت. علاوه بر این کاهش چشمگیر واردات محصولات فولادی تخت به کشور به خاطر افزایش ظرفیت و تولید فولاد مبارکه به گونه‌ای که واردات ۷/ ۳ میلیون‌تنی در سال ۱۳۹۴ به ۵۰۸ هزار تن در سال ۱۳۹۸ کاهش یافت. از نقاط عطف برجسته کنونی می‌توان به طرح توسعه نورد گرم ۲ اشاره کرد که با جدیت و همت هرچه بیشتر در حال انجام است و پس از راه‌اندازی آن نیاز بازار داخل بیش از پیش تامین خواهد شد.
گفته می‌شود ایالات متحده آمریکا با اشراف به حرکت سریع برخی شرکت‌های فولادی در مسیر توسعه و ارزآوری، تلاش کرد راه آنها را سد کند و شرایط را به‌گونه‌ای پیش ببرد که نه‌تنها صادرات و ارزآوری آنها متوقف شود، بلکه تولید داخلی آنها نیز به دلیل عدم دسترسی به برخی مواد اولیه وارداتی، سخت و سخت‌تر شود؛ اما به گفته برخی از مدیران فولاد، مجموعه‌های فولادی همچون فولاد مبارکه به راه خود ادامه داده و در مسیر توسعه و رشد گام برداشته‌اند؛ به‌نحوی‌که به‌رغم تحمل هزینه‌های گزاف ناشی از تحریم‌ها نه‌تنها تولید در آنها متوقف نشده است، بلکه روند توسعه آنها نیز همچنان ادامه داشته و باقدرت پیگیری شده است. از طرف دیگر برخی معتقدند محدودیت‌ها و برخی موانع و سنگ‌اندازی‌های داخلی، بیشتر از تحریم‌ها شرکت‌های فولادی ازجمله فولاد مبارکه را آزار می‌دهد و طی کردن مسیر را برای آنها با چالش‌ها و حواشی بسیاری مواجه می‌سازد. این عده نمونه این سنگ‌اندازی‌ها را هجمه‌هایی می‌دانند که به شرکت فولاد به‌عنوان یکی از مجموعه‌های پیشگام در این حوزه وارد شده است. به نظر شما مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی فولاد مبارکه چیست؟
در حال حاضر یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی فولاد مبارکه و دیگر فولادسازان کشور عدم توازن بین شرکت‌های معدنی با فولادسازان است که تامین مواد اولیه مورد نیاز فولادسازان (سنگ‌آهن، کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی) را با چالش جدی روبه‌رو کرده و موجب شده شرکت‌های فولادسازی نتوانند از ظرفیت‌های تولید خود با بهره‌وری بیشتری استفاده کنند که این امر مسلماً موجب عقب‌نشینی از اهداف طرح جامع فولاد در افق ۱۴۰۴ خواهد شد که لازم است با نظارت دقیق و کارشناسی دستگاه‌های ذی‌ربط در طول کل زنجیره تولید فولاد این مشکلات رفع شود.
یکی دیگر از چالش‌های موجود ابلاغ دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌هایی است که به صورت دستوری منجر به تعیین قیمت، سهمیه مشتریان و الزام به عرضه همه کالاهای فولادی در بورس کالا شده است زیرا ارتباط دوسویه فولاد مبارکه با مشتریان کمرنگ شده و صنایع استراتژیک را با چالش تامین مواد اولیه مواجه خواهد کرد. در تاریخ ۰۱/ ۰۵/ ۱۳۹۷ شیوه‌نامه‌ای ابلاغ شد که به سبب آن سقف قیمت تعیین و تلاقی عرضه و تقاضا بر هم خورد و منجر به تقاضای کاذب شد که نهایتاً با شیوه‌نامه دیگری ملغی شد که هنوز تبعات منفی آن گریبان‌گیر تولیدکننده و مصرف‌کننده است.
در حوزه صادرات محصولات فولادی نیز چالش بزرگی به نام تیک صادراتی وجود دارد و این امر در سامانه گمرک و پس از انجام تشریفات اولیه گمرکی در زمانی اعمال می‌شود که کامیون‌های حامل کالا در مرزهای خروجی منتظر بوده و در پاره‌ای موارد منجر به تاخیر در عملیات پهلودهی و بارگیری کشتی‌ها یا معطلی کامیون‌ها در مرزهای خروجی کشور شده که هزینه‌های دموراژ کشتی‌ها، خواب کامیون‌ها و تجمع رانندگان در مرزهای خروجی را در پی داشته است.
در حال حاضر که اقتصاد ما مورد تحریم آمریکا و ایادی آن قرار گرفته لازم است شرایط صادرات بیش از هر زمان دیگری تسهیل و زیرساخت‌های آن فراهم شود تا با توسعه و افزایش صادرات محصولات غیرنفتی به رشد و شکوفایی اقتصاد کشور کمک شایانی شود.
صنعت فولاد ایران در دهه گذشته پیشرفت چشمگیری را تجربه کرده است. ایران از دومین واردکننده فولاد دنیا در سال ۸۸ با تولید ۲۸ میلیون تن در سال ۱۳۹۸ (برآورد) و تصاحب جایگاه ایتالیا اینک در رتبه دهم تولیدکنندگان فولاد دنیا قرار گرفت. به نظر می‌رسد با ادامه روندهای سال جاری صادرات فولاد کشور با عبور از مرز ۱۲ میلیون تن به بیش از ۸۰ کشور دنیا خواهد رسید. نقش فولاد مبارکه در این زمینه چیست و از نظر قیمت و کیفیت برای مصرف‌کننده داخلی و خارجی چه مزیتی دارد؟
برای حضور در بازارهای بین‌المللی لازم است محصولاتی تولید و عرضه شود که قابلیت رقابت با محصولات دیگر شرکت‌های بین‌المللی را داشته باشد از این‌رو فولاد مبارکه برای حضور مستمر در بازارهای خارجی و رقابت با دیگر شرکت‌های فولادساز جهان‌تراز، بایستی نسبت به تولید محصولات باکیفیت مبادرت کند که عواید مفید آن متوجه محصولات قابل عرضه در بازار داخل نیز می‌شود. از طرفی برای هر مشتری تناسب بین کیفیت و هزینه دارای اهمیت زیادی است چنانچه در سال‌های اخیر مشتریان داخلی از قبیل خودروسازان و صنایع نفت و گاز که از کیفیت و گریدهای خاصی با استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای استفاده می‌کنند از محصولات تولیدی فولاد مبارکه بهره‌مند شده‌اند. از دیگر مزایای استفاده از محصولات فولاد مبارکه این است که چون زنجیره تولید این شرکت کامل است هزینه تولید محصولات کمتر از دیگر شرکت‌هاست بنابراین محصولات از نظر تنوع و قیمت برای مشتریان مناسب‌تر خواهد بود.
آنطور که در گزارش‌ها آمده در کارنامه فولاد مبارکه عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده آهن اسفنجی در جهان ثبت شده و سهم ۲۰درصدی در تولید فولاد منطقه شمال آفریقا و خاورمیانه برای این شرکت به ثبت رسیده است. همچنین به گفته مدیران در حال حاضر حدود هزار کارخانه در کشور به این شرکت کالا ارائه و حدود سه هزار کارخانه از محصولات تولیدی این مجتمع استفاده می‌کنند و این مجموعه برای حدود ۳۵۰ هزار نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم اشتغال ایجاد کرده است. در حال حاضر جایگاه شرکت فولاد مبارکه و کشور در جهان چگونه ارزیایی می‌شود؟
همان‌گونه که قبلاً نیز اشاره شد فولاد مبارکه به عنوان یک صنعت مادر نقش بسزایی در رشد و شکوفایی اقتصاد کشور دارد. در کشور ما میزان تولید فولاد خام از ۳۷۰ هزار تن در سال ۱۳۵۷ به بیش از ۳۰ میلیون تن در سال ۱۳۹۸ رسید که بیش از ۸۱۰۰ درصد رشد را تجربه کرد و ایران به بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در منطقه خاورمیانه و منا تبدیل شد که باعث شد رتبه دهم در میان کشورهای فولادساز جهان به دست آید که افتخاری بسیار بزرگ محسوب می‌شود. از ۳۰ میلیون تن فولاد خام تولیدشده در سال ۱۳۹۸ بیش از ۳۰ درصد به گروه فولاد مبارکه تعلق دارد که نقش موثری در ارتقای رنکینگ کشورمان داشته است. از سوی دیگر حضور در میان ۲۵ شرکت برتر دانشی آسیا مانند تویوتا و سامسونگ، کسب سه تندیس زرین جایزه تعالی سازمانی (EFQM) و برترین شرکت دانشی کشور و راه‌یافته به جایزه مدیریت دانش (MAKE) آسیا نشان از جایگاه قابل دفاع و ستودنی این مجموعه عظیم صنعتی دارد.
مدافعان صنعت فولاد ایران معتقدند صنعت فولاد ایران گام‌های توسعه را یکی پس از دیگری برمی‌دارد و قرار است روزهای طلایی‌تری را پیش‌رو داشته باشد؛ اگرچه سایه سنگین تحریم‌ها بر سر شرکت‌های فولادی سنگینی می‌کند؛ اما آنها همچنان مصمم و پرامید به راه خود ادامه می‌دهند. به نظر شما چشم‌انداز این صنعت و فولاد مبارکه در سال‌های پیش‌رو چگونه است؟
طبق طرح جامع فولاد کشور در افق ۱۴۰۴ باید میزان تولید فولاد در کشور به ۵۵ میلیون تن برسد که نشان می‌دهد افق روشنی پیش روی این صنعت ترسیم شده است، از طرفی با بررسی‌های انجام‌شده پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۴۰۴ میزان مصرف فولاد کشور حدود ۴۱ میلیون تن باشد که لازم است مابقی تولید یعنی معادل ۱۴ میلیون تن انواع محصولات فولادی از کشور صادر شود که برای تحقق این مهم لازم است زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی، آب، برق و گاز به‌خوبی ایجاد و موانع صادراتی برطرف شود. در همسایگی ایران کشورهای افغانستان، عراق و سوریه در حال بازسازی و نوسازی پس از بحران‌های داخلی و خارجی هستند و هنوز به مرحله عطش تولید فولاد نرسیده‌اند که بازار مناسبی برای صادرات محصولات فولادی هستند پس لازم است تمهیدات مناسبی برای حضور در بازارهای مذکور اندیشیده شود.
از سوی دیگر طرح‌های توسعه فولادی باید از سوی دولت مورد حمایت بیشتری قرار گیرند و شرکت‌های فولادساز نیز با بهره‌وری بیشتری از ظرفیت‌های نصب‌شده استفاده کرده و شکاف بین ظرفیت اسمی و عملکرد تولید واقعی را پر کنند تا رسیدن به چشم‌انداز ۱۴۰۴ در دسترس‌تر باشد.
فولاد مبارکه نیز سند چشم‌انداز توسعه خود را در راستای سند چشم‌انداز کشور تدوین کرده و ضمن بررسی نیاز آینده بازار کشور از لحاظ کمی و کیفی و همچنین در نظر گرفتن الزامات استمرار حضور در بازارهای بین‌المللی، برنامه توسعه کمی و کیفی گروه را طراحی کرده و در دست اجرا دارد. از مهم‌ترین طرح‌های این سند که اجرای آن در سال جاری مشروع شده است طرح و توسعه نورد گرم شماره ۲ است که در یک بازه زمانی سه‌ساله برنامه‌ریزی شده و با تکمیل و بهره‌برداری آن می‌توان تمام نیاز کشور به ورق‌های گرم فولادی را تامین کرد.
