وعده‌های بی سرانجام
شهر جهانی صنایع‌دستی بازارچه فروش هم ندارد
ظرف این مدت مسوولیت میز کشوری صنایع‌دستی نیز توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان توسعه تجارت ایران به اصفهان واگذار شد که هدف از تشکیل این میز، استفاده از اندیشه‌ها و راهکارهای بخش خصوصی در تعامل با دولت برای افزایش کیفیت تولید و صادرات این محصولات بوده و بااین‌وجود راهبرد و برنامه‌ریزی خاصی در این بازار مشاهده نشده و نصف جهان حتی بازارچه دایمی صنایع‌دستی هم ندارد!
اپیزود اول: وعده‌های جهانی
شورای جهانی صنایع‌دستی، چهاردهم شهریور سال۹۴، اصفهان را از بین شش شهر جهان که نامزد ثبت جهانی صنایع‌دستی شده بودند به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی برگزید.مهر همان سال اعتبارنامه مربوط به انتخاب اصفهان به‌عنوان
«شهر جهانی صنایع‌دستی»، طی مراسمی توسط رئیس شورای صنایع‌دستی آسیا و اقیانوسیه به معاون وقت رئیس‌جمهور و رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعطا شد. در این مراسم برای رونق این صنعت در اصفهان وعده‌ها و قول‌هایی داده شد که پس از گذشت نزدیک یک دهه مرور آن‌ها خالی از لطف نیست.
غدا هیجاوی،رئیس شورای صنایع‌دستی آسیا و اقیانوسیه در این مراسم توضیح داد که شبکه شهرهای خلاق یونسکو حرکتی را در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ با عنوان انجمن جهانی صنایع‌دستی در پاسخ به اهمیت محلی مردم کشورها نسبت به این صنعت، شروع کرده است که از طریق آن، سابقه هنری این صنایع‌دستی به مردم نشان داده می‌شود تا بتوانند گردشگری و بازاریابی صنایع‌دستی را به‌صورت محلی و جهانی بهبود بخشند. او همچنین تاکید کرد که تبادل تجربیات و تمرین و اجرای این صنایع در سطح ملی و بین‌المللی از دیگر مزایای این شبکه جهانی است و شهرهایی که در این شبکه ثبت جهانی می‌شوند وظیفه‌دارند گزارش سالانه خود را به شورای جهانی صنایع‌دستی اعلام کنند و باید ارزش‌گذاری مجددی هر چهار سال یک‌بار برای شهرهایی که به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی ثبت می‌شود، صورت گیرد.
مسوولان و فعالان این عرصه باید توضیح دهند که پس از گذشت نزدیک به یک دهه از این رویداد کدام بازاریابی داخلی و بین‌المللی برای محصولات اصفهان انجام‌شده و مقوله برند سازی برای این صنایع در کدام مرحله است؟
در مراسم یادشده، بهمن نامور مطلق، معاون وقت سازمان میراث فرهنگی هم اعلام کرده بود که «اگر شرایط و الزامات عنوان شهر جهانی رعایت شود، اتفاقات بزرگ و مهم در راستای توسعه، ارتقای کیفیت صنایع‌دستی، تثبیت بازار، تسهیل در گردش مالی، برند سازی و ارزآوری برای اصفهان رخ خواهد داد. همچنین ایجاد زیرساخت‌های ارتباطات فیزیکی و مجازی مانند توسعه فرودگاه‌ها و افزایش پهنای باند اینترنت، همچنین ایجاد زیرساخت‌های تجاری از قبیل فضای مناسب نمایشگاهی می‌تواند شرایط مناسب را برای شهر جهانی صنایع‌دستی به وجود آورد.»
زرگرپور، استاندار وقت اصفهان هم از طراحی، جانمایی و تاسیس موزه بزرگ اصفهان خبر داده و توسعه فرودگاه اصفهان بااعتبار هزار میلیارد تومان و راه‌اندازی قطار سریع‌السیر اصفهان را از دیگر اقدامات دولت برای فراهم کردن زیرساخت‌های توسعه گردشگری این استان دانسته بود.مهدی جمالی نژاد، شهردار وقت اصفهان هم از آغاز مطالعات و بررسی طرح جامع صنایع‌دستی شهر اصفهان خبر داده بود.
و امروز نه‌تنها وعده‌های فوق به ثمر نرسیده که وضعیت صادرات صنایع‌دستی اصفهانی‌ها در شهر جهانی صنایع‌دستی نابسامان است و بازار فروش این دست سازه‌های ارزشمند به حضور گردشگر داخلی و خارجی گره‌خورده که رونق گردشگری هم به وزش نسیمی بند است.
اپیزود دوم: کمرنگی صادرات
بخشی از تولیدات صنایع‌دستی کارکرد معمول خود را در زندگی مردم ازدست‌داده و برای تزیین و دکور استفاده می‌شود. به همین دلیل مردم همواره از صنایع‌دستی به‌عنوان کالای لوکس و گران‌قیمتی یاد می‌کنند که همه‌کس توان خرید آن را ندارد. سال‌هاست که جامعه هدف مشتریان این بازار کوچک‌شده و گردشگران و توریست‌ها در راس هرم خریداران قرارگرفته‌اند.
در سال‌های گذشته هم که حضور توریست و گردشگران در کشور و استان اصفهان کمرنگ می‌شد، صنایع‌دستی با کاهش فروش دست‌وپنجه نرم می‌کرد و مشکلات اقتصادی را به دوش می‌کشید.حالا اما گرانی مواد اولیه و کمیابی برخی اقلام آن به بقیه دست‌اندازها اضافه‌شده تا افزایش قیمت تمام‌شده، همان تعداد اندک مشتریان داخلی را هم فراری دهد و رکود را عمیق‌تر کند. بیمه، مالیات، کاهش سرمایه در گردش، ابزارآلات قدیمی و سایر مشکلات قدیمی نیز همچنان وجود دارند.هرچند حالا که اوضاع بازار وخیم است باید چرخ صادرات بچرخد اما آمارهایی که گمرک اصفهان به‌صورت جسته‌وگریخته اعلام می‌کند هم چندان دل‌چسب نبوده و صادرات اصفهان برمدار فولاد و مواد نفتی می‌چرخد. صادرات صنایع‌دستی شاید حدود یک درصد کالاهای خروجی از اصفهان را شامل می‌شود!
فعالان این صنعت تقویت بازار داخل را در شرایط فعلی راهگشا می‌دانند و معتقد هستند اگر مردم و شهروندان مایحتاج و هدایای خود را از بازار صنایع‌دستی تهیه کنند، بخشی از مشکلات این صنف برطرف می‌شود.
این سخنان در حالی مطرح می‌شود که صنایع‌دستی از بطن زندگی روزمره مردم اصفهان و کشور حذف‌شده و آن‌ها به این صنعت به چشم مایحتاج ضروری زندگی نگاه نمی‌کنند. هزینه گران تولید و قیمت بالای این محصولات باعث شده تا با تولیدات این صنعت کهن همانند کالای لوکسی رفتار شود که مشتری آن فقط توریست‌ها و گردشگران خارجی یا متمولان داخلی هستند. صنایع‌دستی همچنان به‌صورت سنتی تولید، توزیع و به فروش می‌رسد. هرچند بسته‌بندی این کالا در سال‌های اخیر اصلاح‌شده اما هنوز هم پیچیدن در روزنامه و نایلون، رواج دارد. صنعت برندینگ و تبلیغات جای خاصی در تولید و فروش صنایع‌دستی ندارد. به‌عبارت‌دیگر کالایی که خریداری می‌شود هیچ نشانی از نام تولیدکننده ندارد. هرچند امروز جوان‌ترها وارد این بازار شده‌اند اما شرایط امروز بازار نشان می‌دهد که آن‌ها هم به بازاریابی مدرن اعتقاد ندارند و یا الفبای آن را نمی‌دانند.
در شرایطی که صنایع‌دستی از زندگی روزمره خانواده‌ها حذف‌شده و این تولید سنتی و اصیل اصفهانی با مدرنیته تلفیق نشده، طبیعی است که در خوش‌بینانه‌ترین حالت، جایگاهی به‌غیراز سوغات و هدیه نخواهد داشت. تجربه این بازار نشان داده که وضعیت گردشگری و حضور توریست در اصفهان پایدار نبوده و به سیاست، شرایط آب و هوایی و... وابسته است. تنها راه‌حل موجود تولید کالاهایی است که در عین اصالت کارایی روزمره داشته و باقیمت مناسب عرضه شوند. این کالاها توان حفظ بازار داخل و رهایی از واردات مایحتاج مردم را دارند.
اپیزود سوم: بازارچه‌ها
در شرایطی که کرونا و قحطی گردشگر داخلی و خارجی عرصه را بر تولیدکنندگان اصفهانی تنگ کرده بود، عبداللهی، معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی اصفهان از فروش چهارمیلیاردی در بازارچه‌های موقت نوروزی صنایع‌دستی اصفهان در نوروز سال جاری خبر می‌دهد. او می‌گوید:» بازارچه‌های موقت صنایع‌دستی در ایام نوروز در اصفهان و دیگر شهرستان‌های استان برپا شد که نقش مهمی در رونق فروش صنایع‌دستی اصفهان داشت.در این بازارچه‌ها درمجموع بیش از چهار میلیارد تومان صنایع‌دستی فروخته شد که از این میزان بیش از سه و نیم میلیارد تومان به بازارچه باغ‌موزه چهل‌ستون در شهر اصفهان تعلق داشت و مابقی مربوط به بازارچه‌های دیگر شهرستان‌های استان اصفهان است.»
با توجه با تاثیرگذاری این بازارچه‌ها در رونق اقتصاد صنایع‌دستی، اواخر سال گذشته، ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری اعلام کرد:»بنا به دستور رئیس جمهوری در ورودی هر شهری باید یک بازارچه صنایع‌دستی ایجاد کنیم.»
باوجودی که اصفهان به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی انتخاب‌شده و طبق قوانین شهرهای خلاق یونسکو باید زیرساخت‌های مناسب برای رونق این صنعت در شهرهای فوق ایجاد شود اما نصف جهان حتی بازارچه‌های فصلی یا دائمی حرفه‌ای هم ندارد. این در حالی است که صنایع‌دستی تحریم نشده و در شرایط فعلی می‌تواند اندکی از فشار کمبودها بکاهد. بازار داخلی صنایع‌دستی اصفهان، بازاری است سنتی و تابه‌حال برای گسترش آن بازاریابی و تبلیغات صورت نگرفته است.
از خصوصیات مهم این بازار، سود سرشار واسطه‌ها در امر توزیع مواد اولیه مصرف و دادوستد آن است. برای کوتاه شدن دست واسطه‌ها و دلالان حمایت و تشویق بخش خصوصی به‌منظور سرمایه‌گذاری در این بخش به‌ویژه برای ایجاد بازارچه‌های صنایع‌دستی، سیاست گزاری در راستای فروش و صادرات کالاها و شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی،ضروری بوده و تامین بازار فروش هم مستلزم توجه به سلیقه و نیاز مخاطبان است. یکی از اهداف معرفی شهرها به‌عنوان شهر صنایع‌دستی استفاده از ظرفیت بخش‌های مختلف مانند شهرداری‌ها، فرمانداری‌ها و شورای اسلامی شهرها است.تقویت بازار فروش، تجاری‌سازی و همراهی بخش‌های مختلف مانند شهرداری‌ها، انجمن‌های مردم‌نهاد و دستگاه‌های اجرایی، در رونق محصولات صنایع‌دستی یک ضرورت است.
