غُصه زاینده‌رود و فرونشست زمین، دردِ مشترک اصفهان و آثار تاریخی آن
روز ۲۹ فروردین مصادف با ۱۸ آوریل با توجه به اهمیت بناهای تاریخی بعنوان بخشی از میراث فرهنگی و هویت یک کشور به روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی نامگذاری شده است؛ به مناسبت این روز چند نشست تخصصی در کشور با محوریت تغییرات اقلیمی و تاثیر آنها بر آثار تاریخی برگزار شد که اصفهان با توجه به پیشینه آن در زمینه میراث فرهنگی و همچنین پدیده‌های زمین شناسی مانند فرونشست میزبان نشست «اثر فرونشست زمین در میراث فرهنگی و آثار تاریخی» بود.
با توجه به برخورداری استان اصفهان از ۲۲ هزار اثر تاریخی که هفت اثر آن به ثبت جهانی رسیده است، اثر فرونشست زمین در میراث فرهنگی و آثار تاریخی اهمیت زیادی دارد بنابراین این موضوع توسط مسوولان، کارشناسان و استادان دانشگاه در اصفهان بررسی شد و آنچه مورد تاکید قرار گرفت، این بود که اصفهان، جایی برای خطا ندارد و نباید این شهر را در برابر بحران‌هایی مانند فرونشست زمین و خشکی زاینده‌رود، تنها گذاشت.
مشاور وزیر میراث فرهنگی و مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در این نشست با اشاره به اهمیت روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی، گفت: نگاه فرهنگی به این بناها و رفتار ما در قبال آنها بسیار مهم است و ما نتوانسته‌ایم بخوبی آنها را بعنوان اسناد هویت‌ساز جامعه به نسل آینده معرفی کنیم.
علیرضا ایزدی با اشاره به حدود ۶۰۰ هزار اثر تاریخی در کشور و ۲۲ هزار اثر در اصفهان افزود: ما در برخی موارد با این بناها بخوبی رفتار نکردیم و چه بسا در مواردی، لودرها تعدادی از این بناها را نابود کرده‌اند، بسیاری از داشته‌های ما از بین رفته است و اگر امروز نیز این تعداد اثر تاریخی را در کشور داریم هنوز نتوانسته‌ایم ارتباط مناسبی برای معرفی آنها با نسل جوان برقرار کنیم.
وی به تنش‌های اقلیمی و جغرافیایی و لزوم فهم و دَرک درست از آن اشاره و اضافه کرد: میزان برداشت ما از چاه‌ها، آبخوان‌ها و سُفره‌های زیرزمینی بحدی است که با این میزان بارش‌ها، جبران نمی شود و امروز با پدیده فرونشست و ایجاد فروچاله‌های عجیب و غریب در کشور مواجهیم.
به گفته وی، سال‌ها پیش درباره ایجاد پالایشگاه در بیستون(کرمانشاه) هشدار داده شد اما واحد پتروشیمی این منطقه راه افتاد و امروز با پدیده باران‌های اسیدی در آن خطه مواجهیم که بزرگترین تهدید برای کتیبه بیستون است.
زاینده‌رود، درد مشترک جامعه امروز است
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان همچنین با تاکید بر اینکه زاینده‌رود درد مشترک جامعه امروز ماست، اظهار‌کرد: زاینده‌رود، شریان حیاتی قلب ایران است و باید نسخه‌ای برای آن بپیچیم نه اینکه یکبار دو روز جلوی آن را باز کنیم، بعد پنج روز و بعد هر وقت فلان کس ناراحت شد، جلوی جریان این رودخانه حیاتی را بگشائیم.
وی با تاکید بر اینکه طبیعت زنده است و نتیجه رفتار امروز ما با آن، روزی خود را نشان می‌دهد، افزود: هر قوم و ملتی که در حوزه جغرافیایی طبیعی نتواند ارتباط منطقی با طبیعت برقرار کند و از آن بهره منطقی ببرد ، هیچگاه نمی‌تواند تمدنی برای خود ایجاد کند، اگر ایران دارای تمدن است بدلیل فهم درست نیاکان ما از بسیاری از پدیده‌های طبیعی بوده است. بهرام نادی متخصص ژئوتکنیک و عضو کارگروه فرونشست اصفهان نیز در این نشست، تصویرهای متعددی از آثار فرونشست زمین بر آثار تاریخی مانند مسجد سید، حکیم و شهشهان اصفهان، منازل مسکونی محله‌های «خانه اصفهان»، شهرک کاوه، رباط و خیابان‌های امام خمینی و گلستان نمایش داد و تاکید کرد که آثار فرونشست حتی در خانه‌های تازه‌ساز هم قابل رویت است.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد با اشاره به مطالعات زیادی که درباره پدیده فرونشست زمین در اصفهان انجام شده است، گفت: اُفت آب زیرزمینی تا ۱۰ متر باعث ایجاد تَرک و شکست در بنا و ساختمان می‌شود که ما اُفت آب زیرزمینی تا ۷۵ متر هم در اصفهان داریم.
فرونشست پنج سانتی‌متری در سال در میدان امام اصفهان
وی نقشه‌ای از فرونشست در اصفهان نمایش داد و گفت: طبق این نقشه میزان فرونشست زمین در میدان امام اصفهان چهار تا پنج سانتی‌متر در سال است که رقم قابل ملاحظه‌ای است.
اثر پروانه‌ای و تصمیم مدیران
وی با اشاره به نظریه موسوم به «اثر پروانه‌ای» اظهار‌کرد: بر اساس این نظریه،«بال زدن یک پروانه در نقطه‌ای از جهان،می‌تواند طوفانی را در نقطه دیگری بیافریند» و ما همین موضوع را در باره مواردی مانند ذوب‌آهن مشاهده می‌کنیم که ایجاد یک کارخانه به ساخت ۹۰ هزار واحد مسکونی منجر شد که اثرهای عجیب و غریبی دارد از جمله اینکه امروز باید آب صنعت و آشامیدنی آن را تامین کنیم.
این استاد دانشگاه با بیان‌اینکه نتایج تصمیم خوب یا بدِ یک مدیر، سال‌ها بعد خود را نشان می‌دهد، خاطرنشان کرد: بدلیل تبعات فرونشست زمین پنج مدرسه در محله «خانه اصفهان» در شمال این کلانشهر با حدود ۹۰۰ دانش آموز، تعطیل شده است.
وی همچنین به اجرای طرح طوبی(طرح توسعه جنگل و باغ) اشاره و اضافه کرد: اجرای این طرح در استان همجوار باعث افزایش سطح باغ‌های آن از ۱۲ به ۴۲ هزار هکتار شده است.
وی اضافه کرد: همین امر باعث شده که ۲۳ مترمکعب بر ثانیه آب رها شده از سد زاینده‌رود برای تامین آب آشامیدنی، بدلیل برداشت در طول مسیر در نهایت به حدود ۱۱ مترمکعب برسد یعنی ۵۰ درصد آن در طول مسیر برای کار کشاورزی برداشت می‌شود.
نادی به مصاحبه‌ای که با شبکه ۲ ژاپن داشته است اشاره و اضافه کرد: به خبرنگار این شبکه گفتم که دشت توکیو ۳۰ سال قبل بدلیل پدیده فرونشست زمین با محدودیت‌هایی مواجه شد و در همان زمان شرکت میتسوبیشی ژاپن اقدام به انتقال یک نیروگاه سیکل ترکیبی به شهرستان کبودرآهنگ کرد و یک مدیر ما در آن منطقه تصمیم گرفت این نیروگاه را به جای استقرار در کنار دریا در گستره دشت ایجاد کند که بر اثر این کار، سطح آب منطقه از پنج متر به زیر یکصد متر برسد و در نتیجه آن، امروز ما فروچاله‌های زیاد در این خطه مواجه هستیم.
وی با تاکید بر اینکه وقتی خِرد جمعی را کنار می گذاریم به مشکل اساسی برمی‌خوریم، گفت: اگر می خواهیم از این بحران‌ها خارج شویم باید به خِرد جمعی رجوع کنیم، ما این همه استاد و دانشجو داریم که روی این موضوع ها کار می کنند، این واقعیت‌ها وجود دارد، باید بصورت عقلانی آنها را بپذیریم و راهکار ارائه دهیم نه اینکه برخی از اطلاعات درست را سانسور کنیم. مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور نیز در این نشست با بیان اینکه آثار فرونشست زمین در اطراف بناهای تاریخی و جهانی سایر استان‌ها مانند تخت جمشید و نقش رستم نیز به چشم می‌خورد، خاطرنشان کرد: چند سال اخیر ۲۲ طرح برای ۱۲ دستگاه اجرایی در استان اصفهان در باره فرونشست با اعتبار ۶۰ میلیارد تومان پیشنهاد کردم اما این طرح‌ها هنوز معطل تامین اعتبار مانده است.
علی بیت‌اللهی با هشدار در باره عادی شدن موضوع فرونشست، برای مردم و مسوولان تاکید کرد: بنظر می آید هرچه ما تصاویر تَرک خوردن آثار تاریخی اصفهان را نشان می‌دهیم، عده ای تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند و درواقع نسبت به آن بی‌احساس شده‌اند.
