اصلاح سبک زندگی نوش‌داروی بیماری های غیر واگیر
منشأ ۶۵ درصد از مرگ‌های زودرس
غیر واگیرها بیماری‌هایی هستند که طریقه درگیری نه با انتقال از یک فرد مبتلابه فرد دیگر، بلکه به دلیل فاکتورهای محیطی، ژنتیکی و سبک زندگی به وجود می‌آیند.
حال‌آنکه در سالیان گذشته اغلب جوامع گرفتار بیماری‌های واگیردار عفونی و ویروسی خطرناک بودند که شیوع هرکدام ، جان هزاران نفر را می‌گرفت. که به‌تدریج این امراض مهار و مردم مصون شدند.
اما آنچه در سال‌های اخیر به چالشی برای همه جهان تبدیل‌شده است موضوع بیماری‌های غیر واگیر قلبی، ژنتیکی، سرطان‌ها، دیابت و.... است که تقریباً ۷۰ درصد از مرگ‌ومیر جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. و بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، حدود سه-چهارم این بیماری‌ها و ۸۲ درصد مرگ‌ومیرهای افراد نابالغ، در کشورهای درحال‌توسعه اتفاق می‌افتد.
در ایران نیز بررسی‌های انجام‌گرفته نشان می‌دهد بیماری‌های غیر واگیر منشأ ۶۵ درصد مرگ‌های زودرس بوده که در رأس آن بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان و سوانح رانندگی قرار دارد. که در میان این چند مورد اصلی سرطان بیشترین آمار مرگ‌ومیر را شامل می‌شود .
حتی به‌رغم آنکه بر اساس آخرین داده‌های موجود در پایگاه سازمان جهانی بهداشت کشور، ایران در میان فهرست ابتدایی کشورهای پر سرطان ،جای نگرفته اما در آنچه به‌عنوان میزان شیوع سرطان خوانده می‌شود جایگاه خوبی ندارد.
چه‌بسا با برآوردهای انجام‌گرفته تعداد موارد جدید سرطان در ایران به ۱۶۰هزار مورد جدید در سال۲۰۲۵ افزایش خواهد یافت. موثق‌ترین داده‌ها در این رابطه مربوط به اظهارنظر دکتر علی قنبری مطلق، رئیس اداره سرطان دفتر مدیریت بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشت وزارت بهداشت است که می‌گوید: «سالانه تقریباً نزدیک به ۱۵۰هزار نفر در کشور به سرطان مبتلا می‌شوند. همچنین تقریباً سالی حدود ۵درصد هم در کشور افزایش بروز سرطان راداریم که این میزان طی دو دهه آینده در همه جای دنیا افزایش پیدا می‌کند.»
حال این افزایش آمار به دلیل تغییر ساختار جمعیت و یا تغییر سبک زندگی هرچه باشد تعداد قابل‌تأملی است که نگرانی وتو جه زیادی را می‌طلبد.
سیاست‌هایی برای مهار بیماری‌های غیر واگیر
بر طبق آمار و گزارش‌های موجود ،دولت سالانه ۳۵ هزار میلیارد تومان برای درمان بیماری‌های غیر واگیر هزینه می‌کند .
بیماری‌های قلبی و مغزی، فشارخون، سرطان، چاقی، بیماری‌های مزمن تنفسی، اختلالات روان و سوانح رانندگی که به نظر می‌رسد سبک نادرست زندگی این امراض را فراگیرتر کرده است.
از دیدگاه کارشناسان مصرف دخانیات و الکل، رژیم غذایی نامناسب، تحرک کم و آلودگی هوا ازجمله دلایل اصلی بیماری‌های غیر واگیر است.
که در وهله نخست شیوه‌های رفتاری در هر رده سنی سالخوردگی، جوانی و حتی کودکی مشخص می‌کند این نوع از بیماری‌ها تا چه میزان در افراد مختلف پیش روی داشته باشد.
در این حال جدای از سبک‌رفتاری افراد جامعه از طرفی هم‌نهادها و سازمان‌های مختلف ایفاگر نقش مهمی در پیشگیری و کنترل این بیماری‌ها محسوب می‌شوند. در همین راستا با توجه به آمارهای جهانی روند ابتلا به بیماری‌های غیر واگیر ، سال ۲۰۱۱ میلادی ، سازمان ملل متحد همه کشورهای جهان را مکلف کرد که برای پیشگیری از چنین بیماری‌هایی باراهنمایی سازمان جهانی بهداشت باید برنامه‌ریزی کنند و طبق آن پیش بروند.
سازمان جهانی بهداشت هم موظف شد تا به راهنمایی دیگر کشورها بپردازد و در ۲۰۱۸ میلادی نیز کشورهای موفق را برای مهار این معضل معرفی کند که ایران جزو نخستین کشورهای موفق در این زمینه مطرح شد. جریان ازاین‌قرار بود که در آغاز این مسیر ،دولت یازدهم با ارائه طرح تحول سلامت برنامه‌ای را از همان سال‌های ابتدایی باهدف افزایش پاسخگویی نظام سلامت، کاهش پرداخت مستقیم از جیب مردم و ارتقای کیفیت خدمات مراکز درمانی و بیمارستان‌ها برای مقابله با بیماری‌های غیر واگیر مقرر کرد . به‌طوری‌که بنا بر گفته کارشناسان ، چنین طرحی مهم‌ترین اقدام این دولت برای مهار بیماری‌های غیر واگیر بود و باعث شد تا میزانی قابل‌قبول ،درصد ابتلا به این بیماری‌ها در کشور مشخص شود. اقدامی مفید که با تشکیل پرونده الکترونیک سلامت و تحت پوشش قرار دادن افراد جامعه اجرایی شد. تا جایی که از تشکیل پرونده‌های سلامت به‌عنوان انقلابی در بخش بهداشت کشور تعبیر می‌شود. ارائه خدمات سلامت رایگان زیرپوشش مراقبت‌های بهداشت و طرح‌های غربالگری بیماری‌های غیر واگیردار مانند پرفشاری خون، دیابت و انواع سرطان‌ها ازجمله خدمات ارائه‌شده است.
پوشش کامل دسترسی عادلانه به‌سلامت
در اصفهان نیز به‌عنوان یکی از مراکز پرجمعیت کشور ، قطعاً افراد زیادی در معرض بیماری‌های غیر واگیر قرار دارند .
که تاکنون با توجه به اجرای طرح تحول سلامت در این استان و تشکیل پرونده سلامت الکترونیک بسیاری از مبتلایان بیماری‌های غیر واگیردار شناسایی‌شده‌اند.
چه‌بسا افراد دارای پرونده سلامت الکترونیک در اولویت دریافت مراقبت‌های بهداشتی و درمانی قرار می‌گیرند هرچند تعدادی هم با مراجعه نکردن به مراکز بهداشت و درمان همچنان فاقد چنین پرونده‌هایی هستند که لازم است با آگاهی بخشی عمومی این مسیر را آسان‌تر کرد.
گفتنی است که استان اصفهان ازنظر ارائه خدمات و مراقبت‌های بهداشت اولیه در کشور در بین استان‌های برتر قرار دارد. بنا بر اذعان مسوولان ،افزون بر ۶۰ درصد از کل جمعیت پنج‌میلیون‌نفری اصفهان زیرپوشش مراقبت‌های بهداشت اولیه قرار دارند. استانی که دارای حدود یک هزار واحد بهداشتی درمانی شامل ۴۹۳ خانه بهداشت روستایی، ۲۲۳ پایگاه سلامت شهری، ۸۸ مرکز خدمات جامع سلامت روستایی، ۱۲۷ مرکز خدمات جامع سلامت شهری، هشت واحد تسهیلات زایمانی و هفت مرکز بیماری‌های رفتاری است.
به گفته رسول حمامی رئیس گروه توسعه شبکه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان مراقبت‌های سلامت اولیه که در مراکز خدمات جامع سلامت و پایگاه‌های بهداشت انجام می‌گیرد بر اساس آخرین استانداردها و تحقیقات پزشکی است به دو بخش عمده شخص محور و جامع محور تقسیم می‌شود.
خدمات شخص محور به بهداشت فردی مرتبط بوده و شامل پیشگیری و آموزش، تشخیص و درمان بیماری‌ها و پیگیری نتیجه بیماری، فوریت‌های پزشکی و مدیریت افراد تحت پوشش است اما خدمات جامع محور مربوط به بهداشت عمومی است و شامل بهداشت محیط، بهداشت حرفه‌ای، محیط مدارس، مبارزه با بیماری‌های هدف و واگیر و غیر واگیر، آسیب‌ها و جراحی‌ها در اپیدمی‌ها و بلایا، آب آشامیدنی سالم، بسیج اطلاع‌رسانی و پیشگیری و ترویج سلامت می‌شود.
وی تصریح می‌کند: هرچه با سرمایه‌گذاری بیشتری در این بخش همراه شویم آموزش‌های بهتر و کامل‌تری در مورد سبک زندگی سالم ارائه می‌شود و مراجعه مردم و البته هزینه‌ها هم در سطوح دوم و سوم کاهش می‌یابد. در ادامه وی یادآور می‌شود: خدمات مصوبات وزارت بهداشت به‌طور صددرصدی و عادلانه در همه واحدهای مصوب مراکز خدمات جامع سلامتی پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت توزیع و راه‌اندازی شده است.
حمامی تأکید می‌کند :پوشش کامل دسترسی عادلانه به‌سلامت در روستاها و شهرهای کمتر از ۲۰ هزار نفر جمعیت استان اصفهان محقق شده است.این‌چنین که کل جمعیت تحت پوشش با رعایت سطح‌بندی خدمات ،بدون هرگونه تبعیض جنسیتی و قومیتی خدمات موردنیاز خود با تأمین مالی مناسب دریافت کنند. همچنین در مناطق شهری و شهرهای بزرگ مانند کلان‌شهر اصفهان پوشش ما نزدیک به ۷۰ درصد است که با توجه به بخش خصوصی فعال میزانی از خدمات موردنیاز توسط این بخش می‌شود .
از تغییر سبک زندگی تا حمایت نهادها
سهم ۸۵ درصدی مردم در مهار ابتلا به بیماری‌های غیر واگیر، و سهم ۱۵ درصدی که بر عهده نهادها، سازمان‌ها و مسوولان است موضوع مورد تأکید کارشناسان و مسوولانی است که معتقدند با تغییر الگوی زندگی و کمرنگ شدن بهداشت فردی در خانواده‌ها شاهد افزایش بیماری‌های غیر واگیردار شده‌ایم.
واضح آنکه در عصری قرارگرفته‌ایم که بیماری‌های غیر واگیر به علت سبک نادرست زندگی مردم ایران رو به افزایش است و البته با رعایت قابل‌پیشگیری است. درواقع از اصلاح سبک زندگی و شیوه رفتار افراد به‌علاوه آموزش و آگاه‌سازی به‌عنوان مهم‌ترین واکسن بیماری‌های غیر واگیر نام‌برده می‌شود. اقدامی مؤثر که نه به معنای صرف هزینه‌های بالا بلکه با انجام تغییراتی در ساختار رفتاری مانند جایگزین سازی غذای سالم با غیر مفیدها و با گنجاندن تحرکاتی مانند پیاده‌روی می‌توان تا میزانی قابل‌توجه به کاهش این نوع از بیماری‌ها کمک کرد. و در این میان ، سهم رسانه‌ها در رفتارهای سالم را نمی‌توان نادیده انگاشت زیرا رسانه با روش‌های خلاقانه می‌تواند در آگاه‌سازی رفتارهای سالم نقش مؤثری را ایفا نماید.
درمجموع اصلاح سبک زندگی ، آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی با حمایت رسانه‌ها و ورود سازمان‌ها و نهادهای مربوطه از فاکتورهای مؤثر در کنترل بیماری‌های غیر واگیر بشمار می‌روند.
