کمبود پزشک ،عقب‌گرد به ۴۰ سال پیش
آمار کمبود پزشک
سرانه پزشک در ایران ۱۱.۸ به ازای ۱۰ هزار نفر جمعیت است. درصورتی‌که این آمار در کشورهای پیشرو در حوزه سلامت بین ۳۰ تا ۵۰ است. همچنین سرانه پزشک متخصص در ایران ۵۹ پزشک به ازای ۱۰۰ هزار نفر است که این آمار برای کشورهای اروپایی عمدتا بیش از ۲۵۰ تا ۳۵۰ است، آماری که جایگاه نامناسب ایران را ازلحاظ تعداد پزشک به‌ویژه پزشک متخصص ، مشخص می‌کند .
قابل‌ذکر است کمبود پزشک یک‌سوی ماجراست و توزیع نامتوازن پزشکان هم‌سوی دیگر است که برشدت این مساله در برخی از مناطق دامن زده است. به‌طوری‌که حدود ۴۵ درصد از پزشکان متخصص در شهر تهران با ۱۱ درصد جمعیت کشور حضور دارند. درحالی‌که برای افزون بر ۵۰ درصد جمعیت کشور که ساکن مناطق کم برخوردار هستند به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ، ۳۸ پزشک تعریف‌شده است.
آمار فاجعه باری که از میزان دسترسی اندک مناطق کم برخوردار به پزشک و لزوم افزایش سفرهای درمانی ساکنان این مناطق به مراکز استان‌ها خبر می‌دهد. چه‌بسا بنا به گفته مسوولان اگر وضعیت همین‌گونه ادامه پیدا کند تا پنج سال آینده با فقر شدید پزشک در کشور مواجه می‌شویم. و مردم در سال‌های آینده باید برای گرفتن خدمات درمانی به کشورهای دیگر بروند.
معضل کمبود پزشک از مناطق محروم تا مراکز استانی
سال گذشته بود که ۱۶۵ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، در نامه‌ای به رئیس‌جمهور، از طرح افزایش ظرفیت دانشجویان پزشکی حمایت کردند. بر طبق نامه این نمایندگان متأسفانه کمبود پزشک به‌ویژه پزشک متخصص، نظام سلامت را در برابر بحران‌هایی همچون پاندمی کرونا بسیار آسیب‌پذیر کرده است. به‌گونه‌ای که در پیک‌های پی‌درپی، موضوع کمبود پزشک عامل اصلی افزایش فشار بر کادر درمان و تهدیدی جدی برای سلامت مردم در حوزه‌های انتخابیه بوده است. در این حال علی‌رغم انتقادات فراوان نسبت به چالش کمبود پزشک و تاکید عده‌ای بر لزوم فراهم‌سازی شرایط مناسب نسبت به افزایش تعداد پزشکان ، اما دیدگاه برخی هم آن است کمبود پزشک نداریم؛ بلکه در توزیع پزشک دچار مشکل هستیم.
درواقع تعداد پزشکان کشور به‌اندازه‌ای هست که نیازی برافزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی نباشد .آنچه باید دستخوش تغییر و تحول شود توزیع پزشک است. حسین قناعتی رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به برخی طرح‌ها مثل افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی در کشور، می‌گوید:متأسفانه هرکسی که از راه می‌رسد، طرحی را بیان می‌کند . و می‌افزاید :ما دچار کمبود پزشک هستیم اما نه در تهران یا سایر شهرهای بزرگ، بلکه انتشار و توزیع پزشک ما مشکل دارد؛ همان‌طور که در پزشکی سرآمد هستیم، اما در عدالت در سلامت و توان مردم برای استفاده از خدمات سلامت ناموفق و ناتوان هستیم کمبود پزشک ما نیز به حوزه آموزش پزشکی برنمی‌گردد بلکه ناشی از برنامه‌های مدیریتی است. قابل‌ذکر است باوجود نامتعادل بودن توزیع پزشک در کشور و اهمیت رفع آن ، ولی مساله‌ای که اکنون وجود دارد و موجب اعتراض نمایندگان و مسوولانی از کشور شده است تنها به مناطق محروم ، محدود نمی‌شود، حتی شهرهای بزرگ و مراکز استانی هم از این کمبود رنج می‌برند، به‌خصوص زمانی که پای استفاده از خدمات دولتی به میان آید این نواقص پررنگ‌تر می‌شود.
به‌طوری‌که در اصفهان به‌عنوان یک کلان‌شهر بزرگ این مشکل به‌وضوح و فراوان، مشاهده می‌شود. به‌ویژه در مراکز دولتی و تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی کمبود پزشک و خدمات تخصصی با شدت زیادی وجود دارد. حال‌آنکه بیش از ۶۰ درصد جمعیت استان اصفهان تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار دارند اما تعداد تخت‌های بستری جوابگوی نیاز این جمعیت نیست. به‌علاوه از ۲۰ هزار تماس با مراکز درمانی تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی در ۲۴ ساعت شبانه‌روز تنها به سه هزار تماس پاسخ داده می‌شود که ۱۷ هزار تماس بدون پاسخ و بدون دریافت خدمات، از ضعف بزرگی ، حرف می‌زند که در بخش درمان این استان وجود دارد. به گفته حمیدرضا امینی دبیر اجرایی خانه کارگر اصفهان در اصفهان با کمبود پزشک متخصص مخصوصاً در بخش‌های رادیولوژی و سونوگرافی مواجه هستیم، به‌نحوی‌که در بیمارستان‌های تحت پوشش تأمین اجتماعی، خدمات سونوگرافی فقط به بخش بستری ارائه می‌شود. همچنین خدماتی مانند کلونوسکوپی و آندوسکوپی با نوبت‌های بسیار طولانی به بیماران تحت پوشش تأمین اجتماعی ارائه می‌شود. و می‌افزاید :بیمارستان‌های تأمین اجتماعی در اصفهان جوابگوی جمعیت پنج میلیون و صدوبیست و یک هزارنفری استان نیست. وی بیان می‌کند :کمبود زیرساخت‌های درمان باعث شده بیماران تأمین اجتماعی را به مراکز خصوصی با هزینه‌های سرسام‌آور درمان و زیرمیزی ارجاع دهند که در شرایط اقتصادی فعلی از عهده آن برنمی‌آیند. دبیر اجرایی خانه کارگر اصفهان تأکید می‌کند :امیدواریم شرایط جذب نیروهای متخصص بازنشسته در حوزه درمان فراهم شود تا بخشی از کمبودها از این طریق رفع شود.
هشدارهایی که مورد بی‌توجهی قرار گرفت
هزینه‌های درمانی، مهاجرت کادر درمان، انصراف دستیاران پزشکی و درنهایت کمبود پزشک از مشکلاتی است که هرکدام ضربه سنگینی بر پیکره نظام سلامت ،وضعیت سلامتی و درمان بیماران در جامعه وارد می‌آورد.
واقعیت آن است کمبود پزشک در ایران چالشی است که در طول این سال‌ها بارها از سوی مسوولان مختلف هشدار آن داده‌شده بود با اعلام این نگرانی که در آینده‌ای نه‌چندان دور ،علاوه بر احتمال افزایش سفرهای درمانی مردم به کشورهای دیگر ، ما دوباره با معضل ورود پزشک از هند و پاکستان و فیلیپین مواجه شویم.
درحالی‌که خود دارای بهترین پزشکان هستیم اما فقدان شرایط خوب ، موجب شده است نخبگان کشور مهاجرت کنند و نه مانند گذشته، به کانادا و استرالیا و کشورهای اروپایی بلکه اکنون کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را هم بر ایران ،ترجیح می‌دهند.
محمد رئیس زاده رئیس‌کل سازمان نظام پزشکی ایران با تأکید نسبت به خطر عقب‌گرد به ۴۰ سال پیش و استفاده از پزشکان خارجی، می‌گوید: سیاست‌های نادرست، پزشکان جوان را ناامید کرده و منجر به سیل مهاجرت و انصراف از پزشکی خواهد کرد.
به نظر می‌رسد ریشه اصلی کمبود پزشک در ایران ، مهاجرت‌هایی است که از سوی این قشر انجام می‌گیرد. اعداد و ارقام خروج این قشر را اگر با چند سال گذشته مقایسه کنیم واقعیت به‌طور شفاف ،خود را نمایان می‌کند.
این‌چنین که حدود یک‌چهارم از پزشکان ایرانی به اروپا و آمریکا مهاجرت کرده‌اند.و بخش بزرگی از پزشکان هم کشورهای عربی را برای مهاجرت انتخاب کرده‌اند.
جدیت این مساله تا جایی است که منتظری،رئیس سازمان نظام پزشکی اصفهان می‌گوید :پزشکان انترن فقط دنبال مهاجرت هستند و دانشجوی پزشکی امروز حتی حاضر است از صفر شروع کند ولی اینجا نماند. و زمانی این موضوع بحرانی‌تر می‌شود که این مهاجران نه به‌قصد بازگشت بلکه با سودای اقامت دائم،از کشور خارج می‌شوند.
اتفاقی است که باوجود تمام اخطارها و پیش‌بینی‌های لازم در کمال تأسف در حال رخ دادن و شدت یافتن است. و حالا تنها راهکار، رفع عوامل خروج برای ماندگاری همین تعداد پزشک باقی‌مانده است.
از مشکلات اقتصادی و معیشتی تا کم‌توجهی به جایگاه حرفه‌ای، دلایل شخصی و خانوادگی و عوامل سیاسی و فرهنگی از اصلی‌ترین علل مهاجرت پزشکان است که احتمالاً با تدابیری چون حفظ شان و کرامت علم و جامعه پزشکی، اجرای سیاست‌های بالادستی در حوزه سلامت، فراهم‌سازی شرایط شغلی و رفاهی بیشتر، اعطای مشوق‌هایی برای ماندگاری پزشکان حاذق و ایجاد انگیزه برای ماندگاری تازه‌واردها تا میزانی از شدت چالش کمبود پزشک ، کاسته شود.
اگر چنین نباشد با از دست رفتن اصلی‌ترین سرمایه نظام سلامت، که نیروی انسانی آن است سلامت جامعه مورد تهدید قرار می‌گیرد.
